Amérika - awstraliye bilen xitay arisidiki ziddiyetler dunya sehiye mejliside yenimu ötkürleshti

Muxbirimiz irade
2020.05.20
Australia-Marise-Payne-maris-peyn.jpg Awstraliye tashqi ishlar ministiri maris peyn tajsiman wirusni musteqil tekshürüshni herqaysi döletlerning qollighanliqini qarshi alidighanliqini bayan qilmaqta. 2020-Yili 18-may, awstraliye.
AP

Awstraliye hökümiti amérikadin kéyin tajsiman wirus yuqumi heqqide musteqil tekshürüsh ep bérishni telep qilghan ikkinchi dölet bolup qalghan. Netijide u aldinqi hepte xitay hökümitining öch élish tüsini alghan soda ixtilapigha uchrighanidi. Yeni, xitay awstraliyediki töt chong gösh mehsulatliri férmisidin gösh import qilishni toxtatqan. Xitay hökümiti buningda bir qisim süpet ölchemlirini bahane qilghan bolsimu, közetküchiler buni xitayning awstraliyedin öch élish üchün qilghanliqini bildürgen.

18-May düshenbe küni bolsa, xitay awstraliye mehsulatlirini cheklesh tedbirlirini yene bir qedem ilgirilitip, awstraliyedin import qiliniwatqan arpagha chégra béji qoyidighanliqini jakarlidi.

Awstraliyening “ABC” qanilining bu heqtiki xewiridin qarighanda, awstraliye hökümiti tajsiman wirus heqqide tekshürüsh ep bérishni telep qilishtin ibaret xelq'araliq bir chaqiriqni shekillendürüshte bashlamchiliq rol oynighan bolup, del mushu seweblik xitay awstraliyeni jazalashni meqset qilghaniken.

Amérikadiki tonulghan siyasiy analizchi, yillardin buyan xitay ishlirigha munasiwetlik sahede izdinip kéliwatqan doktor andérs kormu shundaq köz qarashni ilgiri sürdi. U radiyomizning bu heqtiki so'allirigha élxet arqiliq jawab qayturup mundaq dédi: “Xitay kompartiyesi hemishe soda yochuqidin paydilinip turup, hökümetlerge tesir körsitish arqiliq ularni özlirige paydiliq tashqi siyaset nishanlirigha xizmet qilduridu. Emma men bu wirus mesiliside xitayni qiyinchiliqqa duch kélidu, dep qaraymen. Chünki wirus her bir dölettiki saylighuchi ammigha chongqur tesir körsetti. Ularning yéqinlirini öltürdi, iqtisadini weyran qildi. Tajsiman wirus yuqumi kishilerning xitay kompartiyesining xeterlik alahidiliklirini tonuwélishi üchün heqiqiy sawaq boldi. Men saylighuchi xelq ammisini öz hökümetliridin béyjinggha qarshi qattiq siyaset yürgüzüshini telep qilidu, dep qaraymen”

Melum bolushiche, 18-may, düshenbe küni dunya sehiye teshkilatining yilliq qarar chiqirishigha munasiwetlik “Dunya sehiye mejlisi” chaqirilghan bolup, yighinda awstraliyeni xushal qilidighan weziyet shekillen'gen. U bolsimu, shu küni 60 tin artuq yawropa döliti we bashqa döletler yawropa ittipaqi teripidin tüzülgen tajsiman wirus we dunya sehiye teshkilatining wirusqa qarshi alghan tedbirliri üstide musteqil tekshürüsh élip bérish heqqidiki heriket pilanini qollap awaz bergen. Buningdin sirt yene, bu qarar 50 tin artuq afriqa dölitiningmu küchlük qollishigha érishken, netijide jem'iy 117 dölet bu heriket pilanini qollighan.

