Shi jinping “Kowidni nölge chüshürüsh” siyasitidin némishqa waz kechti?

Maska taqiwalghan xelq'aragha uchush üchün béyjinggha kelgen yoluchilar özlirining yük-taqisini saqlawatqan körünüsh. 2023-Yili 9-yanwar.

Xitay re'isi shi jinpingning 3 yildin buyan bir qolluq yolgha qoyghan “Kowidni nölge chüshürüsh” siyasiti meghlub bolghandin kéyin, ötken yil 7-dikabirdin bashlap “Pütünley échiwétish” siyasiti yolgha qoyghanidi. Buning sewebi heqqide xilmu xil mulahiziler otturigha chiqqan bolup, qamalning bikar qilinishi bilen teng yamrighan kowid wirusi xitayning némishqa burunqi siyasitidin waz kechkenliki heqqide yéngi köz qarashlarni peyda qilmaqta iken.

4-Yanwar küni “Wol-sitrét zhurnili” da élan qilin'ghan “Shi jinping némishqa kowidni nölge chüshürüsh siyasitining eksiche yol tutti?” namliq maqalide bu mesile yéngiche pikir we küchlük deliller bilen bayan qilin'ghan bolup, shi jinpingning bashtin axir ching turup kelgen qamal siyasitidin némishqa waz kechkenliki etrapliq yorutup bérilgen.

Shi jinping terep-tereptin bésimgha duch kelgen

Maqalide körsitilishche, xitayning 20-qurultiyi ayaghlashqandin kéyin, xitay rehberliri “Kowidni nölge chüshürüsh” siyasitining aqmaydighanliqini hés qilishqan, chünki eng qattiq qamal qilin'ghan rayonlarda yuqumdarlarning yenila köpiyiwatqanliqi melum bolghan.

Amérikadiki xitay analizchi xu ping ependi bu heqte mundaq deydu: “Shi jinping yuqumni nölge chüshürelmidi. Emeliyette u bu siyasettin waz kéchishtin burunla wirus alliqachan keng kölemde yuqup bolghanidi. Shuning bilen bir waqitta, shi jinping kelgüside qamalni échiwétishke xéli uzun mezgilgiche teyyarliq qilmidi, puqralargha ünümlük waksina urmidi, yuqumdin mudapiye körüsh we késelni dawalash tedbirini kücheytmidi, hetta qizitma qayturush dorilirini yéterlik hazirlimidi. Shuning bilen, birla qoyuwétiwidi, yuqum kirzisi biraqla partilap chiqti”.

Maqalide éytilishiche, shi jinpingning qamal siyasitini ijra qilishqa ketken bedel éghir bolghan, éksport we parche sétish éghir derijide azlighan, yerlik hökümetler maliye kirzisigha patqan, bir qisim ahaliler tamamen weyran bolush girdabigha bérip qalghan. Shundaqtimu shi jinping 11-ayning otturisighiche qamal siyasitini bikar qilish-qilmasliqni qarar qilalmighan. 11-Ayning axirisida ürümchide yüz bergen ot apiti bir burulush nuqtisi bolghan. 11-Ayning 26-küni, 27-künliri xitayning chong sheherliride partlighan qarshiliq herikiti, namayishchilarning xitay kompartiyesi we shi jinpingning ismini atap turup lenet yaghdurushi shi jinping we uning etrapidikilerni chöchütken.

Amérikada yashawatqan xitay ishliri analizchisi ma jü ependi “Kowidni nölge chüshürüsh” siyasitining eslidinla xata ikenlikini bildürüp mundaq deydu: “Kowidni nölge chüshürüsh siyasiti ilim-pen'ge we tébbiy ilimge xilap bir nerse. U tosattin emes, dawamlashturush mumkin bolmighanliqtin bikar qilindi. Eger u dawamliq yolgha qoyulsa xitaydiki hemme ademni solashqa toghra kéletti. Wirus dégen nersini adem küchi bilen tosup kontrol qilghili bolmaydu. Xitay kompartiyesi ‛adem tebi'ettin ghalib kélidu‚ dégen idiyede heriket qilip keldi, bu idiye üzül-késil meghlub bolghandin kéyin bu siyasitidin waz kéchishke mejbur boldi”.

