Gordon chang: “Xitay tiktokni qoldin bérip qoyushni hergiz xalimaydu”

Tiktok shirkitining kaliforniye ishtati kulwir shehiridiki xizmet binasining aldidiki kaméralar. 2023-Yili 17-mart, kulwir

Amérika awam palatasi tiktok epini xitaydiki ana shirkiti baytdens (ByteDance) tin ayrilip chiqishqa qistaydighan, undaq qilmighan teqdirde, uni amérikada omumyüzlük chekleshni nishan qilghan qanun layihesini 13-mart küni köp sanliq awaz bilen maqullap chiqqan idi.

Ayliq aktip qollan'ghuchi sani yalghuz amérikadila 150 milyon bolghan, dunya miqyasida bir milyard aktip qollan'ghuchigha ige bolghan tiktok epi heqqide chiqqan bu qarar küchlük diqqet qozghimaqta. Bu qanun layihesining kéngesh palatasida awazgha qoyulidighanliqi jiddiy diqqet qozghawatqan bir peytte, tiktok shirkiti yene bu epni qollinip, amérikadiki abontlirigha uchur ewetip, ularni amérika dölet mejlisidiki bu qanun layihesige qarshi chiqishqa chaqirghan.

Ular abontlargha ewetken uchurida mundaq dégen:

 “Awam palata ezaliri tiktokni cheklesh üchün awaz berdi. Bu siz hem sizge oxshash 170 milyon amérikaliqqa tesir körsitidu. Eger kéngesh palatasimu buni qollap awaz berse, siz yaxshi köridighan bu munber taqilip kétishi mumkin. Derhal kéngesh palata ezalirigha téléfon qilip, tiktokning siz üchün qanchilik muhimliqini éyting.”

Bundin sirt yene tiktokning ijra'iye re'isi ju showzi (Shou Zi Chew) mu öz aldigha bir widiyo tarqitip, amérikaliqlarni tiktokni qoghdap qélishqa seperwer bolushqa chaqirghan. U widiyosida “Amérikaliqlarni asasiy qanundiki hoquqlirini himaye qilish” qa chaqirghan hemde yene “Biz pikir erkinlikini qoghdash üchün axirghiche küresh qilimiz” dégen.

Tiktok shirkitining amérikaning dölet bixeterlikini nezerde tutup chiqarghan bu tedbirini qandaqtur amérikaliqlarning pikir erkinlikining cheklinish mesilisidek qilip körsitishke urunushi, közetküchilerning küchlük diqqitini qozghidi.

Amérikadiki xitay ishliri mutexessisi gordon chang radiyomizgha qilghan sözide tiktok mesilisining pikir erkinliki mesilisi emeslikini tekitlidi.

 U mundaq dédi: “Tiktok ijra'iye re'isining sözi tolimu exmiqane. Tiktok mesilisi hergizmu amérikaliqlarning asasiy qanundiki hoquqlirining depsende qilinish mesilisi emes. Amérika bu yerde tiktokning ichidiki mezmunlarni kontrol qilimen yaki uni öchürimen, démidi. Belki tiktok shirkitining xitaydiki ana shirkiti bilen munasiwitini retke sélishni közlewatidu. ”

Tiktok shirkiti hazirghiche amérikaning munasiwetlik da'iriliri teripidin bayqalghan küchlük ispatlargha qarimay, xitay hökümiti bilen bolghan munasiwitini étirap qilmighan. Halbuki, amérikaning tiktokni qarshi tedbir qollinishqa ötüshi bilen teng, xitayning hökümet axbaratliri we hemde xitay hökümet emeldarliri “X” qatarliq ijtima'iy taratqular arqiliq terep-tereptin buninggha qarshiliq bildürüshke bashlighan.

Xitay tashqi ishlar ministirliqining axbarat ishxanisi “X” tiki resmiy hésabida “Tiktokqa alaqidar qanun layihesining amérika awam palatadin ötüshi adil riqabet pirinsipigha we xelq'ara tijaret qa'idilirige xilap” dégen.

Amérikaning xitayda turushluq bash elchisi nikulas burnis ependi, 14-mart “Blombérg téléwiziyesi” ning ziyaritini qobul qilghanda, “Xitay hökümitining amérikaning tiktokni cheklimekchi bolghanliqini eyiblishi tolimu külkilik” dégen.

U mundaq dégen: “Bu hepte amérikada tiktokni cheklesh heqqide gep bolghandin kéyin, biz béyjingdin chiqiwatqan nurghun eyibleshlerni angliduq. Bu nahayiti külkilik bir ishtur. Chünki xitay emeldarliri X din paydilinip amérikani tenqidliyeleydu. Emma ular öz puqralirini X, féysbok, instagram, gugil torini ishlitishtin chekleydu” .

Amérika dölet mejlis ezaliri tiktok epini xitaydiki ana shirkiti baytdenstin ayrilip chiqishqa ündewatqan bolup, ular eger shirket buninggha könmigen teqdirde andin uni amérikadin chekleydighanliqi heqqide teklip sun'ghan. Halbuki, xitay tashqi ishlar ministirliqi bu heqtiki bayanatida, “Tiktokning amérika qanunliri boyiche, royxetke aldurulghan qanunluq shirket” dégenlerni ilgiri sürüp, amérikani zorlash wasitisi qollandi, dep eyibligen. Tiktok ijra'iye emeldarimu bügün dölet mejliside tiktokni satidighan yaki satmaydighanliqi heqqidiki xewerge jawab bermigen.

Amérika-xitay istratégiyelik riqabet alahide komitéti X tiki inkasida, “Mana bu xitay hökümitining tiktokning kontrolini qoldin chiqiriwétishni xalimaydighanliqini namayan qilip béridu. Barliq amérikaliqlar buning sewebini chongqur oylinip béqishi kérek” dégen.

Gordon chang ependimu xitayning hergizmu tiktokni qoldin chiqiriwétishni xalimaydighanliqini éytti.

U mundaq dédi: “Xitay hergizmu uni qoldin chiqirip qoyushni xalimaydu. Chünki ular bu arqiliq 170 milyon amérikaliq abontning sanliq melumatigha ige bolidu. Algorizimni qollinip turup, xitay kompartiyesining teshwiqatini qilalaydu. Xalisa amérikaliq yashlarni chüshkünleshtürüp, zeher chékishke, hetta ölüwélishqa teshwiq qilidu. Qisqisi, bu amérika üchün zor xeter. Tiktok hergizmu addiy bir tijariy pa'aliyet emes, u belki xitay hökümitining qorali. ”

Téxi bir kün awwal tiktok ep détalining xitaydiki bash shirkiti bolghan baytdens (ByteDance) shirkitining tiktok epi arqiliq amérikaliq qollan'ghuchilar üstidin qilghan jasusluq qilmishlirini ashkarilaydighan xewerlerni yazghan 3 neper amérikaliq zhurnalistning izini mexpiy qoghlighanliqi ashkarilan'ghan idi. “Forbés” zhurnilining tehrirat diréktorliri “Bu ularning tiktok abontliridin toplighan uchurlar bilen néme qiliwatqanliqi toghrisida négizlik so'allarni peyda qilidu” dep agahlandurghan idi.