Ху пиң: “хитайниң қери рәһбәрлири бирлишип ши җинпиңға бесим қилған болса, у бунчә мустәбитлишип кәтмәйтти”

Йеқинда “японийә хәвәрлири” торида “ши җинпиңниң һакимийәт башқуруши бейдәйхеда мәркәздики ақсақалларниң тәнқидигә учриди” намлиқ бир мақалиси елан қилинған болуп, хитай компартийәси баш секретари ши җинпиңниң бу қетим һиндистанда өткүзүлидиған “20 дөләт башлиқлири йиғини” ға қатнашмайдиған болғанлиқиниң сәвәби һәмдә хитай һөкүмитиниң пәрдә арқисидики сиясий давалғушлар анализ қилинған.

9-Айниң 4-күни чиққан хәвәрләргә көрә, ши җинпиңниң бу қетим “20 дөләт башлиқлири йиғини” ға өзи бармай, баш министир ли чяңни әвәтиши тунҗи қетимлиқ иш икән. Буниң алдида, бу йил язда өткүзүлгән “бейдәйхе йиғини” да ши җинпиң пешқәдәм хитай рәһбәрлириниң тәнқидигә учриған.

“бейдәйхе йиғини” хитай әмәлдарлириниң язлиқ саяһәт күнлиридә, деңиз бойидики бейдәйхе арамгаһида җәм болуп, дөләт ишлирини муһакимә қилидиған йиғини болуп, хитай һөкүмити у йәрдә дейилгән гәпләрни мутләқ мәхпий тутуп кәлсиму, мәлум вақит өткәндә униң ис-буси чиқишқа башлайдикән.

Мақалидә ейтилишичә, бу қетимлиқ мәхпий йиғиндики кәйпият ши җинпиң тәхткә чиққан 2012-йилдин буян өткүзүлүп кәлгән 10 қетимлиқ йиғинға охшимайдикән. Бу йиғинда, “җяң земин гуруһи” ниң ғоллуқ адими зең чиңхуң ши җинпиңниң дөләтни хата йолға башлап, иқтисадта еғир чекиниш пәйда қилғанлиқини қаттиқ тәнқидлигән. Йиғиндин кейин ши җинпиң өзиниң йеқинлириға көңлиниң қаттиқ азар йегәнликини билдүргән.

Бу йил 84 яшқа киргән зиң чиңхуң җяң земин дәвридә тәшкилат бөлүминиң башлиқи, хитай компартийәси сиясий бюросиниң даимий һәйәт әзаси, дөләтниң муавин рәиси қатарлиқ муһим вәзипиләрни өтигән шәхс болуп, җяң земинниң әң йеқин адими вә әқилдари дәп тонулған. У өз вақтида ши җинпиңни бир қоллуқ өстүрүп мәркәзгә елип кирип, һоқуқниң бешиға чиқиришта һәл қилғуч рол ойниған адәм болуп, җяң земин өткән йил 11-айда 96 йешида өлгәндин кейин, “җяң земин гуруһи” ниң рәһбири болуп қалған. Хитайниң һоқуқ сәһнисидә униң һазирму нопузи вә тәсири күчлүк икән.

Мақалидә көрситилишичә, ши җинпиң һәр қетимлиқ бейдәйхе йиғинида мәркәздики ақсақалларниң тәнқидидин өзини қачуруп кәлгән. Бу қетим у зең чиңхуң қатарлиқлардин қаттиқ тәнқид аңлиғандин кейин, өз йеқинлириға дәрд төкүп: “алдинқи рәһбәрләрдин қалған мәсилиләрниң һәммиси маңа артилип қалди. Он йилдин буян мән мушу мәсилиләрни һәл қилишқа тиришип кәлдим, техи һәл қилип болалмидим, буниңда қандақму мениң җавабкарлиқим болсун?” дегән. Униң бу шикайәтлирини аңлиған йеқин адими, баш министир ли чияң һәйран қалған.

