Mutexessisler: xitayning tor hujumliri amérikining halqiliq ul eslihelirige buzghunchiliq qilishni nishan qilidu
2025.01.07

Amérika hökümiti 3-yanwar küni xitayning “Béyjing yongshin jichéng téxnologiye guruhi hessidarliq cheklik shirkiti” ni jaza tizimlikige alghanliqini jakarlidi. Ularning qarishiche, mezkur shirket “Flaks teyfing” dégen nam bilen bilinidighan xitay xakkérlar guruppisining arqisidiki küch bolup, bu guruppa xitay hökümiti üchün ishleydiken.
Amérika tashqi ishlar ministirliqi bu heqtiki bayanatida, “Béyjing yongshin jichéng téxnologiye guruhi hessidarliq cheklik shirkiti xitay dölet xewpsizlik ministirliqigha qarashliq bolghan zor kölemlik bir höddigerlik shirkiti. Bu shirketning xakkérliri béyjingning körsetmisi boyiche heriket qilip, amérika we bashqa ellerning halqiliq ul eslihelirini hujum nishani qilip keldi” dégen.
Téxnika we jughrapiyewi-siyaset mesililiri mutexessisi we tetqiqatchi jéffiriy keyn (Geoffrey Cain) ning radiyomizgha bildürüshiche, “Yongshin jichéng téxnika guruhi bashqa nurghun xitay tor bixeterlik shirketlirige oxshashla xitay kompartiyesi üchün xizmet qilidighan bolup, u nurghunlighan amérikaliqlarning uchurlirining oghrilinishida rol oynighan”.
U élxétide mundaq dégen:
“Xitay kompartiyesining eng muhim istratégiyelirining biri tor urushi arqiliq amérika we uning ittipaqdashlirining dölet bixeterliki we démokratiyesige buzghunchiliq qilishtin ibaret. Bu shirket qollishidiki flaks teyfing namliq xakkérliq guruhi dunyaning herqaysi jayliridiki bigunah kishilerning shexsiy uchurlirining xitay kompartiyesining qoligha ötüshige seweb bolghan zor kölemlik hujumlarning keynidiki guruppa.”
Xitay terep bolsa bu eyibleshlerni ret qilghan we hemde amérikani xitaygha bohtan chaplidi, dep eyibligen. Xitay tashqi ishlar ministirliqining bayanatchisi go jyakun 6-yanwar künidiki muxbirlarni kütüwélish yighinida bu heqtiki so'allargha jawab bergende: “Xitay hökümitining tor hujumlirigha zerbe bériwatqanliqini, biraq washin'gtonning bu mesilini xitaygha töhmet qilidighan pursetke aylanduruwatqanliqini” ilgiri sürgen.
Mutexessislerning déyishiche, amérika we xitay ikki terep tor sahesidiki riqabette bixeterlikke kapaletlik qilish heqqide ilgiri kélishim hasil qilghan bolsimu, biraq bu kélishimning anche paydisi bolmighan. Bolupmu, xitay hökümitige qarashliq xakkérliq guruppilirining bashqa ellerning ul eslihe qurulushlirigha nishan qilishi alahide diqqet qozghaydiken. Amérikadiki rand tetqiqat merkizining xitay ishliri tetqiqatchisi raymond ko bu heqte mundaq deydu:
“Amérika bilen xitayning tor boshluqidiki riqabette melum tengpungluqni qolgha keltürüsh üchün tüzgen kélishimliri mewjut. Biraq bu kélishim sabiq pirézidént obama hökümiti mezgilide bir qeder ishqa yarighan bolsimu, uzun dawamlashmidi. Chünki tor boshluqida kimning néme qiliwatqanliqini iz qoghlap tekshürüsh intayin qéyin. Yene birsi, adette nurghun döletler we yaki guruppilar tor hujumi bilen shughullinidu, biraq ularning köpi soda mexpiyetliki we yaki sana'et mexpiyetliki dégenlerni oghrilashni meqset qilidu. Emma xitay shughulliniwatqan tor hujumlirining mutleq köp qismi amérika we uning shériklirining halqiliq ul eslihelirini nishan qilghan. Bu oxshimaydu, shundaqmu? ular halqiliq ul eslihelerni amérikagha ziyan yetküzidighan usulda nishan qiliwatidu. Bu, herqandaq bir jiddiy ehwalda amérikaning inkas qayturushini kéchiktürüshi we yaki palech halgha chüshürüp qoyalishi mumkin.”
