Xu ping: “Xitayning qéri rehberliri birliship shi jinpinggha bésim qilghan bolsa, u bunche mustebitliship ketmeytti”

Yéqinda “Yaponiye xewerliri” torida “Shi jinpingning hakimiyet bashqurushi béydeyxéda merkezdiki aqsaqallarning tenqidige uchridi” namliq bir maqalisi élan qilin'ghan bolup, xitay kompartiyesi bash sékrétari shi jinpingning bu qétim hindistanda ötküzülidighan “20 Dölet bashliqliri yighini” gha qatnashmaydighan bolghanliqining sewebi hemde xitay hökümitining perde arqisidiki siyasiy dawalghushlar analiz qilin'ghan.

9-Ayning 4-küni chiqqan xewerlerge köre, shi jinpingning bu qétim “20 Dölet bashliqliri yighini” gha özi barmay, bash ministir li chyangni ewetishi tunji qétimliq ish iken. Buning aldida, bu yil yazda ötküzülgen “Béydeyxé yighini” da shi jinping péshqedem xitay rehberlirining tenqidige uchrighan.

“Béydeyxé yighini” xitay emeldarlirining yazliq sayahet künliride, déngiz boyidiki béydeyxé aramgahida jem bolup, dölet ishlirini muhakime qilidighan yighini bolup, xitay hökümiti u yerde déyilgen geplerni mutleq mexpiy tutup kelsimu, melum waqit ötkende uning is-busi chiqishqa bashlaydiken.

Maqalide éytilishiche, bu qétimliq mexpiy yighindiki keypiyat shi jinping textke chiqqan 2012-yildin buyan ötküzülüp kelgen 10 qétimliq yighin'gha oxshimaydiken. Bu yighinda, “Jyang zémin guruhi” ning gholluq adimi zéng chingxung shi jinpingning döletni xata yolgha bashlap, iqtisadta éghir chékinish peyda qilghanliqini qattiq tenqidligen. Yighindin kéyin shi jinping özining yéqinlirigha könglining qattiq azar yégenlikini bildürgen.

Bu yil 84 yashqa kirgen zing chingxung jyang zémin dewride teshkilat bölümining bashliqi, xitay kompartiyesi siyasiy byurosining da'imiy hey'et ezasi, döletning mu'awin re'isi qatarliq muhim wezipilerni ötigen shexs bolup, jyang zéminning eng yéqin adimi we eqildari dep tonulghan. U öz waqtida shi jinpingni bir qolluq östürüp merkezge élip kirip, hoquqning béshigha chiqirishta hel qilghuch rol oynighan adem bolup, jyang zémin ötken yil 11-ayda 96 yéshida ölgendin kéyin, “Jyang zémin guruhi” ning rehbiri bolup qalghan. Xitayning hoquq sehniside uning hazirmu nopuzi we tesiri küchlük iken.

Maqalide körsitilishiche, shi jinping her qétimliq béydeyxé yighinida merkezdiki aqsaqallarning tenqididin özini qachurup kelgen. Bu qétim u zéng chingxung qatarliqlardin qattiq tenqid anglighandin kéyin, öz yéqinlirigha derd töküp: “Aldinqi rehberlerdin qalghan mesililerning hemmisi manga artilip qaldi. On yildin buyan men mushu mesililerni hel qilishqa tiriship keldim, téxi hel qilip bolalmidim, buningda qandaqmu méning jawabkarliqim bolsun?” dégen. Uning bu shikayetlirini anglighan yéqin adimi, bash ministir li chiyang heyran qalghan.