“бейҗиң баһари” журнилиниң сабиқ баш муһәррири, язғучи ху пиң америкада туруп, хитай вәзийитигә йеқиндин диққәт қиливатқан сиясий обзорчи болуп, у ши җинпиңниң бейдәйхеда тәнқидкә учриғанлиқи һәққидики хәвәрниң растлиқиға болған гуманини билдүрүп мундақ деди: “мәнчә, бу хәвәр анчә ишәнчлик әмәс, чүнки бейдәйхе йиғини аллиқачан тохтиди. Илгири мушундақ рәсмий болмиған бир йиғин ечилатти, коммунист хитай ақсақаллири бейдәйхеда арам алғач дөләт ишлирини муһакимә қилатти. Кейин бу йиғинни ечишму тәслишип кәтти, ақсақалларниң пикир баян қилишиму зор чәклимигә учриди. Буниңдики сәвәб, ши җинпиң у ақсақалларниң бесимиға учраштин әндишә қилди. Ақсақаллар ши җинпиңдин әлвәттә нарази, әмма ши җинпиң уларниң бир йәргә келип, дөләт ишлирини мәслиһәтлишишигә йол қоймиғачқа, улар ортақ пикир һасил қилалмайду. Ши җинпиңниң йеқинлири вә ақсақаллар ши җинпиңниң қилмишлиридин нарази болсиму, униңға бир нәрсә дейәлмигәнлики үчүн, ши җинпиң мустәбитлишип кетивериду. Мана бу дәл мустәбит түзүмниң алаһидиликидур”.
Ху пиң әпәндиниң билдүрүшичә, хитайниң һакимийәт қатлимида ши җинпиңдин нарази болуватқанлар көп, қери рәһбәрләрму шуниң ичидә, әмма һәммиси бирлишип ашкара аваз чиқармайду, хәлқ райини қозғап ши җинпиңға бесим қилалмайду, мустәбит һакимийәттә буларниң һәммиси чәкләнгән. У мундақ деди: “йәнә бир җәһәттин, шуниңға ишинишкә болидуки, хитай һакимийитиниң ичидикиләр, җүмлидин ашу қери коммунистлар ши җинпиңниң қилмиш-әтмишлиридин рази әмәс. Чүнки у һәммә ишни бузди. Шуғиниси улар бир йәргә келип ши җинпиңға бесим қилаламду? мениңчә, бу асан әмәс. Чүнки қери рәһбәрләрла әмәс, хитай пуқралириму һазир қаттиқ башқурулуватиду, бу әһвалда һечким алдирап сәкрәп чиқалмайду. Бурун ху җинтав, вен җяв бав дәвридә қери рәһбәрләр анчә-мунчә гәп қилалайтти, һазир ши җинпиң мав зедуңға охшаш мустәбитлишип кәткәчкә, қери рәһбәрләрниң гәп қилидиған пурсити вә һоқуқиму қалмиди”.

Америкадики анализчи гордон чаң мундақ деди:

“көплигән хитай көзәткүчилири бу ишниң растлиқиға болған гуманини оттуриға қойди. Әмма бир нуқта ениқки, хитайниң һакимийәт қатлимида коммунист хитай рәһбәрлиригә болған наразилиқ мәвҗут. Ши җинпиң нурғун адәмниң һоқуқи вә пулини тартивалди, һазирқи аламәтләрдин қариғанда, ши җинпиңниң зиянкәшликигә учриғучилар униңдин өч елишниң йолини издәватиду. Хитайда әнсиз ишлар бәк тола, шуңа бу һакимийәтниму анчә муқим дегили болмайду”.

Ши җинпиң дәвридики хитай һазир ташқи мунасивәттә соғуқ муамилигә учраватқан, иқтисади чекиниватқан болуп, чәт әлниң хитайға салидиған мәблиғиму җиддий азлашқа башлиған. Мақалидә тәһлил қилинишичә, ши җинпиңниң “20 дөләт башлиқлири йиғини” ға қатнашмаслиқидики сәвәб, бу йиғинда башқа дөләтләрниң хитай иқтисади һәққидики тәнқидлири вә соаллириға учрап қелиштин сақлиниш үчүн болса, йәнә бир җәһәттин, америка билән болған мунасивитидә бөсүш характерлик нәтиҗә яриталмиғанлиқи үчүн болуши мумкин икән.

Американиң тәләплиригә көнмигән ши җинпиңниң бу йил 11-айда сан-франсескода өткүзүлидиған “асия иқтисадий һәмкарлиқ мунбири” йиғиниғиму қатнашмаслиқ еһтимали бар икән. Әгәр қатнашмай қалса, дуняға техиму көп хәтәрлик сигнал беридикән.