Хитайниң тәшвиқат қоралиға айланған уйғурлар вә чәтәллик “мухбирлар” (2)

Мухбиримиз җәвлан
2021.08.04
Хитай компартийәсиниң 100 йиллиқ қанлиқ тарихи тоғрилиқ көтүрүлгән дунявий чоқанлар Америкадики тонулған хитай ишлири көзәткүчиси гордон чаң әпәнди йиғинда сөздә. 2018-Йили 23-феврал.
wikimedia.org

Хәлқарадики мустәқил таратқулар вә иҗтимаий алақә васитилири һәқиқәт мәйданида туруп, хитайниң уйғур районида елип бериватқан җинайәтлирини давамлиқ ашкарилап, хәлқара җәмийәтниң хитай һөкүмитиниң җинайәтлиригә болған тонуши вә һушярлиқини өстүрүватқан, кишилик һоқуқ қоғдиғучилириниң нәпрәт вә қаршилиқини қозғаватқан болсиму, хитай һөкүмити тәрипидин сетивелинған бәзи чәтәллик мухбирлар, тәтқиқатчилар яки бу сәпкә суқунуп киривалған чәтәлликләр хитайниң тәшвиқати үчүн хизмәт қилмақтикән.

Хитайда туриватқан бу чәтәлликләр ичидә өзлириниң әхлақ вә қиммәт қаришини унтуп, хитайдин алидиған мәнпәәт вә раһәт-парағәткә берилип кәткән кишиләр болғинидәк, хитай һөкүмитиниң тәшвиқат қорали болушни халимиған кишиләрму бар икән, булар иҗтимаий таратқуларда рошән селиштурма һасил қилған.

Дуня уйғур қурултийи лондон ишханисиниң мудири рәһимә мәһмут ханим чәтәллик мухбирларниң хитайға ишлиши һәққидә мундақ деди: “ғәрб әллиридә мухбирларға растчил болуш, битәрәп болуш дегәндәк әхлақ өлчими қоюлиду, шуңа уларниң инавити юқири. Әмма һәммә мухбирларниң бундақ болуп кетиши натайин. Хитай әнә шундақлардин пайдилиниду. Әмма немә болушидин қәтийнәзәр, хитай тәрәптә туридиғанлар йәнила хитайниң тәшвиқатиға ишиниду”.

Сиясий көзәтчи илшат һәсән әпәнди хитай компартийәсиниң чәтәллик мухбирлардин пайдилиниш тарихиниң узун икәнликини билдүрди. Униң ейтишичә, хитай коммунистлири йәнәндики вақтидиму америка һөкүмитини алдаш үчүн америкалиқ мухбирлардин пайдиланғаникән.

Уйғурларға йүргүзүп келиватқан ирқий қирғинчилиқи түпәйлидин хәлқарада тәнқидкә учрап йетим қеливатқан вә хәлқара содиси чәклимигә учраватқан хитай һөкүмити, буниң сәвәбини чәтәл таратқулиридин көрүп, униңға қарши тәшвиқат һуҗумини күчәйткән. Әнглийә BBC тори йеқинда елан қилған бир мақалидә билдүрүлүшичә, хитай йәршари телевизийә тори (CGTN) нөвәттә дуня бойичә 700 дин көп “алаһидә мухбир” ни ишлитиватқан болуп, уларниң ютуб қанили вә блог ечип техиму көп абонт топлиши үчүн, мукапатлиқ мусабиқиләр уюштурған. Хитай йәр шари телевизийә тори буниң үчүн “торда даң чиқириш” бөлүми тәсис қилған болуп, бу бөлүмдики хизмәт гурупписи чәт әлликләр билән алақилишиш, уларниң видийолирини ишлитиш яки улар билән бирлишип видийо ишләш хизмитини қилидикән. Йеқинда бу телевизийә торидики бир қисим бөлүмләр “җуңгоға вәкиллик қилалайдиған чәтәлликләрни шинҗаңға әвәтиш” йолйоруқини тапшурувалған.

