Гордон чаң: “хитай компартийәси дунядики әң хәтәрлик дөләт һалқиған җинайи ишлар тәшкилати”

Һиквисйон ширкитиниң камерасиниң йениға есилған хитай байриқи. 2019-Йили 8-өктәбир, бейҗиң.

Хитай һәққидики тәтқиқатта ғәрб дунясида көзгә көрүнгән сиясий анализчи, “хитайниң йимирилиши” дегән китабниң аптори, гатестон институтиниң мутәхәссиси вә мәслиһәтчиси гордон чаң 2023-йили 6-айниң 1-күни, “хитай компартийәси дунядики әң хәтәрлик дөләт һалқиған җинайи ишлар тәшкилати” дегән мақалини гатестон институтииң торида елан қилди.

Гордон чаң мақалисидә, “бейҗиңниң асаслиқ мәқситиниң йәршари вә қуяш системисиниң йеқин җайлириға игә болушла әмәс, буларни башқуруш”, “ши җинпиң хитайда империйә дәвридики түзүмни йолға қоймақчи болуватиду” дегән.

Мақалида йәнә, “хитайда 700 милйондин артуқ көзитиш камераси бар, һәр икки аһалә үчүн бир камера бар. Хитай һакимийити пүтүн мәмликәттә иҗтимаий инавәт системисини йолға қоюп, хитайдики һәр бир адәмни назарәт қилиду. Һәр йили фантанил дориси тәрипидин өлтүрүлгән онмиңлиған америкалиққа хитай мәсул. Хитай коммунистик партийәси барлиқ хитай банкилирини қаттиқ контрол қилиду. Хитай компартийәси мексикидики қара қоллар партийәси билән һәмкарлишип әткәсчилик вә дөләт һалқиған җинайәт өткүзүватиду. Америка қитәсидә зәһәрлик чекимлик содисини қиливатиду. Оттура вә җәнуби америкадики бир қисим сәрхилларни тәсир астиға елип бу дөләтләрни чирикләштүрди” дегән мәзмунларни алаһидә тилиға алған.

Биз юқиридики мақалиниң аптори гордон чаңдин немә үчүн хитай компартийәси дунядики әң хәтәрлик дөләт һалқиған җинайи ишлар тәшкилати, немишқа у дуняға тәһдит елип келиду? вә бу тәһдиткә қанда қ тақабил туруш керәк? дегән соалларни соридуқ.

У мундақ җаваб бәрди: “шундақ, хитай компартийәси мәқситигә йетиш үчүн җинайи ишларни қилиду. Улар зәһәрлик чекимлик тиҗарити, адәм әткәсчилики, явайи һайванлар әткәсчилики, түрлүк начар җинайи қилмишларға четишлиқ. Әлвәттә, инсанийәткә қарши җинайәт вә ирқий қирғинчилиқ җинайәтлириму бар. Хитай коммунистик партийәсиниң җинайәткә четишлиқ икәнлики вә җинайәтниң коммунистик партийәниң ядросида барлиқи ениқ. Хитай компартийәси өзи халиған ишни қилишқа һоқуқлуқ дәп қарайду вә җинайәт өткүзүшкә көнүп кәткән. Шуңа биз дәватқинимиз әслидинла җинайәтчи тәшкилат. Хитай компартийәси дуняға ениқ тәһдит салиду. Бу җинайәтләрни садир қиливатиду. Әмма у йәнә пүткүл дуняни һөкүмранлиқ қилишла әмәс, бәлки дуняни башқуруш һоқуқум бар дәп қарайду. Һәмдә хитай америкаға охшаш дөләтләрни мустәмликә қилишим керәк дәп қарайду. Ениқки биз буни қобул қилалмаймиз. Шуңа хитай бизгә тәһдит салиду. Хитай ковидни дуняға яйди. У һазир биологийәлик қорал әһдинамисидики мәҗбурийитигә хилаплиқ қилип башқа кесәллик пәйда қилғучилар үстидә издиниватиду вә тәтқиқ қиливатиду. Зәһәрлик чекимлик сетиватиду, бу зәһәрлик чекимлик һәр йили нәччә онмиңлиған америкалиқни өлтүриду. Шуңа, хитай американиң мәвҗутлуқиға тәһдит. Коммунистик партийә бир тәһдит. Хитай компартийәси американи өзиниң мәвҗут болуп турушиға тәһдит дәп қарайду. Униң сәвәби бизниң ейтқан яки қилған һәр қандақ ишимиздин әмәс, бәлки бизниң кимликимиз вә қиммәт қаришимиздиндур. Биләмсиз, хитай бихәтәр болалмиған вә бихәтәрликидин даим әндишә қилидиған бир һакимийәт. Бизниң қиммәт қаришимизниң вә бизниң башқуруш шәклимизниң хитай хәлқигә болған тәсиридин әндишә қилиду. Шуңлашқа, коммунистик партийә америка қошма штатлири мәвҗут болсила һәргиз бихәтәр болалмаймиз дәп қарайду. Шуңа хитай компартийәси американиң мәвҗутлуқи үчүн тәһдит. Бу бир һәқиқәт”.