Shi jinping xitayning iqtisadiy kirzisqa pétip qéliwatqanliqini körgen

Maqalide bildürülüshiche, ötken yil 10-ayning 22-küni xitayning 20-qurultiyi ayaghlashqandin kéyin xitayning nurghun iqtisadshunasliri we soda-sana'etchiliri hökümetning emdi qamal siyasitini boshitidighanliqini perez qilishqan. Emma shi jinping 3-qarar hoquq tutqandin kéyinmu u siyasitini özgertmigen. Gérmaniye bash ministiri xitayni ziyaret qilghandin kéyinki bir nechche künde shi jinping “Kowidni nölge chüshürüsh” siyasitining xitaydiki jem'iyet muqimsizliqi we iqtisadiy dawalghushning menbesige aylinip qalghanliqi heqqide köpligen uchurlarni tapshuruwalghan.

Shu mezgilde yene fushikang zawutining ishchiliri namayish qilip, saqchilar bilen toqunushqan. Jéngju shehirige jaylashqan fushikang pen-téxnika guruhi dunyadiki eng chong ayfon qorashturush zawutigha ige bolup, bu shirketning qurghuchisi go teyming, “Kowidni nölge chüshürüsh” siyasiti xitayning xelq'ara mal teminlesh liniyesidiki ornigha éghir tehdit élip kelmekte, dégen.

Mal éksport qilish xitay iqtisadining éshishidiki halqiliq amil bolup, shangxey qatarliq sheherlerni bir nechche ay qamal qilghandin kéyin soda-tijaret biraqla astilap, xitayning éksporti ikki yérim yildin buyanqi eng töwen nuqtigha chüshüp qalghan. Bu sanliq melumatlar xitayning yuqiri qatlimidikilerni qattiq endishige salghan.

Qamaldin kéyin partlighan kowid kirzisi shi jinpingning “Kowidni nölge chüshürüsh” siyasitining toghriliqini ispatlamdu?

Maqalide qeyt qilinishiche, “Kowidni nölge chüshürüsh” üchün puqralarni da'im tekshürüsh, ularni öyide yaki sirtta karantin qilish emeliyette eks ünüm bergen bolup, 3 yildin buyanqi barliq urunushlar we töligen bedeller bikar ketken, wirus téximu kücheygen, yuqumdarlar téximu köpeygen. Shunga qamalni bikar qilghandin kéyinla yuqumdarlar shiddet bilen köpeygen, 12-ayning 1-künidin 20-künigiche 250 milyon adem yuqumlan'ghan, 22 milyon nopusi bar béyjingning yérim ahalisi yuqumlan'ghan؛ arqidin qéri, ajiz, késelmenlerning ölüsh nisbiti hessilep örligen. Jeset köydürüsh orunlirida jesetler döwilinip ketken. Emma xitay hökümiti “Kowidni nölge chüshürüsh” siyasitining del waqtida bikar qilin'ghanliqini teshwiq qilghan, shi jinping yéngi yilliq nutqida yuqum weziyitining yéngi basquchqa qedem qoyghanliqini, emma xeterning yenila mewjut ikenlikini éytqan.

Ma jü ependi xitayning bügünki ehwaligha qarap shi jinpingning “Kowidni nölge chüshürüsh” siyasitini toghra dep qaraydighanlarni tenqidlep mundaq deydu: “Beziler kowidni nölge chüshürüsh siyasitide qollinilghan tedbirler toghra idi déyishmekte. Nahayiti roshenki, bu xitay kompartiyesining ménge yuyush we pen'ge qarshi terbiyesi üstünlükke érishkendin kéyin shekillen'gen, héchqandaq ilmiy asasi we mentiqisi yoq bir hökümdur. Bu xuddi amérikaning jenubidiki qullar azad qilin'ghandin kéyin, bir kim uninggha tamaq bermise “Qullarni qutuldurush xata boptu, yenila qulluq yaxshi iken” dégen'ge oxshaydu؛ yaki qepezde turiwergen qush uchushni késellik dep qarighan'gha oxshaydu”.

Xu ping ependimu bu heqte köz qarishi bildürüp mundaq deydu: “‛kowidni nölge chüshürüsh‚ siyasiti xata idi, köpchilikning hemmisi buni biletti. Ötken yil 3-4-aylarda men maqale yézip, ‛bu siyasetni dawamlashturghili bolmaydu. Chünki kowid wirusi ölmeydu, insanlar uning bilen bille mewjut bolushi kérek, buning üchün aldi bilen waksina emlesh, késeldin mudapi'e körüsh we dawalashni kücheytish, kishilerning immunét küchini ashurush kérek‚ dégenidim. Emeliyette nurghun döletler mushu usulni qolliniwatqanidi. Emma shi jinping héchqandaq teyyarliq qilmidi, andin biraqla échiwétip bügünki apetni peyda qildi. Shunga uning burun qilghanlirimu xata, hazir qiliwatqanlirimu xata”.