Bir xitay shopurning bayanliri: “Emdi men shinjanggha hergiz barmaymen!”

Bir xitay shopur Uyghur diyarida duch kelgen qatmu-qat nazaret we tosalghular, rayonning neqeder qattiq qamal qiliniwatqanliqini ispatlap berdi.

Xitay hakimiyiti “Uyghur irqiy qirghinchiliqi” we rayondiki “Insaniyetke qarshi jinayet” ni étirap qilghan gherb döletlirige, Uyghur diyarida terepsiz tekshürüsh élip bérishni telep qilghan b d t gha, Uyghur paji'esi toghrisida toxtalghan kishilik hoquq teshkilatliri we muxbirlargha qarita izchil halda “Shinjanggha kélip, öz közünglar bilen körüp kétinglar”, “Shinjangdiki her millet xelqi ténich, xatirjem, bayashat hayat köchüriwatidu”, “Shinjangda siler dégendek ‛Uyghur irqiy qirghinchiliqi‚ we ‛insaniyetke qarshi jinayet‚ mewjut emes” dégenni tekitlep keldi hemde dawamliq tilgha almaqta. Emma xitayning bu sözige bina'en Uyghur rayonigha ziyaretke barghan muxbirlar qedemde bir tosalghulargha uchrap, erkin ziyarettin mehrum bolupla qalmay, hetta qopal mu'amile hem deshnamlargha yoluqup, aqiwet xitayning éyitqanlirining tamamen yalghanchiliqini chüshenmekte we buni axbarat wastilirida ashkarilimaqta. Xitayning ichkiri ölkisidin kelgen bir xitay shopuri yéqinda Uyghur diyarida duch kelgen qatmuqat nazaret we tosalghular, rayonning neqeder qattiq qamal qiliniwatqanliqining, xitay hakimiyitining izchil yalghan sözlep, dunyani aldawatqanliqining yene bir delili bolup qalghan.

“Büyük ira” tori 19-awghust “Shinjanggha yéqilghu élip mangghan shopur eng qattiq kontirolni bashtin köchürdi” namliq bir ziyaret xatirisini élan qildi. Uningda bayan qilinishiche, shendongdiki melum bir may toshush shirkitining lu ming isimlik bir xitay shopuri tapshuruq boyiche buyil 6-ayda “Dizél miyi” qachilan'ghan mashinisini heydep “Shinjang” gha mangidu. U yolgha chiqishtin ilgiri, shirket qa'ide boyiche uninggha munasiwetlik ispat, resmiyet we bashqa matériyallarning bir nusxisini shinjangdiki saqchi organlirigha aldin yolliwétidu. Emma xitay bolushigha we barliq resmiyetlirining toluq bolushigha qarimay, bu shopur Uyghur diyarigha qedem bésishi haman tügimes tekshürüshlerge, so'al-soraqlargha, nazaretlerge duch kélip, jénidin jaq toyidu.

16-Awghust küni bu xitay lu ming dégen yalghan isim bilen “Büyük ira” torining ziyaritini qobul qilghanda “Nime bolushidin qet'iynezer, emdi men shinjanggha hergiz barmaymen!” dégen. U Uyghur rayonida béshidin ötkenlerni bayan qilip munularni tilgha alghan: “Shinjanggha kiripla her 3 qedemde bir tekshürüsh ponkiti, her 5 qedemde bir qarawulgha yoluqtum. Her bir mektep, barliq hökümet organliri hemde pütkül derwazilarning aldida qoralliq saqchilar nöwette turidiken. Herbir may qachilash ponkitliri goya türmige oxshaydiken, may qachilighiche tikenlik simlarning qorshawida qalisiz, kimlikingizni körsetkendila andin may qachiliyalaysiz. Bixeterlik ponkitliri, mulazimet rayonliri hemme yerde barken. Qatnash saqchiliri we qoralliq saqchilar yuqiri sür'etlik tash yollardimu resmiyetlerni, kimlikingizni köridiken, kod nomuringizni tekshüreydiken, tekshürüshtin ötelisingiz, andin yolingizni dawam qilduralaydikensiz.”

