Ürümchide yüz bergen ot apiti xitay hökümitining qamal siyasitige qarshi ammiwiy naraziliq herikitining perdisini achqan

Ürümchide yüz bergen ejellik ot apitidin kéyin, shangxeydiki ürümchi ottura yolida xitayning “Nol kowid” qamal siyasitige qarshi namayish qiliwatqan kishiler, 2022-yili 26-noyabir, shangxey.

24-Noyabir küni kechte ürümchide yüz bergen ot kétish weqesi ürümchi we ichkiri xitaydiki köpligen sheherlerde shi jinping hakimiyitining “Yuqumni nölge chüshürüsh” siyasitige qarshi partlighan namayishlirining bashlinishigha seweb bolghan.   

“Amérika birleshme agéntliqi”ning 26-noyabir küni bergen xewiride bu weqening bezi tepsilati bérilgen bolup, xitayning qamal siyasitining bu paji'ening asasliq sewebchisi ikenliki we yerlik ahalining buninggha qarshi qozghilip, bu siyasetni emeldin qaldurushni telep qilghanliqi körsitilgen.

Xewerde bérilgen melumatlargha qarighanda, 24-noyabir küni kechte ürümchide yüz bergen ot kétish weqesige binaning 15-qewitidiki tok menbesi seweb bolghan. Bu qewettin tutashqan ot 17-qewetkiche yamrap, is-tütekliri 21-qewetkiche kirgen, ot öchürüsh etriti binaning etrapidiki qatmu qat qamal we tosaqlarni chuwup, binaning yénigha kélip otni öchürüp bolghiche, ot ulghiyip ketken we üch sa'etkiche bu ot qewetmu-qewet örlep köyiwergen؛ öyge solinip qalghanlarning köpinchisi zeherlik is-tütektin tunjuqup ölüp ketken, hushidin ketkenliri doxturxanigha  apirip qutquzulghan. Xitay hökümiti 25-noyabir küni “Bu weqede ölüp ketkenler 10, yarilan'ghanlar 9 adem” dep élan qilghan؛ emma ijtima'iy taratqularda az dégende 44  ademning ölüp ketkenliki heqqide uchurlar tarqalghan.

Social Media

Yuqum weziyiti heqqidiki xewerlirimizde melum bolghinidek, xitayning üch aydin köp waqittin béri Uyghur rayonida yolgha qoyuwatqan “Yuqumni nölge chüshürüsh” siyasiti dawamida, bezi jaylarda achliq we késelliktin ölüp kétish paji'eliri körülgenidi. Bu qétim  weqe yüz bergen tengritagh rayoni “Yuqiri derijilik xeterlik” rayon dep békitilgen we ahalilerning sirtqa chiqishi cheklen'genidi.

Amérika birleshme agéntliqining xewiride bildürülüshiche, ürümchi shehirining bashliqi memtimin qadir 25-noyabir küni kechte ötküzülgen muxbirlarni kütiwélish yighinida ahalilerdin kechürüm sorighan we bu ot apitini tekshüridighanliqini éytqan. Emma hökümet da'iriliri bu yighinda özlirini aqlap,  ot öchürüsh éghizigha tosaq qoyulmighanliqini, ahalilerning binadin chüshüp pa'aliyet qilishigha ruxset qilin'ghan bolsimu, bezi kishilerning özini qutquzush iqtidari töwen bolghachqa, apettin özini waqtida qutulduralmighanliqini bayan qilishqan.

Emma ehwaldin xewerda Uyghurlar ijtima'iy alaqe wasitilirida buning yalghanliqini ashkarilighan. Xitayning atalmish yuqumni tizginlesh tedbiri tüpeylidin bu binadiki nurghun ahaliler öyige solap qoyulghan. Bir xitay qizmu buning toghriliqini ispatlap widiyo tarqatqan. Uning éytishiche, bu bina “Yuqiri derijilik xeterlik rayon”gha tewe, shunga uning derwazisidin tartip kirish ishiklirigiche hemmisi taqaq. Ot öchürüsh etritimu qatmu qat tosaqlardin ötüp, bu binagha yéqinliship bolghiche ikki sa'et waqit ötüp ketken”.

           

Ürümchide yüz bergen ot apiti xitay puqralirining shi jinping hakimiyitining qamal siyasitige bolghan ghezep-nepriti we qarshiliq herikitining ot piltisige aylan'ghan bolup, ürümchide namayishqa chiqqan xitay puqraliri bina öyge ot kétish weqeside ölgen naraside balilarni misalgha élip turup, xitay hökümitining xilmu xil kirzis we paji'elerge seweb boluwatqan qamal siyasitini qattiq eyibligen.

Radiyomiz xitay bölümining xewer qilishiche, bu weqedin kéyinki bir nechche künde xitayda az dégende 10 nechche chong sheherde “Yuqumni tizginlesh siyasiti”ge qarshi namayish kötürülgen, köpligen xitay puqraliri bu qarshiliqni siyasiy heriketke aylandurghan bolup, bu 1989-yildin béri kem körülgen ijtima'iy hadise iken.

Xitay hökümitining qamal siyasitining éghir ziyankeshlikige uchrighan shangxey ahalisimu bu weqedin kéyin namayish kötürüp, “Döletning barliq hoquqi xelqqe mensup, dölet kishilik hoquqqa hörmet qilishi kérek, biz öz hoquqimizni qayturwélishimiz kérek, shi jinping texttin chüsh, shi jinping texttin chüsh!” dep sho'ar towlighan. Chéngdu sheher ahalisi namayish qilip, “Bizge erkinlik we démokratiye kérek, bizge puqraliq hoquqi kérek!” dep sho'ar towlighan.

Tiwittérda élan qilin'ghan “Bir Uyghurdin xitay puqralirigha xet” dégen yazmida mundaq déyilgen: “Ürümchidin bashlinip pütün xitaygha kéngeygen qarshiliq herikitining netijisini perez qilalmaymiz. Eng yaman ehwalda, xitay hökümiti bu heriketni qanliq basturuwétishi mumkin. Buning aqiwitide ‛shinjang siyasiti‚ xitayning barliq jaylirigha téz sür'ette omumlishishi, xitayning her qaysi sheherliride yighiwélish lagérliri qurulushi we nurghun xitay puqraliri uninggha solinishi mumkin. Bu ehwalda xitayda erkinlik we démokratiyening emelge éshishi téximu tesliship kétidu. Xitay hazir özining dölet marshida éytilghandek, eng xeterlik halda turuwatidu”.