“CGTN Ning axbaratta irqi qirghinchiliqni aqlashta oynighan roli” heqqide doklat élan qilindi

Uyghur rayonida keng kölemlik tutqun qilish bashlan'ghandin buyan xitay kompartiyesi CGTN, yeni “Xitay yershari téléwiziye tori” arqiliq Uyghur rayonida “Qayta terbiyelen'gen” we “Idé'ologiyesi tüzitilgen” atalmish “Yéngi Uyghurlar” ning shekillen'genlikini teshwiq qilip kelgenidi. Bu heqte amérikadiki Uyghur kishilik hoquq qurulushi 21-dékabir “‛yéngi‚ Uyghurlar bilen tonushush: CGTN ning axbaratta irqi qirghinchiliqni aqlashta oynighan roli” namliq doklat élan qilghan.

Doklatta ular CGTN ning 2017-yildin 2020-yilghiche bolghan ariliqtiki programma tékistlirini analiz qilip, uning bu jehette qandaq rol oynighanliqini pakitliq halda sherhiligen. Doklatqa asaslan'ghanda, CGTN dunya jama'etchilikige “Uyghurlar we sherqiy türkistanning ‛qayta terbiye‚ arqiliq siyasiy sapliqqa érishkenliki” ni, hazir bu rayonning “Medeniyet sayahiti we iqtisadiy qurulushqa ochuq ikenliki” ni teshwiq qilishta yadroluq rol oynap kelgen.

Doklatta bérilgen istatsitika jedwellirige qarighanda Uyghurlargha qarita keng kölemlik tutqun bashlan'ghan deslepki waqitlarda, CGTN Uyghurlarni asasliqi “Namrat” we “Ashqun” dégen selbiy süpetler bilen teshwiq qilghan. Xitay da'iriliri kéyinche keng kölemlik “Kespiy terbiyelesh merkezliri” we “Namratliqtin qutuldurush” programmisini yolgha qoyush arqiliq Uyghurlarni “Térrorchi” din jem'iyetke nisbeten “Töhpikar” kishilerge özgergenlikini döletlik qanallarda teshwiq qilghan hem bu xil teshwiqatlar arqiliq dunyagha kompartiyege “Minnetdar”, “Yéngi” Uyghurlarni körsetken. CGTN Xitay hakimiyitining Uyghurlargha qaratmiliq yürgüzüwatqan irqi qirghinchiliqining delil-ispatlirini her-xil programmiliri arqiliq ochuq-ashkara inkar qilghan we xitay hakimiyitining yillardin biri Uyghurlargha yürgüzüwatqan éghir basturush jinayetlirini aqlashqa urun'ghan.

Uyghur kishilik hoquq qurulushi xadimliridin teshwiqat we alaqe ishlirigha mes'ul pétir irwin ependi mezkur doklat heqqide ziyaritimizni qobul qilip mundaq dédi: “Bizning doklatta körsetmekchi bolghinimiz xitayning 2017-yilidin buyan izchil teshwiq qilip kéliwatqan ‛qayta terbiyelen'gen‚ we ‛idé'ologiyesi tüzitilgen‚ atalmish ‛yéngi Uyghurlar‚. Ular hem Uyghur tilida sözlimeydu hem islam dinigha étiqad qilmaydu. Lékin ular mushu ishlar üchün hökümetke minnetdar. CGTN Xelq'araliq axbarat supiliri arqiliq hökümetning Uyghurlar heqqidiki selbiy obrazini yuyush üchün mexsus programmilarni ishleydu. Ular yene dunya jama'etchilikige Uyghurlar we sherqiy türkistanning ‛qayta terbiye‚arqiliq siyasiy sapliqqa érishkenlikini, hazir bu rayonning medeniyet sayahitige échilghanliqi teshwiqatini qilidu”.

CGTN Ning qayta terbiyelesh we térrorluq hékayiliri adette bir-birini toluqlaydighan hékaye süpitide tarqitilidighan bolup, u da'im ghelite muweppeqiyet hékayilirini Uyghurlarni özgertishning ispati süpitide ishlitidu. Bu hékayiler köpinche töwendikidek shekilde bolidu: bir Uyghur kishi en'eniwi kiyim-kécheklerni kiyish arqiliq özining millitini perqlendüridu. Ular islam dinigha a'it pa'aliyetlerge qatnishish nisbiti ashqanliqi üchün esebiylikke chüshüp qalghanliqini chüshendüridu. Bu shexs andin “Dersxana” da bolup, xitayche xet yézip, siyasiy sho'arlarni yadlap “Oqush püttüridu” we zawutlarda yéngi xizmetke orunlishidu hem özining nahayiti xushal ikenliki heqqide sözleydu.

Gollandiyediki weziyet analizchisi asiye Uyghur xanim mezkur doklat heqqide ziyaritimizni qobul qilip mundaq dédi: “Xitay hakimiyiti uzundin buyan her xil teshwiqatlar arqiliq Uyghurlargha qaratqan qirghinchliqini yoshurup kelgen. Lékin dunyada héchqandaq bir heqsizliq soraqsiz qalghan emes. Xitay jinayetlirini herqanche perdazlisimu, jawabkarliqtin qéchip qutulalmaydu”.

Melum bolushiche, CGTN ning chet'eldiki bir qanche organlar bilen axbarat mezmunlirini ortaqlishish hemkarliq munasiwiti bar iken. Ular bu hemkarliqlar arqiliq chet'elning ijtima'iy alaqe supilirida xitay kompartiyesining teshwiqatlirini kücheytish üchün heriket qilidiken.

Uyghur kishilik hoquq qurulushi doklat heqqide élan qilghan bayanatida, CGTN, “Shinxu'a agéntliqi”, “Xitay géziti” qatarliq xitay axbaratlirining ré'alliqni burmilighanliqi, ularning peqet xitay kompartiyesining keng kölemlik teshwiqat orgini ikenliki, shunglashqa, CGTN ning herqandaq bir xelq'ara taratquning shériki bolushtin cheklinishi kérekliki tekitlen'gen.

Pétir irwin ependi axirida yene mundaq dédi: “Biz CGTNning körürmenlirige shuni körsetmekchi: ular körüwatqan ‛gül-gülistanliq‚ hayat yashawatqan ‛yéngi Uyghurlar‚ heqqidiki teshwiqatlar emeliyette pütünley ri'alliqning burmilanmisi. Ular bu teshwiqatliri arqiliq Uyghur sot kollégiyesi we amérika hökümiti ‛irqi qirghinchiliq‚ dep élan qilghan xitayning Uyghurlargha yürgüzüwatqan basturushlirini yoshuruwatidu we bu arqiliq xitayning ‛irqi qirghinchiliq‚ jinayiti üchün tartilidighan jinayi jawabkarliqidin qichishigha yardem qiliwatidu”.