Xitayning Uyghur mejburiy emgiki merkezleshken tokluq aptomobil bataréyesi we küntaxta sana'iti xirisqa duch kelgen

Shinjang renglik métal guruhi cheklik shirkiti 100 ming tonnaliq litiy qézish türini bashlighanliq murasimi. 2023-Yili 27-féwral.

Xitay hökümiti yéqinqi bir qanche yildin béri, bolupmu ma shingrüy Uyghur aptonom rayonluq partkomning sékrétariliqigha yötkep kélin'gen 2 yildin béri, Uyghur rayonining mejburiy emgek merkezleshken saheler, dep qariliwatqan tokluq aptomobil we küntaxta matériyalliri ishlepchiqirishigha keng kölemde meblegh salghan. Yeni xoten, charqiliq, tumshuq, sanji qatarliq jaylarda litiy, silikon, nikél, mis, qoghushun qatarliq mehsulatlirining kan we ishlepchiqirish liniyelirini achqan yaki kéngeytken. Charqiliqning lopnur baziridiki yéngi matériyallar sana'et baghchisi, uning muhim litiy karbonat ishlepchiqirish bazilirining birige aylan'ghan idi.

Halbuki, xongkong taratqulirining ashkarilishiche, nöwette küntaxta we tokluq aptomobil bataréyelirini ishlepchiqirish matériyallirining xelq'ara bazarda bahasining shiddetlik chüshüp kétishi, shundaqla bu xil matériyallarning éhtiyajdin artuq ishlepchiqirilishi sewebidin, xitayning dölet hamiyliqidiki “Yötkep ishqa orunlashturush” pirogrammisining atalmish Uyghur “Éshincha emgek küchliri” ni orunlashturush saheliridin biri bolghan mezkur sana'et sahesi xirisqa duch kelmekte iken.

Xongkongdiki “Jenubiy xitay etigenlik pochtisi” gézitining yéqinda bergen bir xewiride, xitay aliy rehberlirining ötken hepte ötküzülgen “Merkez iqtisad xizmiti yighini” da birdek “Bezi sana'et saheliridiki éhtiyajdin artuq ishlepchiqirish”ning 2024-yili hel qilishqa tégishlik riqabetlerning biri, dep étirap qilghanliqi bildürülmekte. Melum bolushiche, tokluq aptomobil bataréyesining muhim matériyali bolghan litiy karbonatning bir tonnasining bahasi ötken yili 83 ming 500 dollar bolghan bolsa, yéqinda uning her bir tonnasi 14 ming dollargha chüshüp qalghan. Xitay hökümiti téxi bu yil 7-ayda, charqiliqning lopnur baziridiki yéngi matériyallar sana'iti baghchisida yilliq mehsulati 120 ming tonnaliq litiy karbonat ishlepchiqirish türini resmiy yolgha qoyghan. Da'iriler xitaydiki eng chong litiy karbonat ishlepchiqirish liniyesi bolghan bu türge 4 milyard 600 milyon yüen meblegh sélin'ghanliqi, bu yil 9-ayda resmiy ishqa kirishidighan bu türning “Ruda qézish”, “Ruda shallash” we “Éritish” basquchlirini öz ichige alidighanliqini éytqan idi.

chinanews.com.cn

Gérmaniyediki xelq'ara polisilikon bazirida mutexessisleshken orunliridin “Brénrétu'ér analiz merkizi” ning qurghuchisi we diréktori yohannés brénrétu'érning muxbirimizgha éytishiche, bu hazir dawamlishiwatqan bir mesile bolup, bahaning chüshüp kétishi seweblik 30 dek shirket bazardin chékin'gen. Yuhannés brénrétu'ér 19-dékabir bu heqtiki ziyaritimizni qobul qilghanda mundaq dédi: “Aldi bilen kichik tipliq karxanilardin 30 shirket xelq'ara bazardin ghayib boldi. Nahayiti éniqki, bu bahaning chüshüp kétishidin bolghan. Yawropaning özidinla norwégiyediki ikki shirket bahaning chüshüp kétishi sewebidin tijaritini toxtatti. Yawropada xitayning küntaxta mehsulatlirini éhtiyajdin ashurup teminleshke bashlishi ötken yildin bashlan'ghan. Bu hazir dawamlishiwatqan mewjut mesile.”

Lékin brénrétu'éning éytishiche, u küntaxta matériyallirining bahasi chüshüp ketken bolsimu, biraq hazirgha qeder xitay hökümitining weziyetke arilishish siyasitini tertipke salghini yoq iken.

Brénrétu'ér “Xitay hökümitining hazirgha qeder bu ehwalgha mudaxile qilghanliqini körüp baqmidim. Méningche, undaq qilmasliqi mumkin. Lékin bahaning chüshüp kétishining mejburlishida ajizraq shirketler bazardin ghayib bolushi mumkin” dep körsetti.

“Jenubiy xitay etigenlik pochtisi”gézitining qeyt qilishiche, xitayning tokluq aptomobil we küntaxta sahesi, xitayning ichki baziri bu mehsulatlarni istémal qilip kételmeydighan bolghachqa, yenila éksportni kücheytish bu bésimni yéniklitishning eng ünümlük charisi, dep qarimaqta iken. Lékin xelq'ara emgek heqlirini qoghdash teshkilatlirining qeyt qilishiche, buning üchün xitay yaki xelq'ara teminlesh zenjirige ishtirak qilishi kérek we yaki mejburiy emgekni dawamlashturushi kérek iken. “Yer shari adil emgek” we “Xelq'ara emgek heqliri munbiri” ning qanuniy ishlar diréktori we tetqiqatchisi alison gél, xitayning birla waqitta her ikkila yolda méngishigha bolmaydighanliqini bildürdi.

