Xitay tor teshwiqatidin paydilinip, amérikaning bu nöwetlik saylimigha tesir körsitishke urunmaqta

Xitay re'isi shi jinping jenubiy xitay déngizida xitay déngiz armiyesini közdin kechürgende sözlewatqan körünüsh. 2018-Yili 12-aprél

Yéqinda “Washin'gton pochtisi” gézitide élan qilin'ghan bir maqalide, xitayning ijtima'iy alaqe supilirida yalghan hésab échip, amérikadiki saylighuchilar arisida pikir bölgünchiliki peyda qilish, yehudizimgha qarshi sözlerni tarqitish, siyasetchilerge a'it suyiqest nezeriyesini bazargha sélish arqiliq amérikaning 2024-yildiki saylimigha tesir körsitishke urunuwatqanliqi körsitip bérilgen.

“Washin'gton pochtisi” X ta tarqilip yürgen nechche ming uchurni tehlil qilish arqiliq, xitayning amérika siyasetchilirini nishan'gha éliwatqanliqini bayqighan. Mesilen, xitayning X tiki bir hésabida amérika jumhuriyetchiler partiyesidin bolghan dölet mejlisi ezasi barri mor (Barry Moore) gha munasiwetlik 75 uchur tarqalghan bolup, u “Yehudiylarning iti” dep haqaretlen'gen hemde uning qaytidin dölet mejlisi ezasi bolup saylinishi “Yehudiy maliye guruhining yardimidin bolghan” déyilgen.

Maqalide éytilishiche, barri mor yéqindin béri xitay emeldarlirigha jaza cheklimisi qoyushni qollighan siyasetchi bolup, u yehudiy emesken. U xitayning tor dunyasidimu özining rezil meqsitige yétishke urunuwatqanliqini bildürüp: “Xitay özining qoral-yaraq ambiridiki barliq qorallarni, jümlidin tor qoralini ishqa sélip, pütün dunyadiki démokratiyeni weyran qilidighanliqini alliqachan ashkarilidi” dégen.

Amérikadiki siyasiy analizchi doktor andérs kor bu heqte yollighan yazmiche inkasida mundaq deydu: “Xitay bilen amérikaning teywen mesilisi, Uyghurlar mesilisi we yuqiri téxnikilarda üstünlük talishish toqunushlirining ewj élishigha egiship, xitay hökümiti amérika siyasetchilirige tesir körsitip, ularning xitaygha yumshaq qolluq qilishini qolgha keltürüshke barghanséri qiziqmaqta. Xitay kompartiyesi xitaygha bosh kelmeslikte ching turghan siyasetchilerni, dölet mejlisi ezaliridin tartip sheher bashliqlirighiche hemmisini nishan'gha élip, torda ulargha qara chaplaydighan, namini bulghaydighan, ziyankeshlik qilidighan geplerni tarqitip, saylamda hoquqtin chüshürüwétishke urunmaqta. Bu usul kanadada ünüm bergen bolup, emdi amérikadimu ünüm bérishi mumkin”.

Amérikadiki rend siyaset tetqiqat merkizi xelq'ara tertip we xewpsizlik mutexessisi, doktor raymond ko xitayning intérnétning küchidin paydilinip amérikaning bu nöwetlik saylimigha tesir körsitishining unche biwasite we küchlük bolmaydighanliqini bildürüp mundaq dédi: “Ular qarimaqqa bixeter dep qarighan jaydin amérikaning saylimigha arilishishqa urunsimu, uning chong ehmiyiti yoq. Ular peqet torda xata we yalghan uchurlarni tarqitish arqiliq amérikadiki saylighuchilarning arisida qalaymiqanchiliq peyda qilip, ularni amérikaning saylam organlirigha ishendürmeslikke urunmaqchi. Yene bir jehettin, xitayning bu yerde ‛boyigha qarap kiyim pichish‚, yeni ademge qarap siyaset belgilesh istratégiyesi yoqtek, peqet özliri yaxshi körmeydighan siyasetchilerge hujum qiliwatqandek qilidu”.

XitayningX qatarliq ijtima'iy alaqe toridiki hésabliri xitay tor qoshunining intérnétta tesir qozghash üchün qollinip kelgen wasitiliridin biri bolup, ular exlet uchurlarni top tarqitish téxnikisidin paydilinip, xitay kompartiyesining teshwiqatini qilidiken hemde xelq'arada xitaygha paydiliq pikir éqimi we saylam netijisini qolgha keltürüshke urunidiken. Yene bir jehettin X ning xojayini élan mask X de sezgür siyasiy mesililer we saxta uchurlarni tazilaydighan xizmetchilerni köp miqdarda qisqartqandin kéyin, xitayning X diki teshwiqat herikiti mislisiz derijide küchiyip ketken.

