Хитай саяһәтчи: "қәшқәрдики бир сақчи маңа ‹сән җасусму' деди"

Йеқиндин буян хитай өлкилиридин уйғур дияриға кәлгән хитай саяһәтчилириниң қаттиқ назарәт астидики уйғур дияриниң реаллиқи тәсвирләнгән мақалилири елан қилинишқа башлиди. Хитайчә "диҗитал вақти" тор гезитидә 6-март күни ду бйән тәхәллусида елан қилинған "шинҗаңдики бир қисим хатириләр" намлиқ саяһәт хатириси әнә шуларниң бири.

Мәзкур саяһәт хатирисидә бир хитай оқуғучиниң тунҗи қетимлиқ уйғур дияри зияритидә үрүмчи, қанас қатарлиқ шималий уйғур дияридики саяһәт нуқтилирини тәкшүрүши вә җәнубий уйғур дияридики қәшқәрниң һейтгаһ әтрапида йолуққан қатму-қат тәкшүрүш тосуқлири вә назарәт системиси астида көргән әһваллар тәпсилий баян қилинған. Аптор үрүмчи айродроми йенидики меһманханиға кириши биләнла тунҗи қетимлиқ тәкшүрүшни баштин кәчүргән.

У өз тәсиратини мундақ баян қилиду: "тунҗи қетимлиқ қаттиқ тәкшүрүшни үрүмчи айродроми йенидики кичик меһманханида баштин кәчүрдүм. Меһманханиға кириш еғизида тәкшүрүш ишики орнитилған икән. Ишикниң икки йенида туюқсиз йүз беридиған зораванлиққа қарши әслиһәләр бар икән. Бу йәрдә мән баш қисмим рәсимгә елинип кимликим билән селиштурулғандин башқа йәнә бир йүрүш бихәтәрлик тәкшүрүш мәшғулатлириға көнүшүм керәкликини һес қилип йәттим. Мән билән биллә турған достум ‹бу сүрәт һоқуқиға таҗавуз қилинғанлиққу?' дегинидә, меһманхана мулазимәт орнидики йеши чоңрақ киши җавабән (бу йәрдә) сүрәт һоқуқиңизла әмәс, бәлки кишилик һоқуқиңизму йоқ," дәп җаваб бәрди. Мән йәниму илгириләп сорашқа тәмшәлгән болсамму, әмма қалған мулазимәтчиләрниң мән билән кари болмиди."

У уйғур дияриниң мәркизи болған үрүмчидики "чоң базар" дәп атилидиған дөңкөврүк базириниң кириш еғизида көргән йәрлик уйғурларға қаритилған қаттиқ тәкшүрүш билән хитай саяһәтчиләргә қаритилған тәкшүрүлмәслик имтиязи һәққидә мундақ дәп язиду:

"чоң базарға кириш еғизида икки линийә ечилипту. Бири мәхсус саяһәтчиләр үчүн тәсис қилинған линийә, йәнә бири кимлик билән тәкшүрүп киргүзидиған линийә икән. Өчирәттә турған чеғимдила кимликимни чиқирип тәкшүрүшкә һазирландим, есивалған сомкамниму тәкшүрүш машинисиға ташлидим. Әмма бундақ қилишим әслидә һаҗәтсиз икән. Тәкшүргүчи мени алдиға меңишқа сүйлиди. Мән пәқәт өзүмниң хитайларға хас чирайим биләнла базарни бәһузур айлиниш пурситигә ериштим. Һалбуки, үрүмчидики чоң базар, қанас алаһидә мәнзирә райони вә қәшқәрдики саяһәт нуқтилиридиму саяһәтчиләр йәрликләр учрайдиған сомка ахтуруп тәкшүрүштәк қисмәтләргә учримайдикән."

Саяһәт хатирисидә баян қилинишичә, уйғур дияри саяһитидә бу хитай оқуғучиға әң қаттиқ тәсир қилғини қәшқәрдики қатму-қат тәкшүрүш вә назарәт қурулмиси болған. 

Бу әһвалларни у мундақ баян қилиду: "мән қәшқәр шәһиридики яшлар меһманханисида 3 кечә қондум, бу меһманхана һейтгаһ мәсчитигә йеқин икән. Бу йәрдики миллий усулупта селинған қурулушлар өзгәртилгән болсиму, әмма йәнила кишини җәлп қилатти. Дөләт байрими мәзгили болғини үчүн һәммила җайға қадалған қизил байрақлар йәрлик хаслиқни хелила аҗизлаштурувәткән иди. Мән һәр қетим камерани тоғрилап қурулушларни сүрәткә тартқинимда мәқсәтлик һалда байрақларни тартмаслиққа тириштим. Кона базарниң кириш еғизидиму тәкшүрүш еғизи бар иди. Һәр 10 метирда бир ‹зораванлиқ һуҗумидин мудапиә көрүш кийими' кийгән сақчи учрап туратти. Чүш вақтида сериқ рәңлик кийим кийгән кишиләрниң ала калтәкләрни сөрәп йолда кетиватқанлиқини көрдүм. Кейин сүрүштүрүп билсәм, улар дукандарлардин тәшкилләнгән қоғдиниш әтрәтлири икән. Бу мәнзирә кишигә бу җайда кишини әң җәлп қилидиған хизмәт аманлиқ сақлаш хизмити икән дегән туйғуни берәтти." 

