Қазақистанниң чоң ақсу йезисида өткән яшлар мәшрипидә ана тилини сақлашқа әһмийәт берилгән
2025.01.08

Тарихтин аянки, уйғурлар қәдимидин өзлириниң миллий өрп-адәтлирини, шу җүмлидин миллий мәдәнийитиниң томури болуп келиватқан мәшрәпни сақлап кәлгән. Әмма коммунист хитай һакимийити 1949-йили уйғур елини ишғал қилғандин буян, болупму йеқинқи йилларда уйғурларға қарита ирқий қирғинчилиқ йүргүзүлгәндин буян уйғурларниң ана тили, мәдәнийити қаттиқ чәклинишкә башлиди. Һазир болса, бу чәклиниш һәддидин ашқан бир вақитта оттура асия җумһурийәтлиридә, болупму қазақистанда олтурақлашқан уйғурлар мәшрәп арқилиқ миллий кимликини сақлап қелишқа, униң тарихий әһмийити вә бүгүнки күндики маһийитини хәлқ ичидә тәрғиб қилишқа тиришмақта. Кейинки вақитларда җай-җайларда тәшкилләнгән яшлар мәшрәплириму һәр хил мәсилиләргә беғишланған олтурушларни өткүзмәктә. Шуларниң бири 2025-йилниң кирип келиши билән йеқинда алмута вилайити уйғур наһийәсиниң чоң ақсу йезисида өткүзүлди.
Хәвәрләрдин игилишимизчә, чоң ақсу йезисиниң 200 дин ошуқ яшлири қатнашқан мәзкур мәшрәп барлиқ қаидиләргә риайә қилинған һалда чоңларниң дуалиридин кейин уйғурниң саз-нәғмилириниң орунлиниши вә миллий таамларниң сунулуши билән башланған.
Мәшрәптә сөзгә чиққан чоң ақсу йезисиниң һакими адилҗан қурбаниязоф, уйғур наһийәсиниң пәхрий пуқраси, “туран дуняси” түркий хәлқләр мәдәнийити фондиниң мудири карлин мәхпироф вә башқилар милләтләр ара достлуқ, ана тилини, ана тиллиқ мәктәпләрни сақлаш вә қоллап-қуввәтләш, мәшрәпниң бүгүнки күндики әһмийити, яшларниң қазақистан җәмийитидики роли һәққидә өз пикирлирини оттуриға қойди.
Мәшрәп давамида униң әһли уйғур хәлқиниң нахша-сазлиридин, һәзил-чақчақлардин бәһримән болди.
Радийомиз зияритини қобул қилған чоң ақсу яшлар мәшрипиниң беги шөһрәт тохтахуноф әпәнди мундақ деди: “биз юртимизға төт йил мабәйнидә мәшрәп бериветимиз. Мәшрипимизниң мәқсити юртимизни өмлүккә, бирликкә елип келиш. юртимизда һәр қандақ қийинчилиқлар көрүватқан аилиләр болсун, юртниң оқәтлири болсун, һәл қилишқа яшларниң бешини қошуватимиз. Мәшрипимизниң әһмийити яшлиримизниң өзини қандақ тутушқа, юртимизда өрп-адәтлиримизни сақлап қелишқа үлүшимизни қошуватимиз. Мәктәплиримиз болсун, тәнһәрикәт саһәлири болсун, яшлиримизни қоллаватимиз, мәктәплиримиздә өзимизниң ана тилида оқутушқа ярдәм берип келиватимиз”
Чоң ақсу йезисиниң баш йигит беши турғанҗан имироф әпәнди йезида асаслиқ уйғурларниң туридиғанлиқини, униң өзиниң чоң тарихи бар юрт икәнликини оттуриға қоюп, мундақ деди: “мана бүгүн юртимизда яшлар уюштурған чоң мәшрәп өтүватиду. Бу мәшрипимизниң болуватқини төтинчи қетим. Буниң барлиқи юртимизниң өмлүкини, бирликини билдүриду дәп ойлаймән. Мәшрәп бурундин ата-бовидин келиватқан уйғурларниң мәдәнийити. Мушуни мушу күнгичә давамлаштуруп келиватимиз. Чоңлар, кичикләр, аяллар кеңиши болсун, яхши уюшуп, ишларни қиливатимиз. Бурун колхоз вақтидин келиватқан тосмилиримиз, ериқлиримиз бар. Һәр қандақ бала-қазалар келип, шу тосмимизни су елип кетәй дәп қалғанда, мушу юртимиздики яшлардин 200-300 бала чиқип, мушу көлни қайтидин тосувалдуқ десәк болиду. Уни су алғузмай, яшларниң күчи билән тосувалдуқ. Бизниң юртта яшлиримизниң қиливатқан ишлири нурғун.”
