Enqerediki muhakime: “Xitay kompartiyesi qurup chiqqan yéngi xitay impiriyesi we insaniyet duch kéliwatqan xitay tehditi”

30-Iyun küni türkiye paytexti enqerede “Xitay kompartiyesi qurup chiqqan yéngi xitay impiriyesi we insaniyet duch kéliwatqan xitay tehditi” témisida muhakime yighini ötküzüldi.

Bu pa'aliyet Uyghur akadémiyesi wexpi bilen sherqiy türkistan tetqiqat wexpi teripidin uyushturulghan bolup, échilish murasimgha sabiq ministir oqtay wural ependi, parlamént ezasi fahrettin yoqush ependi, “Yéngidin refah” partiyesining mu'awin re'isi doghan bekin ependi, büyük birlik partiyesining mu'awin re'isi ali késer ependi, shundaqla her qaysi türkiy milletler ammiwiy teshkilatlirining mes'ulliri, enqerediki her qaysi uniwérsitétlarning xelq'ara munasiwetler kespidiki oqutquchi-oqughuchilar we muxbirlardin bolup, 60 dek kishi qatnashti.

RFA.Erkin Tarim

Mezkur muhakime yighinining échilish murasimi türkiye we sherqiy türkistanning “Istiqlal marshi” ni oqush bilen bashlandi. Ilmiy muhakime yighinida Uyghur akadémiyesi wexpining re'isi doktor ferhat qurban tengritaghli échilish sözi sözlidi. U bu yighinni échishtiki meqsiti toghrisida toxtilip mundaq dédi: “‛xitay kompartiyesi qurup chiqqan yéngi xitay impiriyesi we insaniyet duch kéliwatqan xitay tehditi‚ dégen bu témini biz Uyghur akadémiyesi bolush süpitimiz bilen ötken yili otturigha qoyghan iduq. Biz ötken yili mezkur témida muhakime yighini achqan iduq, chünki ötken yili 1-iyul küni xitay kompartiyesi qurulghanliqigha 100 yil bolghan kün idi. Biz bu yighinimizda xitayning qandaq qilip dunyagha tehdit bolushqa bashlighanliqini, buni tosushning yolliri toghrisida mutexessisler bilen muzakire qilghan iduq. Mana bügün ispanye paytexti madrédta échilghan “Shimaliy atlantik ehdi teshkilati” (NATO) ning yighinda, xitayning dunya üchün tehdit ikenliki ochuq-ashkara otturigha qoyuliwatidu. Biz del mushu künde bu yighinni échip olturuptimiz. Yighinimizning muweppeqiyetlik bolushini tileymen.”

RFA.Erkin Tarim

Muhakime yighinida d u q ning mu'awin re'isi, enqerediki hajetepe uniwérsitéti tarix penliri oqutquchisi, doktor erkin ekrem ependi “Xitay kompartiyesining qurghuchisi maw zédongning sherqiy türkistan musteqilliqigha qarshi siyasiti” témisida doklat berdi. U doklatida maw zédongning yashliq chaghlirida yazghan maqalilirida xitaydiki 27 ölkining musteqil bolush hoquqi barliqini tekitligenliki, 1949-yili xitay kompartiyesi hakimiyetni qolgha alghandin kéyin, mustebitlik tüzümige qarap mangghanliqi, bügünki künde xitay kompartiyesining Uyghurlargha qarita irqiy qirghinchiliq élip bériwatqanliqini köpligen misallar arqiliq sherhiylep ötti.

Uyghur akadémiyesi wexpining re'isi doktor ferhat qurban tengritaghli ependi “Yéngi xitay impiriyesi we insaniyet duch kéliwatqan xitay tehditi” témisida doklat berdi. U doklatida xitay kompartiyesining türlük hiyle-neyrengler arqiliq dunyani aldap, bügünki künde insaniyet üchün zor tehditke aylan'ghanliqini misallar arqiliq otturigha qoydi.

Arqidin istanbuldiki yildiz téxnika uniwérsitétining oqutquchisi, dotsént doktor ali chaqsu ependi “Uyghur qirghinchiliqini toxtitish üchün némilerni qilish kérek?” témisida doklat berdi. U xitayning Uyghurlargha qarita qirghinchiliq élip bériwatqanliqini, xitayning ‛qirghinchiliq‚ sözidin qattiq chöchüwatqanliqini, shunga ‛Uyghur qirghinchiliqi‚ ni téximu köp döletlerning étirap qilishi üchün tirishchanlik körsitishning zörürlikini tekitlidi.

Yighin axirlashqandin kéyin mikrofonimizni doktor ferhat qurban tengritaghli ependige uzattuq. U mezkur ilmiy muhakime yighinining nahayiti yaxshi ötkenlikini bayan qildi.