Хитайниң лондондики “қәлә” қуруш чүши күчлүк тосқунлуққа учримақта

Хитай һөкүмити хитай баш әлчиханисини көчүрүш үчүн 750 милйон фондстерлиң мәбләғ салған лондон шәһириниң шәрқ тәрипидики товер һамелтс райони.

Хитай һөкүмити 2018-йилидин башлап лондондики хитай баш әлчиханисини лондон шәһириниң шәрқ тәрипидики товер һамелтс райониға көчүрүш үчүн 750 милйон фондстерлиң мәбләғ салған. Хәвәрләрдә билдүрүлүшичә, хитайниң әнглийәдә турушлуқ әлчиханиси өз вақтида бу көчүш пиланини “әнглийә-хитай мунасивитиниң алтун сәһиписини ачиду” дәп махтанған. Әмма униң униң уйғур, тибәт вә хоңкоңда йүргүзүватқан қәбиһ сиясәтлири сәвәблик бу әнглийәдә “алтун сәһипә ечиш” пилани бузулушқа башлиған.

City A. M Ториниң 10-январ тарқатқан хәвиридә көрситилишичә, хитайниң лондондики баш әлчиханисини қуруш илтимасиға қарши, райондики йәрлик кеңәш әзалири биләт ташлап, хитай йеңи әлчиханиси орунлашқан җай әтрапидики йолларниң намини “тйәнәнмен мәйдани”, “уйғур сот мәһкимиси”, “хоңкоң йоли”, “тибәт сарийи” (потала сарийи) дегәндәк намларға өзгәртиш тәклипигә аваз бәргән. Вә улар бу йол намлирини өзгәртиш пиланини ойлашмақтикән.

City A. M Бу һәқтики хәвиридә мәзкур райондики йәрлик кеңәш әзалири хитай әлчиханисии өз ичигә алған үч бинаниң әтрапидики йолларниң намини өзгәртиш, “районимизниң әркинлики вә көп хиллиқини қоллайду” дәп билдүргән.

Хитай әлчиханисини көчүрмәкчи болған җайдики йол намлирини юқириқидәк өзгәртиш пилани хитайға қарши парламент әзалириниң айларчә қилған нутуқ паалийәтлириниң нәтиҗиси болуп, City A. M Бу һәқтики хәвиридә, буниңда лондондики уйғур паалийәтчи дуня уйғур қурултийиниң әнглийәдики вәкили рәһимә мәхмутниң түрткилик рол ойниғанлиқиму алаһидә тилға елинған.

Рәһимә мәхмут ханим зияритимизни қобул қилип, уйғур, тибәт вә хоңкоңлуқ паалийәтчиләрниң бирлишип, товер һамлетс районлуқ һөкүмитини хитайниң кишилик һоқуқ дәпсәндичиликигә қарши турушқа чақирғанлиқини билдүрди. Улар шәһәр кеңишидин үч охшимиған йол вә биналарға хитай һөкүмитиниң зулумиға учраватқан-тибәт, уйғур вә хоңкоңлуқларға беғишлашни тәләп қилған. Улар буниң символлуқ әһмийити интайин чоң дәп қарайдикән.

Рәһимә ханим йәнә 20 йилдин буян өзиниң иккинчи өйигә айланған лондонда хитай әлчиханисини көчүрмәкчи болған бинаниң орниниң интайин чоң вә лондонниң символи болған мунар көврүкигә қарайдиғанлиқини, буни худди хитайниң бу җайға өз ордисини салғанға баравәр дәп һесаблайдиғанлиқини билдүрди.

Рәһимәниң билдүрүшигә қариғанда, 2018-йилидин башлап уйғурлар уюштурған паалийәтләргә актип қатнишип уйғурларни қоллап кәлгән товер һамелтс кеңәш әзаси рабина хан, хитай әлчиханисини көчүрмәкчи болған җай әтрапидики йолларниң намини “тйәнәнмен мәйдани”, “уйғур сот мәһкимиси”, хоңкоң йоли”, “тибәт сарийи” (потала сарийи) дегәндәк намларға өзгәртиш һәрикитиниң қозғашта башламчилиқ ролини ойнап келиватқаникән.

Хитай һөкүмитиниң ғәзипини қозғайдиған бу һәрикәтниң башламчиси рабина хан 2022-йили майдики товер һамелтс шәһәр башлиқи сайлимиға қатнишидиған болуп, у хас блогида шәһәр комитетида атқурмақчи болған хизмәт ирадисини: “әркин демократлар партийәсиниң әзаси болуш сүпитим билән, мән техиму баравәр, техиму күчлүк вә техиму йешил шәһәр қуруш үчүн күрәш қилимән. Мән җәмийәтниң бир бөликила әмәс, барлиқ кишиләрниң һоқуқини күчлүк тәшәббус қилғучи болимән” дегән сөзләр билән ипадә қилған.