Amérikadiki siyasiy analizchi gordon chang xitayning amérikada xitaygha paydiliq bir siyasiy muhit yaritishni közlewatqanliqini bildürüp mundaq deydu: “Xitay hazir amérikagha, bolupmu öz mallirining amérika bazirigha kirishige her qandaq waqittikidin bek mohtaj, buning üchün amérikada choqum xitaygha paydiliq bir pirézidént we dölet mejlisi bolushi lazim. Shunga xitay bu qétimliq saylam mezgilide amérikaning töwen qatlamdiki saylam riqabitige, hetta yerlik hökümet saylimigha arilishishqa urunmaqta”.

Sanliq melumat tekshürüsh guruppisi grafika (Graphika) ning bildürüshiche, xitayning intérnétta we ijtima'iy alaqe supilirida teshwiqat qilish, yalghan-xata uchur tarqitish we tor arqiliq tesir körsitish herikiti2017-yildin bashlap janlan'ghan bolup, “Spamouflage” (exlet élxet), “Dragonbridge” (ejdiha köwrüki) dep atalghan bu heriketke qatnashqan 40 nechche tor béket mexsus ashundaq uchurlarni tarqitishqa mes'ul iken.

Gordon chang bu heqte toxtilip mundaq dédi: “Xitayning tor qoshuni hazir dunyada intérnét arqiliq tesir körsetküchi eng chong mexpiy tor qoshuni bolup, ularning gholluq pa'aliyet qilidighan Spamouflage namliq guruppisi hemishe amérika puqralirining namidin paydilinip, amérika siyasetchilirige haqaret qilmaqta؛ 5-noyabirdiki chong saylamdin ilgiri kishilerni ikki qutupqa bölidighan uchurlarni tarqatmaqta. Bu guruppa tarqatqan exlet élxetler ichide amérikadiki tughut hoquqi we öy-makansizlar mesilisi, shundaqla amérikaning ukra'ina we isra'iliyege yardem bérishi qatarliq gi'o-politik mesililer bar. Omumen éytqanda, xitay amérikaliqlar arqiliq amérikani weyran qilishqa urunmaqta”.

Melum bolushiche, xitayning bu exlet uchur tarqitidighan tor guruppisi xitayni maxtaydighan uchurlarni azaytip, asasliq nishanini amérikaning nöwettiki saylimigha qaratqan؛ ular saxtiliqi bilinmigüdek derijide amérika puqralirining namida tor hésabi échip, amérikadiki köchmenler mesilisi, saqchilarning zorawanliqi, amérikaliq qara tenliklerning jénimu jan dégendek qiziq nuqtilarni sörep chiqqan. Ular yene 2023-yil 10-ayning 7-küni xamas isra'iliyege hujum qilghandin bashlap, ijtima'iy alaqe supilirida yehudiylargha qarshi mezmunlarni köplep tarqatqan. 2024-Yil 7-, 8-aylarda bolsa yehudiylargha bolghan öchmenlik otini téximu ulghaytishqa urun'ghan.

Doktor andérs kor xitayning tordiki pitnichilirining amérika puqralirining idiyesige tesir körsitishke urunuwatqanliqi heqqide mundaq deydu: “Kommunist xitay hazir amérika puqralirini siyasiy jehette ikki qutupqa bölüwétishke, ikki partiye otturisidiki talash-tartishni kücheytishke urunmaqta. Isra'iliye mesiliside, xitay yene yehudiylar qarshi irqiy öchmenlikni teshebbus qilmaqta. Bu tipik dost-düshmen istratégiyesi bolup, xitay özining dosti iran'gha hemdem bolup, amérikaning ittipaqdishi bolghan isra'iliyege qarshi turmaqta”.

Maqalide körsitilishiche, xitayning teywen'ge hujum qilish tehditining küchiyishige egiship, xitay teywen'ge yardem bérishke teyyar turuwatqan amérikaning bu nöwetlik pirézidéntliq saylimigha tesir körsitishke bashqiche küchimekte iken. Xitay 2022-yilimu amérikaning ottura mezgillik saylimigha tesir körsitishke urun'ghan bolup, jumhuriyetchiler partiyesidin bolghan namzat marko robiyoning obrazini chüshüridighan nurghun uchurlarni X da tarqatqan. Bu nöwetlik pirézidéntliq saylimida utup chiqishi xitaygha paydisiz bolghan namzatning bélet sanini azaytish üchün yéngi usullarni qollinishi mumkin iken.

Doktor raymond ko mundaq deydu: “Amérika dölet mejliside, hetta pirézidént namzatliri ichide xitaygha qarshi keypiyat küchlük. Xitay ularning hakimiyet béshigha chiqip siyaset yürgüzüsh mumkinchilikini qanche burun yoq qilalisa, özige kélidighan paydisiz weziyettin, mesilen, xitaygha qarita qanun turghuzush, halqiliq sana'et we kesiplerni kontrol qilish, xewpsizlik qurulushi qatarliq ishlargha duch kélishtin shunche burun saqlinalaydu”.

Melum bolushiche, xitayning intérnét qoshuni nöwette riqabet üstidiki jumhuriyetchiler we démokratlardin qaysisini qollaydighanliqini ashkara ipadileshtin qéchiwatqan bolup, bumu xitayning héchqaysisigha yaman körünüp qalmasliqqa urunuwatqanliqidin dérek béridiken.