Хитай ишлири тәтқиқатчиси гордон чаң әпәнди хитай йәршари телевизийә қанилиниң чәтәлликләрни ишлитиштики һийлиси һәққидә тохтилип: “әгәр һакимийитиңиз ялғанчи болса, бирдинбир амал чәтәлликләрни тепип уларни сөзлитиш. Чәтәллик мухбирлар буниң үчүн әң яхши васитидур. Улар хитайға кирмәкчи болса, бәзилири өзини мухбир дәвелип еғзиға кәлгәнни сөзләп, һәқиқәтни бурмилимақчи болиду. Хитай коммунистлириниң уларниң зуванидин пайдилиништин башқа чариси йоқ” деди.

Мақалидә көрситилишичә, хитай һөкүмитини ақлап, уйғур районини махтап видийо ишләватқан чәтәлликләр уйғур райониниң һәр қандақ йеригә барса чәклимигә учримайдикән, бәлки уларға хитай йәр шари телевизийә ториниң сүрәткә елиш хадимлири һәмраһ болидикән. Әмма BBC вә башқа мустәқил таратқуларниң мухбирлири зиярәткә берип қалса, қатму қат тосалғу вә чәклимигә учрайдикән, тәһдит селинидикән, һәтта қоғлинидикән. Хитай йәр шари телевизийә ториниң ярдими билән ишләнгән видийолар ютубқа қоюлидикән. Дуняда әң көп көрүлидиған ютуб қанили хитайда чәклинидиған қанал болсиму, хитай һөкүмити өзи үчүн сөзләйдиған чәт әлликләргә бу йолни ечип бәргән болуп, бу видийолар қанчә көп көрүлсә, уларниң хитайдин алидиған мукапатиму шунчә көп болидикән. Хитайдики “бәш мочәнликләр” дәп атилидиған ғайәт зор қошунниң әзалири уларниң видийосиға қайта-қайта кирип инкас язидикән вә бу хилдики видийоларниң улинишини қалдуруп қойидикән. Бу қошунниң “там атлап” (хитайниң тор чәклимисидин һалқип) инкас йезиши кишиниң гуманини қозғайдикән.

Хитай гәрчә хәлқара җәмийәтниң бу хил көз боямчилиқи вә ялғанчилиқини билсиму, сахта тәшвиқатини давамлаштурушта қәтий чиң туридикән. Гордон чаң әпәнди буниң сәвәби һәққидә тохтилип мундақ деди: “хитай компартийәси шуниңға ишинидуки, бир ялғанни миң қетим дәвәрсә уни раст дәп ишинидиғанлар чиқиду. ялғанни тәкрарлавәрсә қаримаққа у расттәк билиниду. Хитайниң һәр түрлүк ялғанчилиқни синақ қилиштин башқа амали йоқ. Хитай компартийәси йәнә бу ялғанчилиққа ишәнгүчиләрни өзигә садиқ кишиләр дәп қарайду”.

Мақалидә ейтилишичә, хитайниң уйғурларға йүргүзүп келиватқан қәбиһ сиясити вә башқа мәсилиләрдики хаталиқи хәлқарада күчлүк тәнқидигә учраватқанлиқи үчүн, хитайниң һөкүмәт таратқулири билән чәтәллик блогер вә ютубчилар өзара һәмкарлашқан. Худди русийәниң RT телевизийәсигә охшаш, хитай йәршари телевизийә ториму чәтәлликләрни екранға чиқирип, һөкүмәт тәшвиқати елип барған.

Илшат һәсән әпәнди хитай тәшвиқатлириға ишинишни халайдиған инсанларниң хели көп икәнликини, хитайниң бу мәйданни көзләп тәшвиқат елип баридиғанлиқини билдүрүп мундақ деди: “хәлқарада хитайни яхши чүшәнмәйдиған, бәлки уни махтайдиған дөләтләр вә шәхсләр йәнила көп, хитайда мәнпәәти болған карханичилар хитайниң тәшвиқатиға ишинишни халайду вә буни көтүрүп чиқип өз тиҗаритини давамлаштурушқа баһанә издәйду. Хитайниң тәшвиқати дәл шундақларға қаритилған”.

У йәнә хитайдәк күчи бар, пули бар бир дөләтниң тәшвиқатлириға тақабил туруш үчүн демократийә, әркинлик вә һәқиқәтни яқлайдиған ғәрб таратқулиридин үнүмлүк пайдилиниш керәкликини оттуриға қойди.

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.