Ши җинпиң “ковидни нөлгә чүшүрүш” сияситидин немишқа ваз кәчти?

Маска тақивалған хәлқараға учуш үчүн бейҗиңға кәлгән йолучилар өзлириниң йүк-тақисини сақлаватқан көрүнүш. 2023-Йили 9-январ.

Хитай рәиси ши җинпиңниң 3 йилдин буян бир қоллуқ йолға қойған “ковидни нөлгә чүшүрүш” сиясити мәғлуб болғандин кейин, өткән йил 7-дикабирдин башлап “пүтүнләй ечиветиш” сиясити йолға қойғаниди. Буниң сәвәби һәққидә хилму хил мулаһизиләр оттуриға чиққан болуп, қамалниң бикар қилиниши билән тәң ямриған ковид вируси хитайниң немишқа бурунқи сияситидин ваз кәчкәнлики һәққидә йеңи көз қарашларни пәйда қилмақта икән.

4-январ күни “вол-ситрет журнили” да елан қилинған “ши җинпиң немишқа ковидни нөлгә чүшүрүш сияситиниң әксичә йол тутти?” намлиқ мақалидә бу мәсилә йеңичә пикир вә күчлүк дәлилләр билән баян қилинған болуп, ши җинпиңниң баштин ахир чиң туруп кәлгән қамал сияситидин немишқа ваз кәчкәнлики әтраплиқ йорутуп берилгән.

Ши җинпиң тәрәп-тәрәптин бесимға дуч кәлгән

Мақалидә көрситилишчә, хитайниң 20-қурултийи аяғлашқандин кейин, хитай рәһбәрлири “ковидни нөлгә чүшүрүш” сияситиниң ақмайдиғанлиқини һес қилишқан, чүнки әң қаттиқ қамал қилинған районларда юқумдарларниң йәнила көпийиватқанлиқи мәлум болған.

Америкадики хитай анализчи ху пиң әпәнди бу һәқтә мундақ дәйду: “ши җинпиң юқумни нөлгә чүшүрәлмиди. Әмәлийәттә у бу сиясәттин ваз кечиштин бурунла вирус аллиқачан кәң көләмдә юқуп болғаниди. Шуниң билән бир вақитта, ши җинпиң кәлгүсидә қамални ечиветишкә хели узун мәзгилгичә тәйярлиқ қилмиди, пуқраларға үнүмлүк ваксина урмиди, юқумдин мудапийә көрүш вә кесәлни давалаш тәдбирини күчәйтмиди, һәтта қизитма қайтуруш дорилирини йетәрлик һазирлимиди. Шуниң билән, бирла қоюветивиди, юқум кирзиси бирақла партилап чиқти”.

Мақалидә ейтилишичә, ши җинпиңниң қамал сияситини иҗра қилишқа кәткән бәдәл еғир болған, експорт вә парчә сетиш еғир дәриҗидә азлиған, йәрлик һөкүмәтләр малийә кирзисиға патқан, бир қисим аһалиләр тамамән вәйран болуш гирдабиға берип қалған. Шундақтиму ши җинпиң 11-айниң оттурисиғичә қамал сияситини бикар қилиш-қилмаслиқни қарар қилалмиған. 11-Айниң ахирисида үрүмчидә йүз бәргән от апити бир бурулуш нуқтиси болған. 11-Айниң 26-күни, 27-күнлири хитайниң чоң шәһәрлиридә партлиған қаршилиқ һәрикити, намайишчиларниң хитай компартийәси вә ши җинпиңниң исмини атап туруп ләнәт яғдуруши ши җинпиң вә униң әтрапидикиләрни чөчүткән.

Америкада яшаватқан хитай ишлири анализчиси ма җү әпәнди “ковидни нөлгә чүшүрүш” сияситиниң әслидинла хата икәнликини билдүрүп мундақ дәйду: “ковидни нөлгә чүшүрүш сиясити илим-пәнгә вә теббий илимгә хилап бир нәрсә. У тосаттин әмәс, давамлаштуруш мумкин болмиғанлиқтин бикар қилинди. Әгәр у давамлиқ йолға қоюлса хитайдики һәммә адәмни солашқа тоғра келәтти. Вирус дегән нәрсини адәм күчи билән тосуп контрол қилғили болмайду. Хитай компартийәси ‛адәм тәбиәттин ғалиб келиду‚ дегән идийәдә һәрикәт қилип кәлди, бу идийә үзүл-кесил мәғлуб болғандин кейин бу сияситидин ваз кечишкә мәҗбур болди”.