Мақалидә баян қилинишичә, қәшқәрдики бу хил қатму-қат тәкшүрүш вә назарәт системиси қәдимий шәһәрниң әсли һалитигә нуқсан йәткүзгән болсиму, әмма у йәнила уйғурларниң йәрлик мәдәнийәт әнәнилири ипадиләнгән миллий услубтики қурулушларниң әсли һалитини сүрәткә еливелишқа тиришқан. Лекин униң миллий услубтики қурулушларға болған қизиқиши қәшқәрдики хитай сақчилириниң гуманини қозғиған. 

У бу һәқтә мундақ дәп язиду: "қәшқәрдә мени әң һәйран қалдурған вәқә йол бойидики узун орундуқта олтуруп аяқ боғқучумни чигиватқанда йүз бәрди. Йенимда бир хитай сақчиси олтуратти. У мәндин бу йәргә немишқа кәлгәнликимни сориди. Мән наһайити тәбиий һалда униңға саяһәткә кәлгәнликимни ейттим. Әмма униң инкаси мени һәйран қалдурди. У мәндин ‹бу қурулушларниң көргүдәк немиси бар? сән бу йәрниң вәзийитини биләмсән?' дәп сориди. Мән униңға чүшәндүрүп, ‹бу җайларниң миллий услуби мени қизиқтуриду, ' дедим. У мәндин йәнә қайтуруп соал сориди. ‹Сән растинила бу қурулушларни чирайлиқ дәп қарамсән? буларниң һәммиси уйғурларниң өйлири. Бу йәрдә миллий услубтики нәрсиләр чәклиниду, ' деди. Андин у маңа аста пичирлап, ‹бу қурулушлар чеқилиши мумкин. ' деди. Мән униң бундақ сөзләрни қилишини күтмигән идим."

У йәнә мундақ дәп язиду: "бу сақчиниң мени туюқсиз сорақ қилишини ойлимиған идим. У мәндин‹сән җасусму?', ‹сән растла оқуғучиму' дәп сориди. Һәтта мәндин кимликимни чиқиришни тәләп қилди. У мәндин ‹94-йили туғулған икәнсән, техичә университетта оқуветипсән-дә?' дегинидә мән тәмтирәп кәттим. Кейин мәндин йәнә бирқанчә соалларни сориғандин кейин сақчи кетип қалди. Әмма мән ятаққа қайтип келипму бир-икки саәткичә қорқунч туйғусида қалдим. Бу мениң қәшқәргә кәлгән тунҗи күнүм болсиму, әмма калламни бу йәрдин дәрһал кетиш хияли чирмивалди. Өзүмниң хата қилғанлиқини вә өзүмгә аваричилик тепивалғинимни һес қилғинимдин башқа йәнә һелиқи сақчиниң ‹сән бу биналарни чирайлиқ дәп биләмсән?' дегән сөзлирини ойлайттим."

Мәзкур саяһәт хатириси елан қилинғандин кейин твиттер, фейсбук қатарлиқ иҗтимаий таратқуларда кәң тарқилип инкас қозғиған. 

Дуня уйғур қурултийиниң баянатчиси дилшат ришит әпәндиму өзиниң бу саяһәт хатирисини толуқ оқуп чиққанлиқини билдүрди. Дилшат ришит әпәнди нөвәттә хитай һөкүмити уйғур вәзийити һәққидә ялған хәвәрләрни тарқитиватқан, милйонларчә уйғурлар лагерларға қамиливатқан, уйғурлар қатму-қат назарәт астида яшаватқан вәзийәттә бир хитай саяһәтчи тәрипидин йезилған бу саяһәт хатириси муһим әһмийәткә игә деди. У йәнә уйғурларниң һәқиқий сақчи дөлитидә яшаватқанлиқидәк бир реаллиқниң хитайниң өз пуқраси тәрипидин ашкарилинишиниң әһмийити техиму зор болидиғанлиқини тәкитлиди.

Буни бесиш арқилиқ, пикриңизни йезиң

• Принт
• Һәмбәһр
• Әвәтиш

Барлиқ пикир - баянларни көрүш.

• Бүгүнки аңлитиш
• Илгирики аңлитишлар