Yaponiye parlamént ezaliri: “Uyghur mesilisi pütkül insaniyetning mesilisi shundaqla kishilik wijdan mesilisidur!”

Yaponiye parlaméntining ezasi, yaponiye parlaméntida qurulghan “Uyghur dostluq guruppisi” ning re'isi ké'iji furuya (Keiji Furuya) ependi. 2023-Yili 31-öktebir, tokyo.

Yaponiye parlaméntida échiliwatqan “Xelq'ara Uyghur munbiri: dunyawiy parlaméntlar kéngishi” ning birinchi künide, Uyghur mesilisige yéqindin köngül bölüwatqan bir qisim parlamént ezaliri radiyomizning mexsus ziyaritimizni qobul qildi.

Ularning tekitlishiche, Uyghurlar mesilisi qandaqtur xitayning “Ichkiy ishi” yaki “Bashqilar arilashsa bolmaydighan mesile” bolmastin, belki “Pütkül insaniyetning mesilisi, shundaqla kishilik wijdan mesilisi” iken.

Yaponiye parlaméntining ezasi, yaponiye parlaméntida qurulghan “Uyghur dostluq guruppisi” ning re'isi, yaponiye parlamént ezalirining xitaydiki kishilik hoquq depsendichiliklirini tekshürüsh we tedbir élish guruppisining re'isi ké'iji furuya (Keiji Furuya) ependi bu munasiwet bilen radiyomizning mexsus ziyaritini qobul qildi.

RFA/Sintash

Biz aldi bilen ké'iji furuya ependidin “Yaponiye xitayning yéqin qoshnisi, shundaqla xitay bilen bir qatar tarixiy we siyasiy mesililiri mewjut bir dölet. Uning üstige yaponiye xitaygha nisbeten siyasiy jehettin intayin sezgür bir dölet. Shundaqken, Uyghur mesilisi yaponiyening otturigha chiqishi, xitayni qattiq bi'aram qilidu. Bu jehette siler bésim hés qildinglarmu?” dégen so'alni soriduq. U, so'alimizgha jawab bérip mundaq dédi: “Elwette, buningdin 11 yil ilgiri dunya Uyghur qurultiyining yighini yaponiyede échilghanda xitay tereptin bizge nurghun bésimlar kelgen. Hazirmu oxshashla kélidu. Biz béyjing hökümitining bu mesilidiki sezgürlükini obdan bilimiz, emma biz buninggha hergizmu bash egken emesmiz. Uyghurlarning kishilik heq-hoquqlirigha qiliwatqan bu depsendichiliklerni dunyagha ashkarilash, bizdek parlamént ezalirining burchi”.

Biz yene ké'iji furuya ependidin “Hazir dunyada 10 dek döletning parlaménti, jümlidin amérika hökümiti bilen amérika dölet mejlisi Uyghur irqiy qirghinchiliqini resmiy étirap qildi. Yaponiye Uyghur mesiliside ijabiy rol oynap kelgen dölet bolsimu, emma hazirghiche Uyghur irqiy qirghinchiliqi toghrisida ochuq-ashkara qarar almidi. Sizche yaponiyening bu mesilide éniq bir qarar élish mumkinchiliki qanchilik?” dep soriduq. U, “Eger biz yaponiye parlaméntida hemme partiyelerni bu mesilide bir jaygha élip kélelisek, buningda ümid bar. Biz buning üchün tirishchanliq körsitiwatimiz” dédi.

RFA/Sintash

Yaponiye parlaméntining ezasi, yaponiye bash weziri kishida ependining kishilik hoquq boyiche aliy meslihetchisi gén natagani (Gen Natagani) ependidin “Siz yaponiye hökümitining kishilik hoquq boyiche aliy meslihetchisi bolush süpitingiz bilen, b d t kishilik hoquq kéngishide Uyghurlar toghriliq awaz chiqirip baqtingizmu?” dep soriduq. U, özining b d t kishilik hoquq kéngishining aldinqi nöwetlik aliy komissari bachélét xanim bilen bu mesilide birqanche qétim körüshkenlikini, bachélét xanim wezipisidin ayrilidighan axirqi künlerde uningdin Uyghurlar toghrisidiki doklatni élan qilishni telep qilghanliqini tekitlep ötti.

Biz uningdin “Bachélét xanimdin kéyin wolkér türk (Volker Turk) b d t kishilik hoquq kéngishining aliy komissari boldi. Emma u Uyghurlar duch kéliwatqan irqiy qirghinchiliq, jümlidin kishilik hoquq depsendichilikliri heqqide hazirgha qeder emeliy bir tedbir alalmidi. Siz yaponiye hökümitining kishilik hoquq boyiche aliy meslihetchisi, siz wolkér türk bilen Uyghurlar mesilisi boyiche körüshüp baqtingizmu?” dep soriduq.

Natagani ependi, özining ikki qétim b d t gha bérip wolkér türk bilen körüshkenlikini, uningdin bachélét xanim élan qilghan doklatqa asasen Uyghurlar toghriliq téximu küchlükrek qarar chiqirishni telep qilghanliqini bildürdi. “Epsuslinarliqi, b d t kishilik hoquq yighinlirida xitayning teripide turup bélet tashlaydighan döletning sani köp bolghachqa, bu mesilide azchiliq bolup qéliwatimiz, emma dawamliq tirishiwatimiz” dédi gén natagani ependi.

RFA/Sintash

Hiro'aki maruyama (Hiroaki Maruyama) ependi yaponiyediki yerlik parlamént ezaliri memliketlik qanun tüzgüchiler birleshmisining re'isi. U yaponiye parlaméntida mexsus ziyaritimizni qobul qildi. U, özlirining Uyghurlar duch kéliwatqan irqiy qirghinchiliq we kishilik hoquq depsendichiliklirini yaponiyediki awam xelqqe anglitish, shundaqla xelqning jama'et pikri arqiliq yaponiye parlaménti we yaponiye hökümitining Uyghurlar toghriliq qarar chiqirishigha tesir körsitishni nishan qiliwatqanliqini bildürdi.

Biz uningdin “Siz néme sewebtin yaponiyediki yerlik parlamént ezalirini heriketlendürüp, Uyghurlar mesiliside jama'et pikri shekillendürüsh herikitige kirishtingiz?” dep soriduq. U intayin wezmin bir keypiyatta mundaq dédi: “Biz bir milletning irqiy qirghinchiliqqa uchrawatqanliqini körüp turup, uninggha awaz chiqarmisaq yaki uni körmeske salsaq, bizning insanliqimizdin héch bir eser qalmaydu. Uyghurlar mesilisi kishilik hoquq mesilisila emes, belki pütkül insaniyetning mesilisi, shundaqla kishilik wijdan mesilisidur!”