Piroféssor yasin aqtay: “Xitayning bunchiwala zulum qilishining özi sherqiy türkistanda qarshiliqning mewjutluqini körsitidu”

Türkiyening sabiq parlamént ezasi piroféssor, doktor yasin aqtay ependi, Uyghurlar özning mewjutluqini qoghdash üchün zulumgha qarshi küresh qiliwatqanliqini tilgha élip, mundaq dédi: “Sherqiy türkistandiki ishghaliyet we chékidin ashqan zulum, sherqiy türkistan xelqige qarshiliq körsitish rohi we énérgiye bexsh etmekte. Pütün bu zulum we bésimlar u yerde bir qarshiliqning hayatiy küchi we menbesi barliqini körsitidu, ular öz mewjutluqini qoghdash üchün, qehrimanlarche küresh qiliwatidu. Shu sewebtin xitay ularning u rohini boghup, ularni yoq qilmaqchi boluwatidu. Xitayning bunchiwala küchep zulum qilishining özi sherqiy türkistanda qarshiliqning mewjutluqidin dérek bermekte. Démek bu, u yerde téxiche xitay teltöküs kontrol qilalmaywatqan bir boshluq bar dégenliktur. Biz bir kishi qalghan teqdirdimu bu dewadin waz kechmeslikimiz, yolimizdin qaytmasliqimiz, shundaqla bu dewani téximu janlandurushning yolini izdishimiz lazim”.

Türkiye hökümitige yéqinchiliqi bilen tonulghan “Yéngi shefeq” gézitining 20-iyul künidiki sanida “Sherqiy türkistan'gha nezer salghanda köridighimiz…” mawzuluq mexsus bir maqale élan qilin'ghan. Bu maqalini türkiyening sabiq parlamént ezasi shundaqla adalet we tereqqiyat partiyesi re'isining bash meslihetchisi piroféssor doktor yasin aqtay yazghan bolup, maqale ijtima'iy taratqularda keng tarqalghan.

Maqalide Uyghurlarning diniy we milliy bésimgha uchrawatqanliqi, emma Uyghurlar özlirining mewjutluqini qoghdash üchün dawamliq qarshiliq körsitip kéliwatqanliqi tilgha élin'ghan, shundaqla Uyghurlarning shu sewebtin xitay hakimiyitining irqiy qirghinchiliqigha duch kéliwatqanliqi tekitlen'gen. U maqaliside Uyghurlarni qollash, xitayning sherqiy türkistandiki zulumlirini toxtitish üchün, bir siyasiy merkez we istratégiyelik yol xeritisi belgilep chiqishning zörürlüki otturigha qoyulghan.

Biz bu bu munasiwet bilen mezkur maqalining aptori piroféssor yasin aqtay ependi bilen söhbet élip barduq.

Piroféssor yasin aqtay ependi, Uyghurlar mesilisini türkiyede küntertipke keltürüsh toghrisida toxtilip, mundaq dédi: “Bügünki künde biz xitayning sherqiy türkistanda élip bériwatqan zulumidin iztirap chékiwatimiz, bu mesilini bir amal qilip siyasiy küntertipke keltürüshimiz we zulumni toxtitish üchün tirishchanliq körsitishimiz kérek. Bu bizning mejburiyitimizdur”.

Piroféssor yasin aqtay ependi maqaliside, xitayning amérikagha qarshi dunyaning her qaysi jaylirida ittipaqdash izdewatqanliqini bildürüp mundaq dep yazghan: “Dunyaning herqaysi jaylirida amérikagha qarshi ittipaqdash izdewatqan xitay, sherqiy türkistandiki barliq musulmanlargha qarita diniy cheklime we milliy yoqitishtin ibaret yuqiri bésimliq siyaset yürgüzmekte. Xitayning bu xil zulum siyasitide ching turushi, diqqet qilishqa tégishlik bir mesilidur”.

U bu heqte yene mundaq mundaq dédi: “Qaraydighan bolsaq, xitay bilen gherb dunyasi otturisida riqabet, téximu éniqraqi, xitay bilen amérika otturisida keskin riqabet mewjut. Xitay bügünki dunyada amérikaning dunyadiki ghojidarliq ornigha xiris qilishqa jür'et qiliwatqan birdinbir dölet. Uningdin bashqa rusiyemu amérikagha ochuq-ashkara xiris qiliwatqan bir dölet. Hindistanmu riqabet ichide turmaqta. Bularning hemmisi islamgha we musulmanlargha melum shekilde zulum qiliwatqan döletlerdur. Halbuki, bügünki künde musulmanlarning xitaygha bolghan éhtiyajidin xitayning musulmanlargha bolghan éhtiyaji küchlükrek, déyishke bolidu. Chünki xitay ishlepchiqarghan mehsulatliri bilen dunyada iqtisadiy jehettin ikkinchi chong gewdige aylan'ghan, hetta birinchi orun'gha chiqishqa urunuwatqan bir dölet. Shu sewebtin xitay pütün dunyada öz mehsulatliri üchün bazar tépishqa échirqawatqan halette turmaqta. Xitay néme üchün ürümchige we yaki sherqiy türkistanning bashqa sheherlirige barghan insanlargha peqet melum belgilen'gen yerlernila körüsh cheklimisi qoyidu? chünki xitay sherqiy türkistanda irqiy qirghinchiliq yürgüzüwatqan turup, buningdin téniwélishqa, hetta uni yoqqa chiqirishqa urunmaqta. Bu nuqtida xitay özini musulman döletlerge ‛ap'aq‚ we ‛gunahsiz‚ qilip körsitishke mohtaj. Biz xitayning bu ajizliqini tutuwélip, shu arqiliq uninggha bésim ishlitishimiz kérek. Buning üchün bu siyasetni yolgha qoyidighan bir siyasiy merkez bolushi kérek, epsuslinarliqi, bundaq bir merkez hazirche qurulghini yoq”.