Гордон чаң әпәндидин уйғурларға биваситә мунасивәтлик болған: “ғәрбтики әркин демократик дөләтләр хитайниң уйғурларға қаратқан сияситини инсанийәткә қарши җинайәт вә ирқий қирғинчилиқ дәп етирап қилғаниди. Хәлқара җәмийәтниң хитайға қарши бир һәрикәткә өткини йоқ. Уйғур елидики уйғур вә башқа қазақ вә қирғиз қатарлиқ түркий мусулманларниң турмушида һечқандақ өзгириш болмиди. Ирқий қирғинчилиқ һазирму давам қиливатиду. Хәлқара җәмийәт хитайниң садир қилған кишилик һоқуқ дәпсәндичиликниң бәдилини түләткини йоқ. Немә үчүн? уйғур қирғинчилиқи давам қиливатқан мәзгилдә, америка вә явропани өз ичигә алған хәлқара җәмийәт йеқин кәлгүсидә хитайға қарита сияситини өзгәртип, хитайниң уйғурларға болған сияситигә қарши һәрикәткә өтәмду?” дегән соални соридуқ.

Гордон чаң әпәнди мундақ җаваб бәрди: “дөләтләр өзлирини хитай билән яхши өтүшүм керәк дәп қарайду, шуңа улар ирқий қирғинчилиқ вә инсанийәткә қарши җинайәтләргә әһмийәтлик тәдбир қоллинишни халимайду. Биләмсиз, байден һөкүмити 1948-йилдики ирқий қирғинчилиқ әһдинамисини тилға алғанда хәлқара тәртипни асас қилған қаидиләрни сөзләйду, бу әһдинамә имза қойғучи дөләтләрниң ирқий қирғинчилиқниң алдини елиш вә хилаплиқ қилғучиларни җазалашни тәләп қилиду. Хитай уйғур, қазақ вә башқа түркий милләтләргә қарита ирқий қирғинчилиқ елип бериватиду, шундақтиму уларға қарши һечқандақ әһмийәтлик тәдбир қолланмиди. Шундақла һәрқайси дөләтләрниң хитайдики компартийәгә ирқий қирғинчилиқ вә инсанийәткә қарши җинайәтлири үчүн әһмийәтлик һәрикәт қолланмиғанлиқи номуссизлиқ. Бу дөләтләр үстидики дағ. Хитай немә қиливатиду? уйғур елида болуватқанлар наһайити қорқунч. Болуватқанлар ирқий қирғинчилиқ вә инсанийәткә қарши җинайәт. Нәтиҗидә, хәлқара җәмийәт һәрикәткә өтмиди. Бу хәлқара җәмийәтниң үстигә чүшкән бир дағ. Әхлақий җәһәттин хитайниң қилған җинайәтлирини чүшинидиған вә әйибләйдиған пуқралар хитайни инсанийәткә қарши җинайәт вә ирқий қирғинчилиққа аит җинайәтлиридин ваз кечишкә мәҗбурлайду. Хитай, пуқраларниң бесимға учрайду. Бу бесим төвәндин көрүлиду. Шуңа бу, төвәндин юқириға бесим тәләп қилиду. Биз бу җинайәтни тосиялаймиз. Биләмсиз, аримизда виҗданлиқ инсанлар бар. Уларниң һәқ-наһәқ туйғуси йоқалмиди. Әпсус, америка вә дуняниң һәрқайси җайлиридики миллий рәһбәрләр әхлақ туйғусини юқатти. Улар һәқ-наһәқ еңини йоқатти. Униң үстигә хитай билән болған мунасивәтлири әхлақий җәһәттин хата, чүнки хитай ирқий қирғинчилиқ вә инсанийәткә қарши җинайәт садир қиливатиду. Җинайити ениқ. Байден һөкүмити хитайниң немә қиливатқанлиқини ирқий қирғинчилиқ дәп етирап қилди, әмма у һечқандақ тәдбир қолланмиди. Бу һәқиқәтән хата”.

