Yaponiye parlaméntida yangrighan Uyghur sadasi

Bügün tokyo waqti 30-öktebir, düshenbe. Yaponiyede échiliwatqan “Xelq'ara Uyghur munbiri” ning tunji künidiki omumiy yighini bügün, yeni düshenbe etigen sa'et 9 da yaponiye parlaméntida resmiy bashlandi. Dunyaning jay-jayliridin kelgen wekiller jem bolghan heywetlik yighin zalida aldi bilen yaponiyening dölet marshi orundaldi, andin sherqiy türkistanning dölet marshi qoyuldi. Bu jeryanda yighin ehli birdek orunliridin turushup hörmet bildürdi.

Chüshtin burunqi omumiy yighinning échilishigha yaponiye parlaméntining ezasi hirumi mitsubayashi (Hiromi Mitsubayashi) ependi riyasetchilik qildi. U bashlinish sözide yaponiye parlaméntining Uyghurlarni qollashni yenimu kücheytidighanliqini, shundaqla Uyghurlarning kelgüsining parlaq bolushigha tilekdashliq bildüridighanliqini tekitlep ötti.

Tunji bolup yaponiye parlaméntining ezasi ké'iji furuya (Keiji Furuya) ependi söz qildi. Ké'iji furuya ependi yaponiye libéral démokratlar partiyesidin saylan'ghan parlamént ezasi bolup, u awam palata ijra'iye komitétining re'isi, yaponiye parlaméntida qurulghan “Uyghur dostluq guruppisi” ning re'isi, yaponiye parlaméntida qurulghan xitaydiki kishilik hoquq depsendichilikini tekshürüsh we tedbir élish kéngishining re'isi qatarliq wezipilerni üstige alghan.

Uning bildürüshiche, buningdin birqanche yillar ilgiri yaponiye parlaméntida “Uyghur dostluq guruppisi” qurulidighan chaghda, xitayning yaponiyede turushluq bash elchisi chén yongxu'a buninggha arilashqan parlamént ezalirigha tehdit xéti ewetken؛ bu xette yaponiye parlaméntida bundaq bir guruppining qurulushining xitay-yaponiye ikki dölet munasiwitige yaxshi aqiwet élip kelmeydighanliqi؛ shunglashqa yaponiye parlaméntida “Uyghur dostluq guruppisi” ni qurushqa arilashqan parlamént ezalirining eng yaxshisi bu ishtin waz kéchisining aqilane tallash bolidighanliqini eskertip ötken.

Halbuki, yaponiye parlamént ezaliri xitay elchisining bu tehdit xétige perwa qilmighan. Ké'iji furuya ependining tekitlishiche, ular özlirining Uyghurlarni dawamliq qollaydighanliqini, yaponiye parlaméntida “Uyghur dostluq guruppisi” ni qurup, xitaydiki kishilik hoquq depsendichiliki yenimu ilgiriligen halda ashkarilashni xalaydighanliqini bildürgen.

Dunya Uyghur qurultiyining re'isi dolqun eysa ependi söz qilip, “Xelq'ara Uyghur munbiri” ning yaponiye parlaméntida resmiy türde muweppeqiyetlik bashlan'ghanliqidin chongqur ghurur tuyghanliqini bildürdi. U, xelq'aradiki köpligen organlar, parlamént ezaliri we shexslerning yillardin buyan Uyghurlar üchün körsetken xalis tirishchanliqidin chongqur tesirlen'genliki we medet alghanliqini tekitlep ötti.

Arqidin amérikaning yaponiyede turushluq elchixanisining mu'awin bash elchisi raymond grén (Raymond Greene) sözge teklip qilindi. Mu'awin bash elchi raymond grén, amérika rohining 16-esirde diniy étiqad erkinliki izdep yéngi quruqluqqa qedem basqan bir türküm tewekkülchilerning mewjutluq istiki we erkinlik üchün élip küreshliridin bix sürgenlikini tekitlep ötti. U, amérika tashqiy ishlar ministérliqining dölet mejlisi bilen birlikte xitay hökümitining Uyghur rayonida yolgha qoyghan mejburiy emgek, kishilik hoquq depsendichiliki we bashqa türlük basturush siyasetlirige yéqindin diqqet qilip kelgenlikini bildürdi.