Рабина хан зияритимизни қобул қилип, товер һамелтс районидики хитай әлчиханиси көчүп келидиған бинаниң әтрапидики йол намлирини өзгәртиш һәрикитиниң қачан башланғанлиқи һәққидә сориған соалимизға қисқичә җаваб бәрди: “бу иш қандақ башланди десиңиз, 2020-йили ноябирда, хитай һөкүмитиниң уйғур вә хоңкоңгда елип барған бастурушлириға қарши бир тәклип парламент әзаси петер голд тәрипидин парламентқа сунулди. Гәрчә бу тәклип аваздин өтмигән болсиму. Бу шу чағда бизгә бу мәсилигә адаләт тәләп қилиш сигнали болди. Арқидин мән иккинчи болуп бу тәклипни тәкрар парламентқа сундум. Арқа-арқидин рәт қилинди. Ахирқи қетим мартта, уйғурлар вә башқа паалийәтчиләр билән һәмкарлишип хитай әлчиханиси күчүрүлмәкчи болған йол вә бинаниң намини өзгәртиш тәлипини тәклипкә қошуп сундум. Биз бу арқилиқ хитай һөкүмитигә, бизниң униң инсан һәқлирини дәпсәндә қилишиға қарап турмайдиғанлиқимиз, уйғур, хоңкоңлуқ вә тибәтләр билән биллә икәнликимиз һәққидә сигнал бәрмәкчи. Биз һәрикәтни мушу йәргә қәдәр елип келәлигән икәнмиз, бесим ишлитишни давам қилишимиз зөрүр”.

Кеңәш әзаси рабина ханим йәнә бизниң, “һәрикитиңлар әнглийә һөкүмитидә тосалғу яки қаршилиққа учураватамду?” дәп сориған соалимизға ишәнч билән “яқ!” дәп җаваб бәрди. У мундақ деди: “һәммә адәм тәклипниң қоллашқа еришкәнликигә һәйран қалди, ялғуз хитай һөкүмити мени яқтурмиди, улар бу районға келип өзи билгәнчә иш елип баралаймиз, бу кичик район кеңиши чоң тосалғу болалмайду дәп ойлимиған болуши мумкин.

Уларниң бу орунни таллиши билгиниңиздәк улар шундақ бүйүк нәрсиләргә иттипақ қилиду, уларға еришиштин пәхирлиниду, әмма исми өзгәртилгән бу йоллар уларға зор қийинчилиқ елип келиду, нурғун зор көләмлик намайишлар елип берилиду. Биз хитай пуқралирини көздә тутмидуқ, бу хитай һөкүмитиниң бастуруш һәрикәтлиригә қарши һәрикәт”.

У бизниң йәнә: “сизниңчә әмди хитай һөкүмити әлчиханисини көчүрүш пиланидин ваз кечәмду?” дегән соалимизға:

“яқ, ундақ қилалмайду, әмма улар үчүн буниң интайин қийин болидиғанлиқини билиду. Бу хитай дөлити әмәс, бу дегән лондон, әнглийә. Бу җәмийәттә һәқ капаләткә игә, хитайдики коммунистик җәмийәткә охшимайду” дәп җаваб бәрди.

Хитай әлчиханиси, көчүрүшни пиланлиған лондон мунариниң удулидики 700миң квадрат метир келидиған бу бинани йеңи виза илтимас қилиш мәркизи вә мәдәнийәт мәркизи қилмақчи болуп, мәзкур бинаниң чоңлуқи лондонниң җәнубидики Vauxhall дики американиң йеңи әлчиханисидин қалса үчинчиси орунда туриду. Әгәр хитай әлчиханисини бу җайға көчүрсә дунядики 3-чоң әлчихана йәни дипломатик базиниң бири болуп қалидикән. Әмма рабина ханим ейтқандәк хитай һөкүмити бу җайға салған мәбләғ вә пиланидин яналмайдиған амалсиз бир вәзийәттә болуп, хитай әлчиханисиниң бу даңлиқ районға көчүп кәлгән тәқдирдә һәр түрлүк намайиш вә башқа бесимларға йүзлинидикән.

“дәвр” журнилиниң 10-январ бу һәқтә елан қилған хәвиридә ейтилишичә, хитай әнглийә һөкүмитиниң лондондики баш әлчиханисини кишилик һоқуқ паалийәтчилириниң нишанға алидиғанлиқини агаһландурғандин кейин “паракәндичилик” тин қоғдашни тәләп қилған.

City A. M Бу һәқтики хәвиридә мәзкур райондики йәрлик кеңәш әзалири хитай әлчиханисиини өз ичигә алған үч бинаниң әтрапидики йолларниң намини өзгәртиш, “районимизниң әркинлики вә көп хиллиқини қоллайду” дәп билдүргән.

Рабина хан ханим лондондики кишилик һоқуқни һимайә қилғучи парламент әзалири, кеңәш әзалири уйғур вә тибәт, хоңкоңлуқлар билән охшашла хитай әлчиханиси көчүп келидиған бу йолларниң намлирини өзгәртишниң ишқа ешишини зор үмид вә тәқәззалиқ билән күтмәктикән.