Xitay mustebitlikining kéngiyishi - dölet halqighan saqchi ponkitliri

Xelq'ara kishilik hoquqni qoghdighuchilar teshkilati(Safeguard Defenders)ning mejburi qayturush doklatining muqawisi.

Xitay hökümiti dölet sirtida, chet'eldiki “Jinayet gumandarliri” ni yurtigha qaytip sotlinishqa “Qayil qilidighan” saqchi sistémisi tori qurup chiqqan bolup, xelq'ara kishilik hoquqni qoghdighuchilar teshkilati(Safeguard Defenders) bu saqchi sistésimigha a'it 30 dölettiki 54 ponkitni éniqlap chiqqan.

Xitay hökümet taratquliridin “Xitay géziti” (“China Daily”) ning xewer qilishiche, ötken 12 ay ichide dölet ichi we sirtida jinayet sadir qilghan dep guman qilin'ghan 230 ming kishi xitaygha qaytish üchün “Qayil qilin'ghan”.

Mezkur saqchi ponkitlirining asasliq bazisi chet'eldiki xitay ammiwi teshkilatliri bolup, xitayning chet'eldiki bu qanunsiz saqchi sistémisigha hetta bezi xitayche tor gézitliri we xitaylar teripidin échilghan asiya ashxanilirimu chétilip qalghan.

Xelq'ara kishilik hoquqni qoghdighuchilar teshkilatining teshwiqat ishliri mes'uli lawra harif xanimning éytishiche, konsulxana mulazimetliri bilen teminlesh namida qurulghan mezkur mulazimet ponkitlirining esli meqsiti “Gumandarlar” ni bayqash, qorqutush we ularni qayturup ekétish üchün her xil qanunsiz heriketlerni pilanlash iken.

safeguarddefenders.com

Xelq'ara kishilik hoquqni qoghdighuchilar teshkilati teripidin hazirlan'ghan “Mejburiy qayturush” namliq doklatta éytilishiche, xitay bu arqiliq chet'eldiki siyasiy pa'aliyetchiler we öktichilerni asasliq nishan qilghan bolup, xitay amanliq organliri buning üchün özining jinayi ishlar hoquq da'irisidin halqip heriket qilghan.

Xelq'ara kishilik hoquqni qoghdighuchilar teshkilatining teshwiqat ishliri mes'uli lawra xanim ziyaritimizni élxet arqiliq qobul qildi. U xitayning chet'eldiki saqchi ponkitlirining Uyghur, tibet, teywen yaki xongkong pa'aliyetchilirini nishanlighanliqigha a'it konkrét ispatqa ige emeslikini, biraq xitaydiki eng chong tehdit astidiki guruppilarning bu saqchi punkitlirining asasliq nishani ikenlikini éytti. U, élxétide mundaq dédi: “Biz barliq démokratik organlarni xewpke uchrash éhtimalliqi yuqiri kishiler bu xil ehwallarni doklat qilghanda, özini bixeter hés qilishi üchün yéterlik doklat qilish we qoghdash méxanizmi ornitishqa chaqiriq qilimiz”.

CCTV

Yillardin buyan Uyghur muhajirlarning heq hoquqini qoghdash üchün xelq'arada munasiwetlik pa'aliyetlerni élip barghan, dunya Uyghur qurultiyi muhajirlar komitétining re'isi polat sayim ependi ziyaritimizni qobul qildi. U xitayning chet'eldiki Uyghurlarni qayturup ekétishke urunushining sewebi we buning arqisigha yoshurun'ghan siyasiy meqset toghrisida toxtaldi.

Ispaniye axbarat wasitisi “Pochta géziti” (EL correo) ning xewer qilishiche, xitay ispaniyege toqquz qanunsiz saqchi ponkiti qurup chiqqan bolup, doklatta yer alghan döletlerning ichide eng köp xitay saqchi ponkiti qurulghan dölet hésablinidiken. Nöwette ispaniye ichki ishlar ministirliqi bu ehwalni tekshürüshke bashlighan.

Irélandiye waqti gézitining (The Irish Times) xewer qilishiche, dublin shehiridiki xitayning qanunsiz saqchi ponkiti irélandiye hökümitining diqqitini tartqan. Hökümet ministirliri parlaméntta bu heqte türlük so'allargha duch kelgen. Tashqi ishlar ministiri simon kowénéy(Simon Coveney) bu heqte xitay elchixanisi bilen bolghan “Söhbitining dawamlishiwatqanliqini” éytqan.

CCTV

Edliye ministiri helin mekenti Helen) McEntee) ipade bildürüp: “Dölet ichide chet'el saqchixanilirining amanliq pa'aliyetlirini yürgüzüshining mumkin emeslikini” éytqan.

“Mejburiy qayturush” namliq doklatta éytilishiche, xitay hökümitige tewe bezi menbeler bu saqchi sistémisining on yil burun qurulushqa bashlighanliqini étirap qilghan. Ispaniye axbarat wasitisi “Pochta géziti” (EL correo) ning ziyaritini qobul qilghan xelq'ara kishilik hoquqni qoghdighuchilar teshkilatining diréktori pétér dahlinning éytishiche, saqchi ponkitlirining heqiqiy sani éniqlan'ghan reqemning besh hessisidin köp bolushi mumkin iken.

Xelq'ara kishilik hoquqni qoghdighuchilar teshkilatining “Mejburiy qayturush” namliq doklatida éytilishiche, kommunistik partiye we bixeterlik organliri bu xil usullar arqiliq ikki tereplik saqchi we edliye hemkarliq méxanizmidin aylinip ötüp, qanun bilen idare qilish pirinsipigha we bashqa döletlerning zémin pütünlükige éghir derijide buzghunchiliq qilghan.

Lawra xanimning éytishiche, xitay dölet halqighan basturush we amanliq taktikilirining mewjutluqini we élip bériwatqan chet'eldiki saqchi pa'aliyetlirini étirap qilghan bolsimu, epsus bu ehwal hazirghiche nurghun démokratik döletlerning yéterlik diqqitini qozghimighan. Lawra xanim ziyaritimiz dawamida bu heqte toxtilip mundaq dédi:

“Biz xitay we xongkong bilen bolghan ikki tereplik ötküzüp bérish kélishimining derhal toxtitilishini, bashqa edliye we saqchi hemkarliq méxanizmlirining jiddiy tekshürülüshini we bu heriketke qatnashqan xitay xelq jumhuriyiti organliri we shexslerge qarita jazani yürgüzülüshini telep qilimiz.”

Xelq'ara kishilik hoquqni qoghdighuchilar teshkilati bu doklat arqiliq xitay hökümitining tehdit sélish, uruq-tughqanlirigha bésim ishlitish qatarliq usullar arqiliq chet'eldiki “Jinayet gumandarliri” gha biwasite bésim ishlitidighanliqini ispatlap chiqqan. Igilinishiche, Uyghur élidiki xelqlerning ehwali téximu éghir bolup, xitay hökümiti 2017-yilining béshidin étibaren chet'eldiki Uyghurlarning a'ililirini türmilerge we yighiwélish lagérlirigha keng kölemde qamighan, chet'eldiki Uyghurlarning yurtidiki uruq-tughqanliri bilen bolghan alaqisini pütünley üzüp tashliwetken we bu Uyghurlargha tehdit salghan.

Dunya Uyghur qurultiyi muhajirlar komitétining mu'awin re'isi mehmet jelepchi ziyaritimizni qobul qilip, xitayning chet'eldiki Uyghurlargha salghan tehditliri we qaytishqa zorlash usulliri toghrisida tepsiliy toxtaldi.