Derweqe, roytérs agéntliqining bildürüshiche, ötken yili 9-ayda élan qilin'ghan bir doklatta amérika, en'gliye, awstraliye, kanada we yéngi zélandiyening hökümet emeldarliri “Béyjing yongshin jichéng téxnologiye guruhi” ning yer shari miqyasidiki 250 mingdin oshuq eslihege suqunup kirgenlikini bildürgen, amérika fédératsiye tekshürüsh idarisining bashliqi kristofér réy bolsa ötken yili 9-ayda, bu shirketni “Xitayning hökümet xewpsizlik organliri üchün istixbarat toplap, razwédka pa'aliyetliri bilen shughulliniwatidu” dep eyibligen iken.
“Béyjing yongshin jichéng téxnologiye guruhi” bu eyibleshlerni ret qilghan bolup, u amérika maliye ministirliqi teripidin bérilgen jazagha qarshi turidighanliqini bildürgen. Birleshme agéntliqining xewer qilishiche, amérikaning qararidin kéyinla “Xitay döletlik tor bixeterlik uchur merkizi” bir parche doklat élan qilip, tor adrési amérikaning kaliforniye we filorida qatarliq ishtatlirini körsitidighan yaman gherezlik tor hujumlirini bayqighanliqini bildürgen. Ular yene bundaq tor hujumlirining gollandiye, sin'gapor, méksika, türkiye we wiyétnam qatarliq döletlerdinmu kéliwatqanliqini ilgiri sürüp “Ular xitayning dölet ichi tor sistémisi we tor abontlirigha zor tehdit élip keldi” dégen.
Biraq, tetqiqatchi jéffiriy keyn ning qarishiche, amérika bilen xitayning tor mudapi'e istratégiyesi otturisida hel qilghuch perq bar iken. U élxétide mundaq dégen:
“Ikki terepning tordiki heriketliride hel qilghuch perq bar. Xitay bolsa xususiy shirketlerning bilim mülük hoquqini oghrilash we amérikada yashawatqan Uyghurlar we bashqa öktichilerni nazaret qilishtek meqsetler bilen amérika sistémisigha hujum qilmaqta. Téxnika jehettin amérikadin éship kétish we dunyaning herqaysi jayliridiki démokratik qurulushlargha buzghunchiliq qilish xitay hökümitining eng ulughwar istratégiyesining bir qismi. Biraq, amérika hökümiti bolsa xitayning bilim mülük hoquqini oghrilashni we uni özining shexsiy shirketlirige tapshurup bérishni közlimeydu. Amérikaning tor heriketliri xitay rehberliri we herbiyliri heqqide axbarat toplashni we özining dölet mudapi'esini xitay kompartiyesining tehditidin qoghdashni meqset qilidu. Menche bu normal ehwal.”
Melum bolushiche, amérika maliye ministirliqi “Béyjing yongshin jichéng téxnologiye guruhi” ni jaza tizimlikige élish arqiliq bu shirketning amérikadiki barliq mal-mülkini tonglatqan we amérika shirketlirining bu shirket bilen herqandaq tijaret pa'aliyiti bilen shughullinishini chekligen we shughullan'ghanlarning jazagha tartilishi mumkinlikini agahlandurghan. Doktor raymond koning qarishiche, amérikining bu jazasi xitay hökümiti we uning mu'esseselirige bérilgen agahlandurush xaraktérlik jaza bolup, u hem yawropa ittipaqi we yaponiye qatarliq döletlernimu bu heriketke qoshulushqa chaqirishni meqset qilidiken. U bu heqte mundaq deydu:
“Méningche tor bixeterlikige munasiwetlik heriketler bundin kéyin köpiyip mangidu. Chünki biz tor sahesidiki heriketlerning ilgiriki tor jasusluqi derijisidin halqip tor sistémisini qalaymiqanlashturush we buzghunchiliq peyda qilish meshghulatigha teyyarliq qilish derijisige buruluwatqanliqini körüwatimiz. Shunga xelq'araliq xewpsizlik nuqti'ineziridin turup qarighanda amérikaning bergen jazasi bir agahlandurush signalidin ibaret.”