Mu'awin bash elchi raymond grén ependi, yene munularni tekitlidi: “Amérika qoshma shtatliri diniy erkinliki basturulushqa uchrawatqan insanlarning tughma heq-hoquqliri üchün söz qilidu, shundaqla her waqit ularning teripide turidu. Amérika xelq'ara diniy erkinlik sépidiki ittipaqdashliri bilen bir septe turup, diniy az sanliq guruppilar uchrawatqan zulumlar we ziyankeshliklerning aldini élish üchün tirishchanliq körsitidu. Shuning bilen bir waqitta amérika qoshma shtatliri yene indiwidu'al shexslerning shexsiy bixeterliki, izzet-ghururi we erkinlikini küchlük shekilde himaye qilidu. Mana bu 2021-yili amérika prézidénti jow baydénning néme üchün ‛Uyghur mejburiy emgikining aldini élish qanuni‚gha imza qoyghanliqi, shinjangda mejburiy emgek arqiliq ishlepchiqirilghan mehsulatlarning amérika bazirigha kirishini chekligenliki, shundaqla xitay hökümitining rayonda yürgüzüwatqan basturushlirini irqiy qirghinchiliq we insaniyetke qarshi jinayet dep qarighanliqining sewebidur.”

Amérika dölet mejlisi ezaliridin mayk galligér ependi ékran arqiliq yighin ehlige tebrik sözi sözlidi. Mayk gallégér sözide munularni tekitlep ötti:

“Biz bu qorqunchluq ré'alliqqa choqum yüzlinishimiz kérek. Yeni Uyghurlarning köp qismi musulmanliq étiqadi sewebidin tutqun qilinmaqta yaki qolgha élinmaqta. Irqiy qirghinchiliqtin ibaret bu qorqunchluq jinayet xitay kompartiyesi teripidin ijra qilinmaqta. Uyghur jama'itining bir ezasi bolush süpitinglar bilen biz silerning baturluq we chidamchanliqinglardin chongqur tesirlenmektimiz. Biz silerning buning üchün éghir bedel tölewatqanliqinglarni bilimiz. Bu yil martta ikki neper Uyghur lagér shahiti guwahliq bérip, dunyaning diqqitini yene bir qétim shinjangdiki qorqunchluq ré'alliqning ich yüzige qaratti. Bu ikki neper lagér shahiti xitayning yighiwélish lagérliridiki sistémiliq zorawanliqlirigha guwah boldi. Bir xelqning, bir medeniyetning we bir kolléktip güzel exlaqning yoqitilishigha shahit boldi. Ular yene ikkinchi dunya urushi mezgilidiki yehudiy chong qirghinchiliqidin kéyinki yer sharidiki eng chong étnik we diniy qirghinchiliqqa shahit boldi.”

Sénator jéf mérkéli ependimu yaponiye parlaméntida échilghan “Xelq'ara Uyghur munbiri” ge ékran arqiliq tebrik sözi ewetken bolup, u sözide munularni ilgiri sürgen:

“Men sénator jéf merkéli, töwendikilerni seminglargha sélip ötüshni intayin muhim dep qaraymen: nahayiti échinishliq yéri shuki, Uyghurlar xitay hökümiti teripidin hélihem diniy jehettiki basturushqa we éghir derijidiki kishilik hoquq depsendichilikige uchrimaqta, bu emeliyette Uyghurlargha qarshi élip bériliwatqan bir jinayet bolup, kemsitish, xalighanche qamaqqa élish, keng kölemlik tutqun, qiyin-qistaq, mejburiy emgek we chégra halqighan basturushlarni öz ichige alidu. Buningdin bir yil burun birleshken döletler teshkilati kishilik hoquq aliy komissarliqi élan qilghan doklatta, xitay hökümitining Uyghurlargha qaratqan zulumliri ‛insaniyetke qarshi jinayet shekillendürüshi mumkin‚ déyilgen. Amérika hökümitimu buni resmiy türde irqiy qirghinchiliq dep tonudi. Biz bu qétim tokyoda échilghan parlaméntlar kéngishini xelq'ara jama'et pikrining bir muhim munbiri süpitide otturigha chiqirip, dunyadiki herqandaq bir zulumgha uchrighuchini bundaq qirghinchiliqtin qoghdishimiz, bolupmu Uyghurlargha yardem qolimizni sunushimiz we qollishimiz lazim!”