Xitay béyjingda “53-Qétimliq shinjang axbarat yighini” échip, özining Uyghurlargha qaratqan basturush siyasitini aqlashqa urun'ghan

Shinjang hökümitining bayanatchisi shü güyshyang shinjang mesilisige munasiwetlik axbarat élan qilish yighinidin kéyin muxbirlarning so'allirigha jawab bermekte. 2021-Yili 25-may, béyjing.

Uyghur aptonom rayonluq hökümet 30-awghust küni béyjingda “53-Qétimliq shinjang axbarat élan qilish yighini” ötküzdi. Aldinqi qétimlardikige oxshashla bu qétimliq axbarat yighin'gha Uyghur aptonum rayonluq xelq hökümitining bayanatchiliridin shü güyshang bilen élijan inayet riyasetchilik qilghan.

Bu qétimqi axbarat élan qilish yighinida xitay da'iriliri nuqtiliq halda amérika bilen en'giliye bashchiliqidiki gherb ellirige teshwiqat hujumi qilghan. Xitay da'iriliri bir qisim atalmish “Tetqiqatchi” larni sehnige chiqirip, amérika qatarliq döletlerning “Xitay Uyghurlargha irqiy qirghinchiliq yürgüziwatidu” dégen bayanlirigha reddiye bérishke urun'ghan.

Bu yighin bashlinishi bilen shü güyshang: “En'giliyediki bir qisim xitaygha qarshi küchler shinjang siyasitige ‛érqiy qirghinchiliq‚ qalpighini kiydürüwatidu. Emma en'giye tarixta mustemlike siyasitini kéngeytish jeryanida özi bésiwalghan mustemlike rayonlirida rehemsizlerche qirghinchiliq élip barghan we irqiy qirghinchiliq yürgüzgen” dégen.

Yighinda shinjang ijtima'iy petnler akadémiyesi tarix inistitutining tetqiqatchisi maxmut abduweli, shinjang uniwérsitétining oqutquchisi ramile shawket qatarliq atalmish “Mutexessis” ler sehnige chiqirilip, ularning bayanliri arqiliq xitay hökümitining Uyghurlarni asas qilghan yerlik milletlerge qaratqan basturush siyasetlirini aqlighan.

Ular sözide en'giliye tarixidin misallar keltürüp, “En'giliye özining mustemlike kéngeytish tarixida özi bésiwalghan mustemlike elliride yürgüzgen qirghinchiliq siyasitini bir chetke qayrip qoyup, jonggoning shinjang siyasitige ‛irqiy qirghinchiliq‚ qalpiqi kiygüzdi,” dégen.

Shinjang ijtima'i penler akadimiyesi tarix inistitutining tetqiqatchisi maxmut abduweli mundaq dégen: “En'giliye junggo hökümitige atalmish ‛irqiy qirghinchiliq‚ qalpiqini kiygüzüshke uruniwatidu, shundaqla hazir shinjangda ‛irqiy qirghinchiliq yüz berdi‚ dewatidu. Emma emeliyette en'giliyening nechche yüz yilliq mustemlikichilik tarixi bar. En'giliyening özi dunyaning köpligen jaylirida qirghinchiliq jinayetlirini ötküzgen. Emma en'giliye buning eksiche bashqa döletlerni ‛irqiy qirghinchiliq yürgüzüwatidu‚ dep eyiblewatidu.”

Shinjang uniwérsitétining oqutquchisi ramile shawket en'giliyeni eyiblep: “En'giliyede musulmanlarning köpiyshi we yashlishishi, en'giliyediki aq tenliklerde ‛islam qorqunchi‚ wehimisini peyda qilghan. En'giliyede musulmanlarni kemsitishxahishi yuqiri, en'giliyediki musulman jama'itining siyasiy, iqtisadiy we medeniyet hoquqlirini kapaletke ige emes,” dégen ibarilerni ishletken.

Muhajirettiki Uyghur pa'aliyetchiliridin gollandiyede yashaydighan asiye Uyghur xanim bu heqte ziyaritimizni qobul qildi.

Asiye Uyghur xanimning qarishiche, xitay da'irilirining bu qétim béyjingda achqan 53-qétimliq axbarat élan qilish yighini ilgirikige oxshashla özining Uyghur siyasitini aqlashni meqset qilghan yighinlarning biri iken.

Asiye xanim xitayning axbarat yighinda sehnige chiqirilghan atalmish Uyghur “Mutexessis” lerning en'giliyening tarixtiki bir qisim mesililirini sörep chiqish arqiliq, xitayning Uyghurlargha yürgüziwatqan qirghinchiliq siyasitige chapan yapmaqchi bolghanliqini eyiblidi.

Dunya Uyghur qurultiyi tetqiqat ishixanisining mudiri enwer exmet ependimu ziyaritimizni qobul qilip, bu heqtiki öz qarashlirini otturigha qoydi.

Enwer ependining bildürüshiche, bu xitay hökümitining gherb döletlirining tarixtiki bir qisim mesililirini kötürüp chiqish arqiliq, özining jinayetlirini yépishqa urunushi iken.

Uning körsitishiche, xitay hökümiti bu xil teshwiqat urushini qozghash arqiliq, bir tereptin özining Uyghurlargha qaratqan basturush siyastini inkar qilishqa urunsa, yene bir tereptin özini xelq'aragha “Heqliq” qilip körsitishke urunmaqta iken.