Уйғур көзәткүчиләр: “кәлгүси әвладтлиримиз хитай тилидики меңә ююшниң бивастә тәһдити астида турмақта”

Хитай һөкүмити уйғурларни хитайчилаштурушта уйғур районидики уйғур оқутқучиларни хитай тилида дәрс өтүш сәвийисигә йәткүзүш үчүн уларниң хитай тили иқтидарини өстүрүшкә 9 милйон доллардин артуқ мәбләғ аҗратқан. юқиридики сүрәттә, уйғур оқуғучилар хитай тилида дәрс аңлимақта. 2004-Йили 3-март, корла.

Йеқинқи күнләрдә фейсибук қатарлиқ иҗтимаий таратқуларда ақсуниң мәлум җайида 60 яшлардики бир хитай әрниң онлиған уйғур гөдәклиригә меңә ююш тәрбийәси елип бериватқанлиқиға аит син көрүнүшкири тарқалди. Бу син көрүнүшлиридә, һелиқи хитайниң 8-10 яшлардики уйғур балилардин хитай һөкөмити ясап чиққан аталмиш “шинҗаң тарихи” ға даир сахта баянларни вә меңә ююш характерлиқ соалларни худди имтиһан еливатқандәк җиддий қияпәттә сориғанлиқи, балиларниң бу соалларға шоар ядлаватқандәк бир қияпәттә хитай тилида җаваб бериватқанлиқи көрситилгән.

-Шинҗаң дегән бу намниң мәниси немә?

-Йеңи вәтән.

-Шинҗаңниң тарихий нами немә?

-Ғәрбий юрт.

-Бу җай қачандин башлап шинҗаң дәп аталған?

-1884-Йилидин башлап.

-Ким ишғалийәтчиләрни қоғлап чиқирип, илини қайтуривалған?

-Зо зуңтаң.

-Шинҗаң қачан тинчлиқ билән азад болған?

-1949-Йили 9-айниң 25-күни

-Шинҗаңниң тинч йол билән азад болушиға кимләр күч чиқарған?

-Тав сийө вә бурһан!

-Тарихта ким шинҗаңни қедирип, йипәк йолини ачқан?

-Җаң чийән!

-Шинҗаңға кәлгән тунҗи компартийә әзаси ким?

-Пең дәйюән!

-Ақсуға кәлгән тунҗи компартийә әзасичу?

-Лин җилу.

. . . . . . .

Бу син көрүнүшлириниң йәнә биридә, охшаш бир хитай, хитай компартийәсиниң қизил байриқи есилған бир залға бир топ уйғур өсмүр балиларни йиғивелип: “қурбан тулум тәсирләнгән һалда аилисидикиләргә: “азад болғандин кейинла мән шуни һәқиқий һес қилдимки, пәқәт коммунистик партийә биз кәмбәғәлләргә һаят йоли бәрди, бизни инсандәк көрүп, бизгә йәр вә өй бәрди, бизгә инсанлиқ ғуруримиз билән яшаш пурситини бәрди” дегән, дәп сөзләйду.

Бу қисқа синлиқ көрүүнүшләр америкадикики лагер шаһиди зумрәт давут ханимниң фейсибок бетидин тарқалған болуп, қисқа вақит ичидә муһаҗирәттики уйғур җамаити арисида зор ғулғула қозғиған.

Зумрәт ханим мушуниңға охшаш уйғур балилириниң һазирқи әһвалини көрситип беридиған бир қанчә син ккрүнүшлирини бирликтә күчүрүп тарқатқан. У бу син көрүнүшлириниң астиға баһа йезип: “уйғиниңлар хәлқим, әмди ойғанмисаңлар, бу әвладлиримиз бизниң қаршимизға чиқиду” дәп агаһландурған һәмдә өзиниң чоңқур вә җиддй әндишисини ипадә қилған.

Зияритимизни қобул қилған зумрәт ханимниң билдүрүшичә, бу син көрүнүшлири ақсуниң мәлум җайидики уйғур балилириға меңә ююш тәрбийәси елип бериватқан “сав гаңчи” исимлик 60 яшлардики бир хитай тәрипидин тик-токта тарқитилған икән.

Зумрәт ханим вәтәндики чағлирида гәрчә өз балилирини үрүмчидики хитай мәктипидә оқутқан болсиму, әмма бүгүнки күндә уйғур балилириға елип бериливатқан меңә ююшниң тәсәввур қилғусиз дәриҗигә йәткәнликини, тилға алди. У көзәткүчиләрниң диққитини қозғаш үчүн бу синларни дәрһал көчүрүп фейсбукта тарқатқан икән.

Америкадики уйғур көзәткүчиләрдин илшат һәсән әпәнди, уйғур балилириниң һазирқи ечинишлиқ әһвали ипадиләнгән бу син көрүнүшлириниң өзидә интайин чоңқур әндишә пәйда қиливатқанлиқини билдүрди. У мундақ деди: “бу әһваллар хитай һөкүмитиниң уйғур әвладлирини өз тарихи, ана тили вә һәтта өзиниң әҗдадлириниму билмәйдиған, қип-қизил хитай қилип тәрбийәләватқанлиқини көрситип бериду. Һазирқи йеңи әвлад уйғур гөдәклири дуч келиватқан бу меңә ююш, әйни вақиттики мәдәнийәт инқилаби дәврдә уйғур яш-өсмүрлири учриған зиянкәшликтинму әҗәллик болған бир трагидийәдур.”

Зумрәт давут ханим, тик-токта “сав гаңчи” дегән исим билән тохтимай тарқитиливатқан ақсудики уйғур гүдәклириниң син көрүнүшлирини тәкрар-тәкрар көрүш вә селиштуруш арқилиқ, бу син көрүнүшлирини тарқатқучи хитайниң бир оқутқучи яки қизил тәрбийәләш мәркизиниң хдими вә яки балилар лагеридики хитай йетәкчи дәп гуман қилғанлиқини, балиларни болса ата-аниси йенида йоқ, ятақлиқ хитай мәктәплиригә яки балилар лагериға соланған уйғур балилири дәп қияс қилғанлиқини илгри сүрди.

Зумрәт давут ейтқандәк, бу син көрүнүшлири тартилған орунлар адәттики мәктәпкә охшимайду, бу балиларниң ата-атанисиму көрүнмәйду, һәтта униңда башқа уйғур оқутқучиларниңму бирәр күрүнүши йоқ. Бу син көрүнүшлириниң биридә һәтта әмдила тили чиққан 3 яшлиқ бир нарсидә, өзидин чоңрақ акисиниң хитайчә “мән чоң болсам, һәрбий болуп вәтәнни қоғдаймән” дәп өгәткән сөзлирини тәкрарлайду.