Xitayning dölet halqighan basturushi heqqide ispat anglash yighinida Uyghurlar muhim nuqta boldi

Amérika dölet mejlisi ezasi, xitay ishliri ijra'iye komitéti re'isi kris simis (Chris Smith) söz qiliwatidu, 2023-yili 12-séntebir, washin'gton

12-Séntebir küni amérika dölet mejlisi xitay ishliri ijra'iye komitéti xitayning dölet halqighan basturushi heqqide ispat anglash yighini ötküzdi. Yighinning bash témisi xitayning dölet halqighan tehditige qarshi seperwerlikke kélish, xitayni chekleydighan qanun tüzüp maqullash we amérikaning ittipaqdashlirinimu bu sepke qétilishqa chaqirishtin ibaret boldi.

Yighinda kanada parlamént ezasi maykol chong, Uyghur herikiti teshkilati bashliqi roshen abbas xanim qatarliqlar xitayning dölet halqighan qara qoli, jümlidin xitayning muhajirettiki Uyghur we bashqa milletlerni qorqutushi, tehdit sélishi, qestlishi, bashqa döletlerning qoli bilen tutup jazalishi heqqide guwahliq berdi.

Yighinda aldi bilen amérika dölet mejlisi ezasi, xitay ishliri ijra'iye komitéti re'isi kris simis (Chris Smith) söz qilip, kommunist xitayning yüksilishi bilen teng dunyani öz changgiligha élish gherizining téximu kücheygenlikini, dölet halqighan basturush herikitini qanat yaydurup, gherb döletlirining démokratiye, kishilik hoquq ölchimini ret qilip, mustebitlik we zomigerlikni bazargha salghanliqini tekitlep ötti.

Amérika dölet mejlisi kéngesh palata ezasi, xitay ishliri ijra'iye komitéti birleshme re'isi jéf mérkli (Jeff Merkley) pikir bayan qilip mundaq dédi: “Dölet halqighan basturush kommunist xitayning özige qarshi chiqqanlarni dunya miqyasida basturush istratégiyesining tüp nuqtisidur. Biz dunyaning her qaysi jayliridiki Uyghurlarning rehimsiz basturushqa uchrawatqanliqini körüwatimiz. ‛erkinlik sariyi‚ teshkilatining éytqinidek, bu dunya boyiche eng murekkep, eng keng kölemlik dölet halqighan basturush herikitidur. ‛qoghdighuchi‚ teshkilati ashkarilighan we kishini heyran qalduridighan bir uchurda éytilghinidek, xitay hazir 53 dölette az dégende 102 tashqi ishlar mulazimet ponkiti qurghan bolup, bashqa döletlerning igilik hoquqigha chéqilghan hemde u yerde yashawatqan xitaylarni qayturup élip kétip soraqqa tartqan. Shunga men bu yilning béshida ikki partiyening qollishi, sénator marko rubiyo qatarliq dölet mejlisi ezalirining qétilishi bilen, ‛dölet halqighan basturush siyasiti qanun layihesi‚ sundum. Bu arqiliq, musapir xelqni qorqutup yürgen we ulargha hujum qilghan chet el hökümetliri we shexslerdin hésab sorashni telep qildim” .

Amérika dölet mejlisi ezasi jim mekgawrén (Jim McGovern) kishilik hoquq teshkilati “Erkinlik sariyi” ning dölet halqighan basturushqa da'ir sanliq melumatlirini tilgha élip, 2014-yildin buyan dunya boyiche 38 hökümet we 91 döletning 864 qétim shexslerge hujum qilish weqesi sadir qilghanliqini, buning ichide xitayning 253 weqe sadir qilghanliqini, omumiy nisbetning 30 pirsentini igiligenlikini, bu nisbetning kishini chöchütidighanliqini éytti.

Amérika kéngesh palata ezasi, xitay ishliri ijra'iye komitéti ezasi dan salliwan (Dan Sullivan) kommunist xitayning sirliq we qorqunchluq bir hakimiyet ikenlikini bildürüp: “Biz xitayda yüz bergen bir qatar ghelite ishlargha qarisaqla ularning ehwalini bilimiz. Ötken bir nechche ayda ularning tashqi ishlar ministiri, amérikada turghan sabiq elchisi yoqap ketti؛ u téxi shi jinpingning yéqin adimi idi. Yéqinda xitay armiyesi rakétaliq bomba étish qismining mu'awin qomandani yoqap ketti؛ emdi qopup dölet mudapi'e ministiri yoqap ketti, u yerde néme ishlarning boluwatqinini kim bilidu? emma shunisi éniqki, bizning qarshimizda emeldarliri yoqap kétidighan we buninggha héchqandaq chüshenche bermeydighan bir hakimiyet turuptu” .

