Хитай бейҗиңда “53-қетимлиқ шинҗаң ахбарат йиғини” ечип, өзиниң уйғурларға қаратқан бастуруш сияситини ақлашқа урунған

Мухбиримиз меһрибан
2021.08.31
Хитай өзиниң “ирқий қирғинчилиқ” җинайитини чәтәлликләрниң чапини билән йепишқа урунмақта Шинҗаң һөкүмитиниң баянатчиси шү гүйшяң шинҗаң мәсилисигә мунасивәтлик ахбарат елан қилиш йиғинидин кейин мухбирларниң соаллириға җаваб бәрмәктә. 2021-Йили 25-май, бейҗиң.
AP

Уйғур аптоном районлуқ һөкүмәт 30-авғуст күни бейҗиңда “53-қетимлиқ шинҗаң ахбарат елан қилиш йиғини” өткүзди. Алдинқи қетимлардикигә охшашла бу қетимлиқ ахбарат йиғинға уйғур аптонум районлуқ хәлқ һөкүмитиниң баянатчилиридин шү гүйшаң билән елиҗан инайәт риясәтчилик қилған.

Бу қетимқи ахбарат елан қилиш йиғинида хитай даирилири нуқтилиқ һалда америка билән әнгилийә башчилиқидики ғәрб әллиригә тәшвиқат һуҗуми қилған. Хитай даирилири бир қисим аталмиш “тәтқиқатчи” ларни сәһнигә чиқирип, америка қатарлиқ дөләтләрниң “хитай уйғурларға ирқий қирғинчилиқ йүргүзиватиду” дегән баянлириға рәддийә беришкә урунған.

Бу йиғин башлиниши билән шү гүйшаң: “әнгилийәдики бир қисим хитайға қарши күчләр шинҗаң сияситигә ‛ерқий қирғинчилиқ‚ қалпиғини кийдүрүватиду. Әмма әнгийә тарихта мустәмликә сияситини кеңәйтиш җәрянида өзи бесивалған мустәмликә районлирида рәһәмсизләрчә қирғинчилиқ елип барған вә ирқий қирғинчилиқ йүргүзгән” дегән.

Йиғинда шинҗаң иҗтимаий пәтнләр академийәси тарих иниститутиниң тәтқиқатчиси махмут абдувәли, шинҗаң университетиниң оқутқучиси рамилә шавкәт қатарлиқ аталмиш “мутәхәссис” ләр сәһнигә чиқирилип, уларниң баянлири арқилиқ хитай һөкүмитиниң уйғурларни асас қилған йәрлик милләтләргә қаратқан бастуруш сиясәтлирини ақлиған.

Улар сөзидә әнгилийә тарихидин мисаллар кәлтүрүп, “әнгилийә өзиниң мустәмликә кеңәйтиш тарихида өзи бесивалған мустәмликә әллиридә йүргүзгән қирғинчилиқ сияситини бир чәткә қайрип қоюп, җоңгониң шинҗаң сияситигә ‛ирқий қирғинчилиқ‚ қалпиқи кийгүзди,” дегән.

Шинҗаң иҗтимаи пәнләр акадимийәси тарих иниститутиниң тәтқиқатчиси махмут абдувәли мундақ дегән: “әнгилийә җуңго һөкүмитигә аталмиш ‛ирқий қирғинчилиқ‚ қалпиқини кийгүзүшкә уруниватиду, шундақла һазир шинҗаңда ‛ирқий қирғинчилиқ йүз бәрди‚ дәватиду. Әмма әмәлийәттә әнгилийәниң нәччә йүз йиллиқ мустәмликичилик тарихи бар. Әнгилийәниң өзи дуняниң көплигән җайлирида қирғинчилиқ җинайәтлирини өткүзгән. Әмма әнгилийә буниң әксичә башқа дөләтләрни ‛ирқий қирғинчилиқ йүргүзүватиду‚ дәп әйибләватиду.”

Шинҗаң университетиниң оқутқучиси рамилә шавкәт әнгилийәни әйибләп: “әнгилийәдә мусулманларниң көпийши вә яшлишиши, әнгилийәдики ақ тәнликләрдә ‛ислам қорқунчи‚ вәһимисини пәйда қилған. Әнгилийәдә мусулманларни кәмситишхаһиши юқири, әнгилийәдики мусулман җамаитиниң сиясий, иқтисадий вә мәдәнийәт һоқуқлирини капаләткә игә әмәс,” дегән ибариләрни ишләткән.

Муһаҗирәттики уйғур паалийәтчилиридин голландийәдә яшайдиған асийә уйғур ханим бу һәқтә зияритимизни қобул қилди.

Асийә уйғур ханимниң қаришичә, хитай даирилириниң бу қетим бейҗиңда ачқан 53-қетимлиқ ахбарат елан қилиш йиғини илгирикигә охшашла өзиниң уйғур сияситини ақлашни мәқсәт қилған йиғинларниң бири икән.

Асийә ханим хитайниң ахбарат йиғинда сәһнигә чиқирилған аталмиш уйғур “мутәхәссис” ләрниң әнгилийәниң тарихтики бир қисим мәсилилирини сөрәп чиқиш арқилиқ, хитайниң уйғурларға йүргүзиватқан қирғинчилиқ сияситигә чапан япмақчи болғанлиқини әйиблиди.

Дуня уйғур қурултийи тәтқиқат ишиханисиниң мудири әнвәр әхмәт әпәндиму зияритимизни қобул қилип, бу һәқтики өз қарашлирини оттуриға қойди.

Әнвәр әпәндиниң билдүрүшичә, бу хитай һөкүмитиниң ғәрб дөләтлириниң тарихтики бир қисим мәсилилирини көтүрүп чиқиш арқилиқ, өзиниң җинайәтлирини йепишқа урунуши икән.

Униң көрситишичә, хитай һөкүмити бу хил тәшвиқат урушини қозғаш арқилиқ, бир тәрәптин өзиниң уйғурларға қаратқан бастуруш сиястини инкар қилишқа урунса, йәнә бир тәрәптин өзини хәлқараға “һәқлиқ” қилип көрситишкә урунмақта икән.

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.