Közetküchiler: “Xitay hökümitining ‛yighiwélip terbiyeleshni bikar qilish qarari‚ lagérlarning taqilidighanliqidin dérek bermeydu”

Muxbirimiz qutlan
2019.12.29
lager-derwazisi.jpg Uyghur rayonidiki xitayning 13-déwiziyesi “Terbiyelesh lagéri” ning aldi derwazisi. 2017-Yili aldinqi yérim yili, qumul.
BITTER WINTER

2019-Yili 12-ayning 28-küni (shenbe) xitay hökümet taratquliri tuyuqsiz xewer bérip, xitay miqyasida “Yighiwélip terbiyeleshke da'ir qanun-belgilime we tüzümlerni bikar qilish toghrisidiki qarar” ning memliketlik xelq qurultiyida maqulluqtin ötkenlikini bildürdi.

Bu xewer élan qilin'ghandin kéyin muhajirettiki Uyghur jama'iti ichide küchlük inkas peyda qildi. Köpligen kishiler ijtima'iy taratqularda pikir bayan qilip: “Xitay hökümitining bu qarari lagérlarning taqilishidin dérek béremdu-yoq? xitay memliketlik xelq qurultiyining bu qararni maqullishi xelq'ara jem'iyetning, bolupmu amérikaning qattiq bésimi bilen boluwatamdu-qandaq?” dégendek bir qatar so'allarni otturigha qoydi.

Shenbe küni, yeni 12-ayning 28-küni xitay merkiziy téléwiziye istansisining birinchi qanilida bérilgen xewerde mundaq déyilgen: “Jungxu'a xelq jumhuriyitining 42-nomurluq re'is permanida mundaq déyilidu: ‛memliketlik xelq qurultiyi da'imiy komitétining yighiwélip terbiyeleshke da'ir qanun-belgilime we tüzümini bikar qilish toghrisidiki qarari‚ 2019-yili 12-ayning 28-küni jungxu'a xelq jumhuriyiti 13-nöwetlik memliketlik xelq qurultiyi da'imiy komitétining 15-sanliq yighinida maqullandi we hazir élan qilindi. 2019-Yili 12-ayning 29-künidin bashlap yolgha qoyulsun!”

Bu xewer xitay hökümet taratqulirida shenbe küni élan qilin'ghandin kéyin xelq'aradiki chong taratqularmu buninggha jiddiy inkas qayturdi. 

Roytérs agéntliqining bügün, yeni 12-ayning 29-küni élan qilghan bu heqtiki xewiride xitay memliketlik xelq qurultiyining xitayda ténini sétish yaki pahishiwazliq bilen shughullan'ghanlarni “Tutup turup yaki yighiwélip terbiyilesh” ke da'ir qanun-belgilime we tüzümni bikar qilish qararini maqullighanliqi ilgiri sürüldi. 

Amérikadiki musteqil közetküchi, amérika Uyghur birleshmisining sabiq re'isi ilshat hesen ependi 12-ayning 29-küni ijtima'iy taratqularda bu heqte mexsus bayanat élan qildi. U widéyoluq bayanatida xitay hökümitining aldinqi küni bikar qilghini hergizmu Uyghur diyaridiki milyonlighan bigunah Uyghurlar qamalghan yighiwélish lagérliri bolmastin, belki xitay miqyasidiki “Ténini sétish yaki pahishiwazliq bilen shughullan'ghanlarni yighiwélip terbiyilesh” orunlirini bikar qilish heqqidiki qarar ikenlikini alahide eskertti. 

Bu munasiwet bilen ziyaritimizni qobul qilghan ilshat hesen ependi yene munularni tekitlidi: “Xitayda 1949-yilidin kéyin pahishe yaki pahishiwazliq bilen shughullinish ‛qanunsiz qilmish‚ dep cheklen'gen. Adette ippet-nomusini we ténini sétish bilen shughullan'ghanlargha yaki pahishiwazliq qilghanlargha 2 yilghiche yighiwélip terbiyilesh jazasi bérilidu. Bundaq jaza xitayda ‛yighiwélip terbiyilesh‚ (收容教育) déyilidu. Xitayning bu xil jaza sistémisini bikar qilghanliqi hergizmu milyonlighan Uyghurlar qamalghan lagérlarni bikar qilghanliqidin dérek bermeydu. Shunga mushundaq bir jiddiy weziyette Uyghur xelqi xitay hökümitining söz-atalghu oyuni we xelq'ara jama'etni qaymuqturush taktikilirigha intayin segeklik bilen mu'amile qilishi, mesililerni soghuqqanliq bilen közitishi, hergizmu hayajan bilen höküm chiqarmasliqi kérek.”

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.