Ikki neper parlamént ezasi yaponiyening Uyghurlar toghriliq derhal qanun chiqirishining zörürlikini tekitligen

Yaponiye Uyghur jem'iyiti, yaponiyediki bir xelq'araliq kishilik hoquq teshkilati we tokyo uniwérsiténing bir neper proféssori birlikte, yaponiyede közitish apparati ishlepchiqirip xitaygha sétiwatqan 7 shirketke birleshme mektup ewetken we bu mesilini sürüshte qilghan. Bu 7 shirkettin 6 shirket ulargha jawab qayturghan. Yaponiye Uyghur jem'iyiti bu 6 shirkettin alghan jawabgha asasen mexsus doklat teyyarlap, 1-ayning 20-küni yaponiye parlaméntida ötküzülgen muxbirlarni kütiwélish yighinida élan qilghan.

Yaponiye parlaméntida ötküzülgen muxbirlarni kütiwélish yighinigha yaponiyediki asasliq gézit-zhornallar we téléwiziyelerdin bolup, 40 tin artuq metbu'at xadimi qatnashqan. Undin bashqa yene xelq'ara kishilik hoquq teshkilatining mu'awin re'isi ito kaziko xanim, tokyo uniwérsitétining proféssori ako tomoko xanimmu ishtirak qilghan. Bu yighin'gha hakimiyet béshidiki partiyedin bolghan parlamént ezasi mitsubayashi xirimi ependi bilen eng chong öktichi partiyedin bolghan sakurayi shiyu ependiler qatniship söz qilghan. Ular sözide bu mesilining yaponiye bilen biwaste munasiwetlik jiddiy bir mesile ikenlikini, yaponiyening bundaq mesililerning aldini élish üchün derhal qanun turghuzup chiqishining zörürlikini tekitleshken.

Yaponiye parlaméntida ötküzülgen axbarat yighini axirlashqandin kéyin, yaponiye Uyghur jem'iyitining bash katipi exmet létip ependi bilen yaponiyediki HRN kishilik hoquq teshkilatining mu'awin re'isi ito kaziko xanim téléfon ziyaritimizni qobul qildi.

Exmet létip ependi aldi bilen bu doklatni teyyarlash pikrining qandaq otturigha chiqqanliqi toghrisida melumat bérip mundaq dédi: “Hemmimizge melum bolghinidek, 2022-yili 5-ayda ‛shinjang saqchi höjjetliri‚ dep isim qoyghan jaza lagérliri bilen munasiwetlik nurghunlighan resim we shexsiy uchurlarni öz ichige alghan ichkiy höjjetler ashkarilinip, dunyada nahayiti zor ghulghula qozghighan idi. Bu ichkiy höjjetler ashkarilinip bir ay ötkende, yeni bultur 6-ayda amérikadiki bir kespiy tekshürüsh orgini mushu ichkiy höjjettiki resimlerni tekshürüp, közitish apparatining signaligha asasen lagérgha ewetilgen bir qisim shexislerning resimlirini tartqan süretke tartish apparatning zapchaslirini éniqlap chiqqan. Yaponiye Uyghur jem'iyiti mushu uchurgha asasen xitayda ishlepchiqilghan shu apparat bilen oxshash tipliq kaméradin birni sétiwélip, buni yaponiyediki kespiy orun'gha tapshurup tekshürtküzduq. Mezkur apparatning ichidiki pütün zapchaslarni tekshürtüp, bu zapchaslarning qaysi döletlerde ishlepchiqirilghanliqini éniqlatquzduq. Bu közitish apparati xitaydiki eng chong közitish aparatlirini ishleydighan Hikvision shirkitining apparati bolup, biz buni tekshürtküzsek, bu apparatning ichide teywen, koriye shirketliri ishlepchiqarghan zapchaslardin sirt, yaponiye shirketlirining zapchasliridin jem'iy 7 shirketning zapchaslirini ishlitiwatqanliqini éniqlap chiqtuq.”