Ши җинпиң хитайниң иқтисадий кирзисқа петип қеливатқанлиқини көргән

Мақалидә билдүрүлүшичә, өткән йил 10-айниң 22-күни хитайниң 20-қурултийи аяғлашқандин кейин хитайниң нурғун иқтисадшунаслири вә сода-санаәтчилири һөкүмәтниң әмди қамал сияситини бошитидиғанлиқини пәрәз қилишқан. Әмма ши җинпиң 3-қарар һоқуқ тутқандин кейинму у сияситини өзгәртмигән. Германийә баш министири хитайни зиярәт қилғандин кейинки бир нәччә күндә ши җинпиң “ковидни нөлгә чүшүрүш” сияситиниң хитайдики җәмийәт муқимсизлиқи вә иқтисадий давалғушниң мәнбәсигә айлинип қалғанлиқи һәққидә көплигән учурларни тапшурувалған.

Шу мәзгилдә йәнә фушикаң завутиниң ишчилири намайиш қилип, сақчилар билән тоқунушқан. Җеңҗу шәһиригә җайлашқан фушикаң пән-техника гуруһи дунядики әң чоң айфон қораштуруш завутиға игә болуп, бу ширкәтниң қурғучиси го тәймиң, “ковидни нөлгә чүшүрүш” сиясити хитайниң хәлқара мал тәминләш линийәсидики орниға еғир тәһдит елип кәлмәктә, дегән.

Мал експорт қилиш хитай иқтисадиниң ешишидики һалқилиқ амил болуп, шаңхәй қатарлиқ шәһәрләрни бир нәччә ай қамал қилғандин кейин сода-тиҗарәт бирақла астилап, хитайниң експорти икки йерим йилдин буянқи әң төвән нуқтиға чүшүп қалған. Бу санлиқ мәлуматлар хитайниң юқири қатлимидикиләрни қаттиқ әндишигә салған.

Қамалдин кейин партлиған ковид кирзиси ши җинпиңниң “ковидни нөлгә чүшүрүш” сияситиниң тоғрилиқини испатламду?

Мақалидә қәйт қилинишичә, “ковидни нөлгә чүшүрүш” үчүн пуқраларни даим тәкшүрүш, уларни өйидә яки сиртта карантин қилиш әмәлийәттә әкс үнүм бәргән болуп, 3 йилдин буянқи барлиқ урунушлар вә төлигән бәдәлләр бикар кәткән, вирус техиму күчәйгән, юқумдарлар техиму көпәйгән. Шуңа қамални бикар қилғандин кейинла юқумдарлар шиддәт билән көпәйгән, 12-айниң 1-күнидин 20-күнигичә 250 милйон адәм юқумланған, 22 милйон нопуси бар бейҗиңниң йерим аһалиси юқумланған; арқидин қери, аҗиз, кесәлмәнләрниң өлүш нисбити һәссиләп өрлигән. Җәсәт көйдүрүш орунлирида җәсәтләр дөвилинип кәткән. Әмма хитай һөкүмити “ковидни нөлгә чүшүрүш” сияситиниң дәл вақтида бикар қилинғанлиқини тәшвиқ қилған, ши җинпиң йеңи йиллиқ нутқида юқум вәзийитиниң йеңи басқучқа қәдәм қойғанлиқини, әмма хәтәрниң йәнила мәвҗут икәнликини ейтқан.

Ма җү әпәнди хитайниң бүгүнки әһвалиға қарап ши җинпиңниң “ковидни нөлгә чүшүрүш” сияситини тоғра дәп қарайдиғанларни тәнқидләп мундақ дәйду: “бәзиләр ковидни нөлгә чүшүрүш сияситидә қоллинилған тәдбирләр тоғра иди дейишмәктә. Наһайити рошәнки, бу хитай компартийәсиниң меңә ююш вә пәнгә қарши тәрбийәси үстүнлүккә еришкәндин кейин шәкилләнгән, һечқандақ илмий асаси вә мәнтиқиси йоқ бир һөкүмдур. Бу худди американиң җәнубидики қуллар азад қилинғандин кейин, бир ким униңға тамақ бәрмисә “қулларни қутулдуруш хата бопту, йәнила қуллуқ яхши икән” дегәнгә охшайду; яки қәпәздә туривәргән қуш учушни кесәллик дәп қариғанға охшайду”.

Ху пиң әпәндиму бу һәқтә көз қариши билдүрүп мундақ дәйду: “‛ковидни нөлгә чүшүрүш‚ сиясити хата иди, көпчиликниң һәммиси буни биләтти. Өткән йил 3-4-айларда мән мақалә йезип, ‛бу сиясәтни давамлаштурғили болмайду. Чүнки ковид вируси өлмәйду, инсанлар униң билән биллә мәвҗут болуши керәк, буниң үчүн алди билән ваксина әмләш, кесәлдин мудапиә көрүш вә давалашни күчәйтиш, кишиләрниң иммунет күчини ашуруш керәк‚ дегәнидим. Әмәлийәттә нурғун дөләтләр мушу усулни қоллиниватқаниди. Әмма ши җинпиң һечқандақ тәйярлиқ қилмиди, андин бирақла ечиветип бүгүнки апәтни пәйда қилди. Шуңа униң бурун қилғанлириму хата, һазир қиливатқанлириму хата”.