Allison gél 19-dékabir bu heqtiki ziyaritimizni qobul qilghanda mundaq deydu: “Qanun ijra'at nuqtisidin nahayiti éniqki, amérika bu xewpning perqide. Shunga, amérika hökümiti ‛Uyghur mejburiy emgikining aldini élish qanuni‚ ni qattiq ijra qilmaqta. Yawropa ittipaqimu mejburiy emgek mehsulatlirining yawropa bazirigha kirishini cheklesh qanuni maqullashning axiriqi basquchigha keldi. Téximu köp döletler import cheklimisi yaki hoshyarliq tedbirlirini yolgha qoyup, shirketlerning teminlesh zenjiride ochuq-ashkara bolushi we mejburiy emgek xewpining aldini élishini telep qilmaqta. Bu bésimning xitayni yolidin qayturushini ümid qilimiz. Xitay yer shari teminlesh zenjirige ishtirak qilish yaki mejburiy emgekni dawamlashturushning birini tallishi kérek. Uning her ikkilisini tallishigha bolmaydu.” 

Nöwette, küntaxta we tokluq aptomobil matériyallirining bahasining chüshüp kétishi, shuningdek xitayning éhtiyajdin artuq ishlepchiqirishi peyda qilghan xirisning, Uyghur rayonidiki qurulush türlirige we bu sahediki Uyghur mejburiy emgek küchlirige qandaq tesir qilishi diqqet nuqtisi bolmaqta. Allison gélning éytishiche, nöwette xitay hökümitining xahishida bezi özgirishlerning boluwatqanliqi körülmekte iken. Allison gél mundaq deydu: “Bir qatar doklat, ilmiy tetqiqat we bashqilardin uning mejburiy emgek pirogrammisini ijra qilish shekilliride melum özgirishlerning boluwatqanliqi körülmekte. Elwette, biz xitay hökümitining bu mesilide intayin sezgürlükini bilimiz. Shunga, u buninggha a'it sanliq melumatlarni, karxana doklatlirini we bashqa uchurlar, karxanilarning mejburiy emgek pirogrammisigha qatnishish ehwali qatarliqlarni tordin éliwetti. Biz héchbolmighanda körünüshte bolsimu, uning diqqet qiliwatqanliqi, uning teminlesh zenjirige a'it xahishlirida, hökümetning xahishida, bolupmu küntaxta teminlesh zenjirining xahishlirida körünerlik özgirish bolghanliqini körüwatimiz. Biz shirketler teminlesh zenjirini özgertkechke, ularningmu teminlesh zenjirini özgertiwatqanliqini biliwatimiz.”

Lékin allison gélning agahlandurushiche, Uyghurlarning yenila tokluq aptomobil bataréyesi we küntaxta sana'itide mejburiy emgekke mejburiy emgekke sélinishining jiddiy xewpi mewjut bolup, bu orunlarning heqiqiy rewishte mupettish qilish mumkinchilik yoq iken. U, gérmaniyediki markus löning kishilik hoquq mupettish ornining yéqinda ürümchidiki wolkiswagén zawutida élip barghan tekshürüshi buni ispatlighanliqini bildürdi. Allson gill: “Biz Uyghurlarning küntaxta we tokluq aptomobil bataréyesi sana'iti saheside mejburiy emgekke tutulush xewpining intayin yuqiri ikenlikini bilimiz. Biraq bu xizmet orunlirini heqiqiy rewishte tekshürüp bahalash élip bérishning yoli yoq” dep körsetti.

Lékin yuhannés brénrétu'érning qarishiche, nöwette xitayning Uyghur rayonidiki mejburiy emgek sistémisida tüp özgirish yüz bermigen. U, amérikaning cheklishi seweblik xitay küntaxta shirketlirining perqliq ikki xil teminlesh zenjiri +qurup chiqqanliqini bildürdi. Yuhannés rénrétu'ér mundaq deydu:“ Shunga, xitay küntaxta shirketliri perqliq ikki xil küntaxta mehsulatliri bilen teminlesh zenjiri qurup chiqti. Xitay shirketliri bu teminlesh zenjirining biride xitay bolmighan karxanilarni polisilikon mehsulatlirini sétiwélip, buni bolupmu amérika küntaxta éksport qilishta ishletmekte. Lékin teminlesh zenjirining qalghan qismi burunqidek méngiwatidu. Bu dégenlik shinjangdiki mejburiy emgek sistémisida tüp özgirish bolmidi.”

Xewerlerde, xitay éksport qanallirini kéngeytip, özining tokluq aptomobil bataréyesi we küntaxta sana'itini qutquzushqa urunsimu, biraq uning éksportta bezi tosqunluqlargha duch kélidighanliqi qeyt qilinmaqta. Baydén hökümitining sabiq amérika pirézidénti donald tramp dewride yürgüzülgen xitay tokluq aptomobil bataréyelirige tamozhna béji qoyush qararini dawamlashturush bilen bir waqitta, 2022-yili pul paxalliqini azaytish qanuni maqullap, amérikaning dölet ichidiki yéngi énérgiye ishlepchiqarghuchilirigha yardem bérishni kücheytkenliki melum. Xewerlerde yene amérikaning ‛Uyghur mejburiy emgikining aldini élish qanuni‚ mu xitayning küntaxta éksportidiki küchlük kashililarning biri ikenliki qeyt qilinmaqta. Melum bolushiche, mezkur qanun shirketlerdin amérika bazirigha kiridighan herqandaq mehsulatning Uyghur mejburiy emgikige chétishliq emeslikini delillishini telep qilidiken.