Хитай компартийәсиниң уйғурларға қарита илип бериватқан қирғинчилиқи сиясити сәвәбидин америка һөкүмити 2020-йилидин буян уйғурларға мунасивәтлик бир қанчә муһим қарар вә қанунларни мақуллиғаниди. Лекин, гордон чаңға охшаш көзәткүчи, сиясий мулаһизичиләр вә бир қисим сиясәтчиләр мәзкур қарар вә қанунларниң америка-хитай арисидики түрлүк сиясий вә иқтисадий сәвәбләр түпәйлидин кәскин иҗра қилинмайватқанлиқини тәкитлимәктә.

Игилишимизчә, америка-хитай истратегийәлик риқабәт пәвқуладдә комитетиниң рәиси америка авам палатасиниң әзаси майкгаллагер йеқинда “вал-стрет журнили” ға қилған сөзидә, “хитай билән болған тиҗарәттә кишиләр пул тапти, әмма гио-сиясәт җәһәттә вәзийәт америка үчүн техиму начарлашти” дегән. Майк галлагер әпәнди америка дөләт мәҗлисидә хитайдики америка ширкәтлири бейҗиңниң “дәриҗидин ташқири күч” болуш арзусини әмәлгә ашурушқа ярдәм қиливатиду дегән қарашни оттуриға қоюп, америка ширкәтлирини хитайдин чекиндүрүш тәклипини сунған.

Америка трамп һөкүмити мәзгилидики сабиқ америка сода вәкили роберт и. Литизер американиң “ню-йорк вақти” гезитидә хитай тәһдити вә чариси тоғрисида мақалә елан қилған. Мақалисидә американи хитайдин истратегийәлик айрилишни ишқа ашурушқа чақирған. Роберт литизер “бу, айрилишни дәрһал иҗра қилиш керәк дегәнлик болмисиму, әмма уни пәйдинпәй вә тәшкиллик һалда ишқа ашурушимиз керәк”, дегән. Униң қаришичә, хитай билән болған һәрқандақ риқабәтниң иқтисадий фронти вә дөләт бихәтәрлик фронтидин ибарәт икки тәрипи бар болуп, уларни бир-биридин айрип қарашқа болмайдикән. У мақалисидә мундақ дегән:

”биз иқтисадий вә һәрбий җәһәттә тәйярлиқ қилишимиз керәк, чүнки һәрбий кризистин сақлинишниң әң яхши усули иқтисадий әвзәлликимизни сақлап қелишмиз керәк. Хитайниң шерик дөләт әмәслики, униң дуняға һөкүмранлиқ қилишни көзләватқан дүшмән рәқиб икәнлики бизгә айдиңлишип болди”.

У йәнә, америка хитайға тақабил туруп, хитайни чәклимисә хитайниң дуняни контрол қиливелиши әмәлгә ашидиғанлиқини тәкитләп: “әгәр хитай дуняниң хоҗисиға айлинип болғанда америка үчүн уни контрол қилиш мумкин болмай қалиду” дәп көрсәткән.

Гордон чаңниң оттуриға қоюшичә, хитайни бәк қийин әһвалға қуйидиған иқтисадий козирни әмәлгә ашурушта пулниң хитайға еқишини тосуш бәк муһим икән. Буниң үчүн хитай базириға вә хитай санаәт дунясиға мәбләғ селишни чәкләш, йеник санаәт ишләпчиқириш базилирини хитайдин оттура америка райониға йөткәш керәк икән.