U yene mundaq dégen: “Men qarghiliqqa barattim. Bir sheherdin yolgha chiqishtin ilgiri saqchilar men rolgha olturup bolghandin kéyinla mashinamning ishikini pichetliwetti. Andin bir saqchi mashinisi manga egiship mangdi. Mashinidin chüshüshke, yolda toxtashqa ruxset qilmidi. Yéyelmidim, ichelmidim. Yene bir nahiyege kelgende manga egeshken saqchilar barliq resmiyetlerni bu nahiyening qatnash saqchiliri we jama'et xewipsizlik saqchilirigha tapshurup berdi. Emdi manga bular egeshti. Men oxshash shekilde yene bir nahayige qarap yolgha chiqtim. Bashqa mashinilar bilen yéqin méngishimgha bolmayti, aldi-arqamda mashina bolmasliqi kérek idi.”

“Büyük ira” tori uningdin shundaq sorighan: “Yolda hajetxanigha kiridighan ishlar bolidighu?” bu xitay shopur mundaq jawab bergen: “Teritim qistap peqet bolalmighanda, saqchilargha qaritip signal konupkisini basimen. Saqchilar mashinini yol boyidiki mulazimet da'irisi bar yerge bashlaydu. Andin mashina ishikidiki pichetni éliwétidu. Men ishimni tügütüp mashinigha chiqqandin kéyin, yene ishikni pichetleydu. Pütün seper mushu yosunda boldi.”

Maqalide bayan qilinishiche, bu shopur hetta kechliri nahiye ichige kirip méhmanxanilarda yatalmighan, da'im nahiye sirtidiki yol boylirida mashinida uxlashqa mejbur bolghan. Saqchilar her da'im uni nazaret qilip turghan.

D u q ning bayanatchisi dilshat réshitning bildürishiche, xitay hakimiyiti nöwette Uyghur diyarida uchurlarni yüksek derijide qamal qilish siyasiti yürgüziwatqan bolup, lagérlargha munasiwetlik uchurlarning sirtqa tarqilip ketmesliki üchün hetta özining xitaylirighimu ishenmeydiken.

Bu xitay shopurning wezipisi, élip mangghan “Dizél miyi” ni qarghiliqtin 400 kilométir yiraqliqtiki tagh baghrigha jaylashqan bir herbiy bazigha yetküzüsh bolghan. Maqalide eskertishiche, qarghiliqtin 400 kilométir yiraqliqtiki bu herbiy baza del aldinqi qétim xitay bilen hindistan arisidiki chiégra toqunushi yüz bergen rayon iken.

Xitay shopur lu ming herbiy rayon'gha yéqinlashqanda tekshürüsh téximu küchiyidu. Herbiy qarawulxanilar, tekshürüsh ponkitliri qedemde bir uchraydu. Uni emdi saqchilardin eskerler ötküziwalidu. Eskerler uni mina kömülgen yollardin éhtiyat bilen ötküzgendin kéyin, “Resimge tartishqa, sin'gha élishqa ruxset yoq. Mashinidin mayni chüshüridighan ish bilen séning alaqeng yoq,” dégen.

Shundaq qilip, u shendungdin yolgha chiqip, yurtigha qayitquche bolghan ariliqta 22 kün waqit ötken. Bu 22 künde duch kelgen jiddiychilik, nazarettin bizar bolghan bu xitay shopuri “Néme bolishidin qet'iynezer, emdi shinjanggha hergiz barmaymen!” dégen

Norwégiyediki Uyghur ziyaliysi bextiyar ömer ependi bu heqte toxtalghanda, xitay shopuri yoluqqan bu kichik weqelerdin xitayning sherqiy türkistanda Uyghurlar üstidin yolgha qoyuwatqan nazaret sistémilirining qaysi derijige yetkenlikini köriwalghili bolidighanliqini tilgha aldi.