“Béyjing bahari” zhurnilining sabiq bash muherriri, yazghuchi xu ping amérikada turup, xitay weziyitige yéqindin diqqet qiliwatqan siyasiy obzorchi bolup, u shi jinpingning béydeyxéda tenqidke uchrighanliqi heqqidiki xewerning rastliqigha bolghan gumanini bildürüp mundaq dédi: “Menche, bu xewer anche ishenchlik emes, chünki béydeyxé yighini alliqachan toxtidi. Ilgiri mushundaq resmiy bolmighan bir yighin échilatti, kommunist xitay aqsaqalliri béydeyxéda aram alghach dölet ishlirini muhakime qilatti. Kéyin bu yighinni échishmu tesliship ketti, aqsaqallarning pikir bayan qilishimu zor cheklimige uchridi. Buningdiki seweb, shi jinping u aqsaqallarning bésimigha uchrashtin endishe qildi. Aqsaqallar shi jinpingdin elwette narazi, emma shi jinping ularning bir yerge kélip, dölet ishlirini meslihetlishishige yol qoymighachqa, ular ortaq pikir hasil qilalmaydu. Shi jinpingning yéqinliri we aqsaqallar shi jinpingning qilmishliridin narazi bolsimu, uninggha bir nerse déyelmigenliki üchün, shi jinping mustebitliship kétiwéridu. Mana bu del mustebit tüzümning alahidilikidur”.
Xu ping ependining bildürüshiche, xitayning hakimiyet qatlimida shi jinpingdin narazi boluwatqanlar köp, qéri rehberlermu shuning ichide, emma hemmisi birliship ashkara awaz chiqarmaydu, xelq rayini qozghap shi jinpinggha bésim qilalmaydu, mustebit hakimiyette bularning hemmisi cheklen'gen. U mundaq dédi: “Yene bir jehettin, shuninggha ishinishke boliduki, xitay hakimiyitining ichidikiler, jümlidin ashu qéri kommunistlar shi jinpingning qilmish-etmishliridin razi emes. Chünki u hemme ishni buzdi. Shughinisi ular bir yerge kélip shi jinpinggha bésim qilalamdu? méningche, bu asan emes. Chünki qéri rehberlerla emes, xitay puqralirimu hazir qattiq bashquruluwatidu, bu ehwalda héchkim aldirap sekrep chiqalmaydu. Burun xu jintaw, wén jyaw baw dewride qéri rehberler anche-munche gep qilalaytti, hazir shi jinping maw zédunggha oxshash mustebitliship ketkechke, qéri rehberlerning gep qilidighan pursiti we hoquqimu qalmidi”.

Amérikadiki analizchi gordon chang mundaq dédi:

“Köpligen xitay közetküchiliri bu ishning rastliqigha bolghan gumanini otturigha qoydi. Emma bir nuqta éniqki, xitayning hakimiyet qatlimida kommunist xitay rehberlirige bolghan naraziliq mewjut. Shi jinping nurghun ademning hoquqi we pulini tartiwaldi, hazirqi alametlerdin qarighanda, shi jinpingning ziyankeshlikige uchrighuchilar uningdin öch élishning yolini izdewatidu. Xitayda ensiz ishlar bek tola, shunga bu hakimiyetnimu anche muqim dégili bolmaydu”.

Shi jinping dewridiki xitay hazir tashqi munasiwette soghuq mu'amilige uchrawatqan, iqtisadi chékiniwatqan bolup, chet elning xitaygha salidighan meblighimu jiddiy azlashqa bashlighan. Maqalide tehlil qilinishiche, shi jinpingning “20 Dölet bashliqliri yighini” gha qatnashmasliqidiki seweb, bu yighinda bashqa döletlerning xitay iqtisadi heqqidiki tenqidliri we so'allirigha uchrap qélishtin saqlinish üchün bolsa, yene bir jehettin, amérika bilen bolghan munasiwitide bösüsh xaraktérlik netije yaritalmighanliqi üchün bolushi mumkin iken.

Amérikaning teleplirige könmigen shi jinpingning bu yil 11-ayda san-franséskoda ötküzülidighan “Asiya iqtisadiy hemkarliq munbiri” yighinighimu qatnashmasliq éhtimali bar iken. Eger qatnashmay qalsa, dunyagha téximu köp xeterlik signal béridiken.