19-May seyshenbe küni awstraliye tashqi ishlar ministiri maris peyn herqaysi döletlerning bu herikitini qarshi alghan. Awstraliye soda ministiri simon bérmingxam seyshenbe künidiki sözide xitayning tamozhna béji qararidin intayin epsuslan'ghanliqini ipade qilish bilen birge yene, dunya sehiye teshkilatining qarar chiqirish orgini bolghan dunya sehiye mejlisining qararini qarshi alghan. Birmingxam: “Hökümitimiz dunyadiki herqaysi döletlerning hemkarliqi we qollishini qarshi alidu” dégen. CNN Téléwiziyesining xewiride bayan qilinishiche, shu küni heriket pilanini qollighan 117 dölet ichide xitayning dosti dep bilinidighan rusiyemu bar iken.

Andérs kor ependi bizge qilghan sözide, bu mesilide herqaysi döletlerning birlik ichide heriket qilishi kéreklikini bildürdi. U élxet arqiliq qayturghan inkasida mundaq dédi:

“Awstraliye we uning amérika qatarliq ittipaqdashliri xitayning bundaq chakina bésim taktikisigha boyun égishni qet'iy ret qilishi kérek. Awstraliye we erkinlikni qollaydighan démokratik döletler we ularning dostliri awstraliyening éksportini toluqlash üchün awstraliyedin kala göshi sétiwélishqa ashkara wede bérishi kérek. Némishqa biz xitay awstraliyedin almaymiz dégen nersilerning hemmisini sétiwalmaymiz? menche bu béyjinggha bérilidighan eng toghra signal. Biz uyushsaq utup chiqalaymiz, eger bölünsek yiqilimiz”

“Nyu-york waqti” gézitining bu heqtiki xewiridin qarighanda, dunya sehiye mejlisi shu küni amérika we xitay arisidiki yene bir meydan keskin sürkilishke sehne bolghan. U küni amérika prézidénti donald tramp sehiye teshkilatining mejliside nutuq sözleshni ret qilghan, xitay dölet re'isi shi jinping bolsa tor arqiliq nutuq sözlep, xitayning dunya sehiye teshkilatigha 2 milyard dollar yardem qilidighanliqini jakarlighan, yene kélip xitayning wirus mesiliside ochuq-ashkara bolghanliqini ilgiri sürgen.

Shu küni axsham amérika prézidénti donald tramp tiwittir arqiliq dunya sehiye teshkilati bashliqi tedrus gébriyususqa ochuq mektup élan qilip, “Siz we we dunya sehiye teshkilatining xata qedemliri bügünki kiriziske sewebchi boldi” dégen. 4 Bettin terkib tapqan mektupta donald tramp xitay hökümitini we dunya sehiye teshkilatining xitay bilen bolghan shübhilik munasiwitini qattiq eyibligen. Donald tramp yene “Eger dunya sehiye teshkilati eger kelgüsi 30 kün möhlet ichide mahiyetlik özgirish élip barmighan teqdirde amérikaning dunya sehiye teshkilatidin chékinip chiqidighanliqi we bu organ'gha béridighan yilliq i'anisinimu qerelsiz halda toxtitidighanliqi” ni jakarlidi.

Dunya sehiye mejliside nurghun döletler awstraliyening chaqiriqini qollap awaz bergendin kéyin, xitay tashqi ishlar bayanatchisi söz qilip, awstraliyeni siyasiy heriketliridin waz kéchishke chaqirghan. Xitay hökümitining awazi bolghan “Yershari waqti” géziti bir maqale élan qilip, awstraliyeni “Amérika sizip bergen si'iziqta mangdi”, dep  tenqidligen. Ular téxi namelum bir “Wéybo tori” qollan'ghuchisining awstraliyeni “Amérikaning itidek heriket qilidighan gigant kén'goro” dep  atighanliqini  ilgiri sürüp turup awstraliyege haqaret qilghan. Xitay yene awstraliyening déngiz mehsutliri, sulu we méwe -chéwilirigimu jaza tedbiri qoyushi mumkinlikini bildürdi.
Awstraliye bolsa buninggha jawaben, xitayni dunya soda teshkilatigha erz qilidighanliqini jakarlidi. Awstraliyening tashqi ishlar ministiri maris peyn awstraliyening “ABC” qanilining ziyaritini qobul qilghanda “ Awstraliye öz dölet menpe'etini qoghdash yolida bashtin-axir mustehkem turidu” dédi.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.