Xitayning chet eldiki mexpiy saqchixanilirini tekshürüsh dawam qilmaqta
2022.11.08

Xitayning chet eldiki 54 mexpiy saqchixanilirining 36 si yawropadiki démokratik döletlerge jaylashqan.
Merkizi ispaniyening paytexti madridtiki “Muhapizetchiler” namliq hökümetsiz teshkilat bu yil 9 - ayda “Chet eldiki 110” namliq doklatni élan qilip, xitay hakimiyitining 30 gha yéqin dölette 54 mexpiy saqchixana qurghanliqini, bu saqchixanilarning wezipisining axbarat toplash we öktichilerge zerbe bérishnimu özlirige wezipe qilghanliqini ilgiri sürgen idi.
Yawropa döletliride zor ghulghulilargha sewebchi bolghan bu doklatqa bina'en, irlandiye hökümitining paytext dublindiki xitay saqchixanisini taqash buyruqi chüshürgenliki, gollandiye hökümitining amistérdam we rottérdamdiki xitay saqchixaniliri üstidin tekshürüshni bashlighanliqi, gérmaniye we kanada hökümetliriningmu tekshürüsh élip bériwatqanliqi metbu'atlardin orun alghan idi.
7- Noyabir en'giliyening “Muhapizetchi” géziti bu xususta bir maqale élan qildi. “Shermendilerche tajawuzchiliq: xitayning chet eldiki saqchixanisi kanadada qarshiliq körsetti” namliq bu maqalide kanadaning toronto shehiridiki xitayning 3 mexpiy saqchixanisining tekshürülgenliki, xitayning kanadadiki elchixanisining étiraz bildürüp: “Bular saqchixana emes, mulazimet ponkiti, bu yerde xizmet qiliwatqanlar pida'iylardur, héchqandaq jinayi ishlarni tekshürüshke yaki alaqidar xizmetlerge qatnashmaydu” dégenlikini bayan qildi. Xitay elchixanisining sözige qarighanda, bu atalmish “Mulazimet ponkitliri” chet eldiki xitay muhajirlirining shopurluq kénishkisini yéngilap béridighan xizmetler bilen meshghul bolidiken. Emma xitayni közetküchiler “Ularning wezipisi muhajirlarni nazaret qilish we ulargha bésim ishlitish” dep qaraydiken.
Maqalide xitayning bu mexpiy saqchixanilirining xitay kpmpartiyesi merkiziy komitéti birliksep bölümi bilen zich alaqidar ikenliki, xitayning jama'et xewipsizliki organliri teripidin bashqurulidighanliqi tekitlen'gen. Xitay jama'et xewpsizlik ministérlikining mu'awin ministéri du xangwéy 2022 - yili 6 - ayda mushu saqchixanilarning küchige tayinip, ötken bir yilda chet eldiki 210 ming xitay puqrasini “Qayil qilip” yurtigha qayturghanliqini ipade qilghan. “Muhapizetchiler”ning doklatida bolsa “2021 - Yili 4 - aydin 2022 - yili 7 – ayghiche, wetinige qaytishqa qayil qilin'ghanlarning sani 230 ming kishi bolghan” déyilgen idi.
Kanada konsérwatiplar partiyesining parlaménttiki wekili, tashqiy siyaset tenqidchisi mixa'él chong bu heqte toxtalghanda, “Bu kanadaning igilik hoquqigha qilin'ghan kishini ghezeplendüridighan we nepretlendüridighan tajawuzchiliq, bolupmu béyjing bu pakitlarni étirap qilghan we bu saqchixanilarning ornini delilligendin kéyin téximu shundaq” dégen we “Xitayning bu qanunsiz saqchixaniliri, mesilining téximu chongqurliqidin dalalet béridu” dégenlerni tilgha alghan.
Maqalide bayan qilishiche, xitayning bu mexpiy saqchixaniliri bezi xitay muhajirlirigha yérim kéchilerde téléfon urup, “Eger hökümitimiz bilen hemkarlashmisang, a'ilengdikiler ishsiz qalidu yaki Uyghurlargha oxshash lagérlargha solinidu” dep tehdit salidiken.
Kanadada yashaydighan Uyghur siyasiy aktipliridin mukerrem qurbanning bildürishiche, kanadadiki Uyghurlarning bundaq bir mexpiy saqchixanining barliqidin xewiri yoqken. Emma u bezi Uyghurlarning tehditlerge yoluqqanliqini anglighanliqini tilgha aldi.
“Muhapizetchiler”ning doklati élan qilin'ghandin kéyin, BBC We “Jenubiy gérmaniye géziti” muxbirlirining aldinqi heptidin bashlap muhajirettiki Uyghurlarni ziyaret qilip, xitayning bu mexpiy saqchixanilirining ziyankeshlikige uchrash ehwali toghrisida tekshürüshni bashlighanliqidin xewer tapqaniduq.
Ejeblinerliki, gérmaniyening frankfurt, en'giliyening londun hem glasgow, fransiyening parizh, shiwétsiyening stokholim sheherliridiki we yawropaning bashqa döletliridiki xitayning mexpiy saqchixanilirini tekshürüshlerning netijisi hazirgha qeder élan qilinmidi. Saqchilar bu heqte axbarat sahesige melumat bérishni ret qildi.
Közetküchilerning qarishiche, xitayning bashqa döletlerde saqchixana qurushi igilik hoquqqa tajawuz qilishqa chétilidighan mesile bolghach hemde bu mesile gherb döletlirini qattiq ghezeplendürgen bolghach, xitay bilen bolghan déplomatik munasiwetke éghir tesir yetküzmeslik üchün, hökümetler mesilini yeng ichide bir terep qilishni muwapiq körgen bolushi mumkin iken.
Shiwétsiye da'irilirimu paytext stokholimdiki xitayning mexpiy saqchixanisini tekshüriwatqanliqini bildürgen bolup, shiwétsiyede yashaydighan d u q bayanatchisi dilshat réshitning éytishiche, bu tekshürüshning netijisi téxi ashkarilanmighan.
Gérmaniyede neshirdin chiqidighan “Süretler” géziti aldinqi hepte élan qilghan “Diktator öz puxralirini dunya miqyasida owlimaqta, bizmu shu qatarda” namliq maqaligha “Xitayning gérmaniyediki saqchixaniliri, pewqul'adde hujumda shepqetsiz tedbirler bilen muhajirlarni xitaygha qayturup adaletke yüzlendürmekte” dégendek qoshumche mawzularmu qoyulghan bolup, uningda “Chet ellerde yashisimu, xitay puqraliri döletning bésimidin qutulalmaydu” déyish arqiliq, xitayning mexpiy saqchixanilirining chet ellerdiki tehditlirini yorutup bergen idi.