Хитайниң украина урушини һәл қилиш үчүн оттуриға қойған мәсхирилик пиланлири

Хитай 12 түрлүк “хитайчә әқил-парасәт” ни украина урушини ахирлаштурушниң пилани сүпитидә оттуриға қойған.

Бүгүн 24-феврал русийәниң украинаға таҗавуз қилип киргәнликиниң дәл 1 йиллиқ хатирә күни. Бу мунасивәт билән хәлқара ахбарат вастилирини русийә-украина урушиға беғишланған темилар қаплиди.

Хәвәрләрг қариғанда, 23-феврал йәнә б д т ниң ню-йорктики мәркизидә урушқа қарши аваз бериш йиғини өткүзүлгән. Аваз бериш йиғиниға б д т ға рәсмий әза болған 193 дөләт қатнашқан болуп, 141 дөләт русийәгә қарши аваз бәргән. Русийә, биларусийә, шималий корийә, сүрийә, мали вә ертирийә қатарлиқ 7 дөләт русийәни қоллап аваз бәргән. Хитай вә һиндистанни өз ичигә алған 32 дөләт аваз бериштин ваз кәчкән. Аваз бериштин ваз кәчкән дөләтләрниң көпинчиси асия вә африқа дөләтлири болған. Русийә бу аваз бериштә мәсхирилик бир һалға чүшүп қалған.

Мәзкур аваз бериш йиғини үчүн германийә тәрәптин һазирланған қарар һөҗҗитидә “украинаниң хәлқарада етирап қилинған игилик һоқуқи, мустәқиллиқи, бирлики вә деңизға қәдәр туташқан земин пүтүнликигә капаләтлик қилиш, русийә федиратсийәси дәрһал, пүтүнләй һәм шәртсиз һалда хәлқара етирап қилған украина чеграсидин барлиқ әскәрлирини чекиндүрүп чиқиш, дүшмәнлик қилмишлирини тохтитиш, уруш җинайәтчилириниң мәсулийини хәлқара сотқа тартиш” дегәндәк мәзмунлар оттуриға қоюлған.

Күлкилик болғини, хитай вәкиллири бу йиғинда русийә-украина урушини тохтитишниң 12 түрлүк “тинчлиқ пилани” ни оттуриға қойған. Хитайниң ташқий ишларға мәсул дөләт ишлири комиссари ваң йи 59-нөвәтлик “мюнхен хәвипсизлик кеңиши” дә өзлириниң бу урушни тохтитидиған бир пилани барлиқини тилға елип һәммини һәйран қалдурған болсиму, әмма у чағда униң мәзмунини ашкарилимиған иди.

Германийә таратқулириниң хәвәрлиригә асаланғанда, хитайниң бу пилани мундақ 12 түрлүк мәзмунни өз ичигә алған: “1. Барлиқ дөләтләрниң игилик һоқуқиға һөрмәт қилиш; 2. Соғуқ мунасивәтләр уруши идийәсидин ваз кечиш; 3. Дүшмәнлишишни тохтитиш; 4. Тинчлиқ сөһбитини әслигә кәлтүрүш; 5. Инсанпәрвәрлик киризисини һәл қилиш; 6. Пуқраларни вә уруш әсирлирини қоғдаш; 7. ядро електир истансилириниң бихәтәрликигә капаләтлик қилиш; 8. Истратегийәлик хәвипләрни азайтиш; 9. Ашлиқ екиспортиға қолайлиқ яритиш; 10. Биртәрәплимә җазалашқа хатимә бериш; 11. Ишләпчиқириш вә тәминләш зәнҗириниң муқимлиқиға капаләтлик қилиш; 12. Уруштин кейинки қайта қурушни илгири сүрүш.”

Германийәниң дөләтлик радио-телевизийә қанили болған ARD 24-феврал бу һәқтә елан қилған “хитай уруш тохтитишни вә тинчлиқни тәләп қилди” намлиқ хәвиридә бу 12 түрлүк пиланни “хитайчә әқил-парасәт” дәп мәсхирә қилған. Хәвәрдә тилға елишичә, украина президенти зелинискийму “хитай, украинаниң тинчлиқи тоғрулуқ сөзләшкә башлиған болса, яман әмәс” дәп қойған. “меркур” гезитиниң 24-февралдики хәвиридә баян қилишичә, америкалиқ даңлиқ хитай ишлири мутәхәссиси сикот кеннедй бу пиланни “өлүк туғулма” дәп атиған. Хитайниң өзини тинчлиқпәрвәр көрситишкә урунуп оттуриға қойған бу “хитайчә әқил-парасәт” лири униңға шәрәп ата қилалмиған.

Түркийәдики истратегийә мутәхәссиси доктур әркин әкрәмниң билдүришичә, хитай бу пиланида русийәниң урушини әйибләйдиған һечқандақ ибарә қолланмиған. Униң қаришичә, хитай бу пилани арқилиқ өзиниң келичәк мәнпәәтиниң ғемигә чүшүп қалғанлиқини испатлап қойған. У сөзиниң ахирида, хитайниң бу пиланида мәсилини һәл қилиш үчүн қоллинидиған һечқандақ әмәлий һәрикәтниң орун алмиғанлиқини әскәртти. Норвегийәдики вәзийәт анализчичи бәхтияр өмәр әпәнди болса, хитайниң пилани вә украина урушиниң уйғурлар мәсилисигә көрситиған тәсири һәққидә қарашлирини ипадә қилип өтти.