cpac/screenshot

Yighinda kanada parlamént ezasi maykol chong (Michael Chong) xitayning dölet halqighan tehditi heqqide guwahliq bérip mundaq dédi: “Men kanada parlaménti awam palatasigha xitayning Uyghurlargha yürgüzüwatqan jinayitini irqiy qirghinchiliq dep étirap qilish toghruluq teklip sundum. Bu yil 5-ayda men, xitayning toronto konsulxanisida ishleydighan bir diplomatining 2020-yildin buyan men we xongkongdiki a'ilem heqqide uchur toplap yürgenlikini bildim؛ aldinqi ayda bildimki, bu yil 5-ayda men xitayning wichat ijtima'iy alaqe supisida bir meydan saxta uchur tarqitish nishanigha ayliniptimen. Men hazir xongkongdiki a'ilem bu yerdiki xizmitining tesirige uchrimisun dep ular bilen alaqemni üzdüm. Kanada we amérikadiki muhajirlar bilen parangliship shuni bildimki, ularmu a'ilisidikiler bilen manga oxshash alaqe qilmaydiken. Mana bu kommunist xitayning dölet halqighan basturushining netijisi” .

Maykol chong yene dölet mejlisi ezalirining so'allirigha jawab bergende, xitayning xelq'ara saqchi teshkilatidin qandaq paydilinidighanliqi heqqide toxtilip mundaq dédi: “Biz xelq'ara saqchi teshkilatining xitayning adem tutush wasitisige aylinip qalmasliqigha kapaletlik qilishimiz kérek. Kanadaliq hüseyin jélil xitayning chégrasi sirtida qanunsiz tutulup xitaygha ötküzüp bérilgenidi. Hazirghiche uning iz-dériki yoq. Xitay hökümiti uning qaysi türmide ikenliki, hetta ölük yaki tirik ikenlikinimu kanada hökümitige melum qilmidi. Xitayning bu taktikisi nahayiti qebih, xitay mushu arqiliq kanadaliqlargha kimki xitaygha qarshi sözlise yaki heriket qilsa, chégra sirtida bolsimu xitaygha qayturulidu dégen uchurni bermekchi” .

Yighinda guwahliq bergen “Erkinlik sariyi” teshkilati istratégiye we pilan tetqiqati diréktori yana gorokoskaya (Yana Gorohkosvskaia) xitayning téximu köp döletler bilen “Jinayetchi ötküzüp bérish kélishimi” imzalashqa urunuwatqanliqini bildürüp mundaq dédi: “Idris hesen xitayning tutush buyruqigha asasen, 2021-yil 3-ayda kasablanka ayrodurumida tutuldi. Aridin ikki yérim yil ötken bolsimu, u yenila türmide yétiwatidu. Marakesh bilen xitayning otturisida kélishim bolghachqa, u hazir her küni xitaygha qayturulush xetirige duch kelmekte. Kishini endishige salidighini shuki, xitay hazir téximu köp döletler bilen ‛jinayetchi ötküzüp bérish kélishimi‚ imzalashqa pa'al heriket qilmaqta” .

Youtube/@ChinaCommission/screenshot

Uyghur herikiti teshkilati bashliqi roshen abbas xanim xitayning dölet halqighan tehditi, Uyghur we bashqa milletlerni tutqun qilishi heqqide guwahliq berdi. U yoldishi abdulhakim idris a'ilisi kolléktip tutqun qilin'ghanda, xitayning minglighan, milyonlighan Uyghurni jaza lagérigha solawatqanliqi heqqide xudson institutida söz qilghandin kéyin, hedisi gülshen abbasning tutqun qilinip 5 yildin béri türmide yétiwatqanliqini, qéyin'atisi abdulkerim zikrullah idris bu yilning béshida wapat bolghanda 7 aydin kéyin xewer tapalighanliqini, bu qétim qazaqistan'gha barghanda bezi pa'aliyetlirining xitayning bésimi bilen cheklimige uchrighanliqini bayan qildi, muhajirettiki Uyghurlarning xitayning dölet halqighan bésimi we ziyankeshlikige eng köp uchrighanliqini tekitlep mundaq dédi: “Amérikada nurghun Uyghurlarning hayati kirizisqa duch keldi, méning hedem bilen qéyin'ata we qéyin'anamlar shularning ichidiki birsi. Halbuki bizdiki köp insanlar otturigha chiqip sözleshtin qorqidu, chünki wetendikilerning turmushi tesirge uchraydu, deydu” .

Axirida roshen abbas xanim amérika dölet mejlisidikilerge xitab qilip mundaq dédi: “Bügün men silerni barliq amérikaliq Uyghurlarni qoghdashqa chaqirimen, bu chaqiriq yazmiche we éghizche bergen ispatlirim, siyasiy tekliplirim arqiliq küchke ige bolsiken deymen. Dunyadiki barliq Uyghurlar hazir irqiy qirghinchiliqning biwasite qurbanliri. Hedemni, qérindashlirimni we milyonlighan Uyghurlarni qoghdashla emes, pütün dunyani qoghdash üchün jiddiy heriketlinish lazim. Eger biz bügün kommunist xitaydin hésab almisaq, ete bu imkaniyettinmu quruq qalimiz” .