Xitay oqughuchilarning londondiki “Medeniyet tajawuzchiliqi” bes-munazire qozghidi

 6-Awghust küni kechte londonda “Xan jemeti sen'et instituti” da oquwatqach 9 neper xitay oqughuchi londonning sherqige jaylashqan “Qizil xishtam kochisi” diki 100 métir uzunluqqa sozulghan tamni aqartip, “Sotsiyalistik yadroluq qimmet qarishi” ni ipadileydighan 12 xitayche sözni yazghan. Bu sözler xitayda baghchilar, yol boyliri, idariler, mektepler, hökümet organliri, soda sarayliri poyiz istansisi we bashqa ademler köp jaylarda közge chéliqip turidighan “Güllinish, démokratiye, medeniyet, inaqliq, erkinlik, barawerlik, adalet, wetenperwerlik, semimiyet, dostluq, özini béghishlash, qanun bilen idare qilish” dégen sözler iken.

 Xitay oqughuchilar bu sözni yézip bolghandin kéyin, özlirining bu jasaretlirini namayan qilish üchün xitaydiki ijtima'iy taratqularda keng tarqatqan hemde özlirining “Sotsiyalistik yadroluq qimmet qarishi” ni londonda terghib qilghanliqini bildürüshken. Buning bilen ijtima'iy taratqularda bes-munaziriler qaynap, beziler “Medeniyet éksporti” dep maxtighan bolsa, beziler “Medeniyet tajawuzchiliqi, xitayning obrazini téximu xunükleshtüridu” dep eyibligen.

 B b s ning 7-awghust élan qilghan “Xitay oqughuchilar londonning sherqidiki grafittida sotsiyalistik yadroluq qimmet qarishini yézip munazire qozghidi” namliq xewerge asaslan'ghanda, sheherning awat kochisigha jaylashqan bu qizil xishliq tam kocha sen'etkarlargha özlirining ijadiyetlirini namayan qilishi üchün ajritip bérilgen bolup, bu tam kocha her xil süretler bilen bézelgeniken. Emma “Xan jemeti sen'et instituti” da oquwatqan milletchi xitay oqughuchilar közlirini mit qilip qoymastin bu resimlerni aq hak bilen boyap öchürüwétip, shi jinping textke chiqqandin buyan terghib qilip kelgen “Sotsiyalistik yadroluq qimmet qarishi” ni ipadileydighan yuqiriqi 12 sözni qizil rengde yézip chiqqan. Yerlik hökümet da'iriliri bu xitaylargha 800 fontsitérling jerimane qoyghan. Bu xetni körgen bezi kishiler “Xitayda erkinlik yoq” dégen xetlerni yazghan bolsa, beziliri shi jinpingni eyibleydighan, hejwiyleshtürülgen resimlerni chaplap, öz naraziliqlirini ipade qilghan.

 Londondiki Uyghur ziyaliysi rehime mexmut xanimning bildürüshiche, hazir shi jinping hökümranliqidiki xitay hakimiyitidin menpe'et körüwatqan, siyasiy we iqtisadiy jehette yuqiri qatlamgha mensup bolghan nurghunlighan xitaylarning perzentliri chet'ellerde oquwatqan bolup, ular hemmila yerde özlirining hakimiyitige bolghan sadaqetlirini ipadileshni, kommunistik hakimiyetni medhiyeleshni dawamlashturup kelmekte iken. Uning eskertishiche, xitaylarning bu sen'et sorunini siyasiylashturup shi jinping teshwiqatini qilishi zadila qamlashmighan bir ish iken.

 Londondiki Uyghur ziyaliysi eziz eysaning eskertishiche, ikki kündin buyan bu tam kishilik hoquq pa'aliyetchiliri öz qarashlirini ipade qilidighan, Uyghurlar, tibetler, xongkongluqlar duch kéliwatqan heqsizliqlarni pash qilidighan, shi jinping we uning hökümranliqidiki xitay hakimiyitini eyibleydighan qiziq bir munazire munbirige aylinip qalghan.

Rehime mexmut xanimning tekitlishiche, xitayning londondiki bash elchixanisi mushu tamgha yéqin rayondin yer sétiwélip, elchixanisini yötkeshni pilan qilghan. Biraq, ular yerni sétiwalghan bolsimu, Uyghurlar we mezkur rayonda yashaydighan yerlik ahalilerning qarshi turushi bilen yéngi elchixana qurulushini bashliyalmighan. Xitay oqughuchilarning yuqiriqi xetlerni yézishi, belkim bu weqe bilen munasiwetlik bolushi mumkin iken.

 Xewerde mundaq bayan qilidu: “Bu xetlerge qarshi turghuchilar buni ‛mustebitlerning qimmet qarishining tajawuzi‚ dep atidi. Beziler ‛siler béyjingning kochilirida mushundaq xet yézishqa jür'et qilalamsiler? ‚ dédi. Nurghun tenqidchiler özlirining ésil eserlirining yoqitiwétilgenlikini, bularning ichide bezi ölüp ketken shexslerningmu xatirisi barliqini tekitlidi. Londondiki susi lu'ard ‛ular bekla achközlük bilen nurghunlighan munewwer eserlerni yoqitiwetti. Eslide ular bashqa tamlarnimu ishliteleytti. Mesile bu yerde‚ dédi. Yene beziler ‛belkim, erkinlikning bedili bu bolsa kérek‚ déyishti” .

  “Firansiye awazi radiyosi” mu bu heqte mexsus xewer tarqatqan. Qandaqla bolmisun, xitay oqughuchilar bu xetlerni yézip aridin bir kün ötmeyla her tereptin tor hujumlirigha uchrighan. Beziler “Bu fashistik teshwiqatni béyjinggha qoyup ber” dése, beziler “Mustebit hakimiyetning éksporti” dep eyibligen. Mezkur tam bolsa xitay hakimiyitige qarshi nidalarni teshwiq qilidighan sorun'gha aylan'ghan.