U yene xitaydiki xikwizyon (Hikvision) shirkitige közitish apparati zapchasi satqan yaponiyediki 7 shirketke xet yézip, ulardin kelgen jawabgha asasen mezkur doklatni teyyarlap chiqqanliqini bayan qildi. U, mundaq dédi: “Biz éniqlap chiqqan 7 shirketke yaponiye Uyghur jem'iyiti, yaponiyediki bir xelq'araliq kishilik hoquq teshkilati we tokyo uniwérsiténing bir neper proféssori bilen birlikte mektup ewetip, bu mesilini sürüshte qilduq. Bu 7 shirkettin 6 shirket bizge jawab qayturdi. Bir shirket jawab qayturmidi. Bu 6 shirkettin alghan jawabgha asasen biz bir doklat teyyarlap bu doklatni bügün yaponiye parlaméntining ichide muxbirlarni kütiwélish yighini ötküzüp élan qilduq.”

Axbarat élan qilish yighinigha ishtirak qilghan yapon parlamént ezaliri, yaponiye hökümitining yaponiye téxnologiyesini insaniyetke qarshi jinayetlerge ishlitishning aldini qalidighan bir qanun chiqirishining zörürlikini tekitligen. Exmet létip ependi bu heqte mundaq dédi: “Parlaméntta ötküzülgen bu muxbirlarni kütiwélish yighinigha yaponiyediki asasliq chong gézit-zhornal we téléwizyelerdin bolup 40 tin artuq metbu'at xadimi ishtirak qildi. Shundaqla ikki neper gholluq parlamént ezasi qatniship söz qildi. Ular sözide bu mesilining yaponiye bilen biwaste munasiwetlik jiddiy bir mesile ikenlikini, yaponiyening choqum bundaq mesililerning aldini élish üchün derhal qanun turghuzup chiqishining zörürlikini tekitlidi. Ular yene mejburiy emgekni chekleydighan, yaponiye téxnologiyesini mushundaq insaniyetke qarshi jinayetlerge qalaymiqan ishlitilishining aldini alidighan, shundaqla Uyghur mesilisige oxshash insaniyetke qarshi jinayetlerning jawapkarli'irini jazagha tartidighan qanunlarning yaponiyede choqum maqullanmisa bolmaydighanliqini, özlirining mushu jehettin hökümetke heydekchilik qilidighanliqini bildürüp ötti.”

Yaponiye parlaméntidiki axbarat élan qilish yighinida söz qilghan HRN kishilik hoquq teshkilatining mu'awin re'isi ito kaziko xanim téléfon ziyaritimizni qobul qilip mundaq dédi: “Hazir yaponiyede xitaydin import qilinidighan téxnikilargha chek qoyush munazire qiliniwatqan bolsimu, emma éksport qilinidighan téxnikilargha chek qoyush toghrisida munazire yoq. Parlamént ezaliri buninggha jiddiy qarishi, hökümet tedbir élishi zörür dep qaraymen.”

Ito kaziko xanim yene munularni dédi: “Uyghurlarni lagérlargha solash qilmishining xelq'ara qanunlargha xilap ikenlikide shek yoq. Xelq'ara kechürüm teshkilatining doklatigha asaslan'ghanda, lagérning ichidikilermu we sirtidikilermu oxshshla qattiq nazaret astigha élin'ghan bolup, pütün Uyghur rayoni üsti ochuq türmige aylan'ghan. Ehwal nahayiti qorqunchluq. Bundaq dehshetlik nazaret sistémisi yaponning téxnologiyesini ishlitish arqiliq élip bériliwatqan bolup, buni hemmimiz tonup yétishimiz bek muhim.”

Dunya Uyghur qurultiyining yaponiyediki wekili sawut memet ependi, yaponiye parlaméntida ötküzülgen muxbirlarni kütiwélish yighinining yaponiye siyasitige tesir körsitishi mumkinlikini bildürdi.