Турғанҗан имироф йәнә һөкүмәтниң ярдими билән өткән йили йезиға су кирип, йолларниң ясалғанлиқини, қазақистан һөкүмити яритип бериватқан мумкинчиликләрдин пайдилинип, болупму балиларни ана тилида оқутушқа көпрәк күч чиқиришниң зөрүрлүкини билдүрди.
Мәлум болушичә, қазақистанниң уйғурлар зич олтурақлашқан районлирида мәдәнийәт мәркәзлири қурулуп, улар қазақистан хәлқи бирләшмисиниң қоллап-қуввәтлиши билән һәр хил паалийәтләрни өткүзүп кәлмәктикән.
Чоң ақсу йезиси уйғур мәдәнийәт мәркизиниң рәиси, җәмийәтлик келишим уюшмисиниң рәиси мусаҗан тайипоф әпәнди зияритимизни қобул қилип, мундақ деди: “бүгүн чоң юртларниң бири чоң ақсуда мәшрәп өтүватиду. Балилиримизға нәсиһәтләрни бериватимиз. Уйғур тилидики мәктәпләрни асасий мәсилә қилдуқ. яшлар уқмайду. Шуниң үчүн биз бүгүнки мәшрәптин пайдилинип, балилиримизға мәктәп тоғрисида ейтиватимиз. Уйғур тилидики мәктәплиримиз, синиплиримиз йепилип кетиватиду. Бүгүн балиларға чүшәндүрүш берип, мәшрипимиз яхши өтүватиду.”
Илгири йезиниң йигит беши вәзиписини өтәп, һазир җәмийәтлик ишини атқуруватқан йәнә бир йеза турғуни махмут исмайилоф әпәнди зияритимизни қобул қилип, бу мәшрәпкә яшлар тәрипидин тәклип қилинғанлиқини баян қилди. У һазирқи күндә яшларниң қазақистанниң омумий тәрәққиятиға һәр саһәләрдә өз төһписини қошуп келиватқанлиқини билдүрүп, мундақ деди: “қазақистан мәмликити ‛өзүңларниң ана тилини йүттүрмәңлар, ана тилини йүттүргән хәлқ, у өз-өзидин түгәйду‚ дәп, бизгә қанчилик яхшилиқларни қиливатиду. Шуниң үчүн яшларниң қулиқиға алтун сирға. Биз уйғур туруп, немишқа балилиримизни уйғурчә мәктәпләргә, синипларға бәрмәймиз? биз балилиримизни рус тиллиқ синипларға бәрсәк, келәчикимиз немә болиду? қазақистан мәмликити, қазақ хәлқи бизгә мушундақ ғәмхорлуқ қиливатқанда балилиримизни уйғурчиға беришимиз керәк. Мәшрәптә мушу мәсилиләрму көтүрүлди.”
Қазақистандики уйғурлар мәшрәплирини “балаңни дәсләп мәктәпкә, андин мәшрәпкә бәр” дегән қәдимдин келиватқан мақал-тәмсил астида өткүзүватқан болғанлиқтин мәктәпни мәшрәп билән зич бағлаштуруш әнәнигә айланған.
Чоң ақсуда өткән мәшрәпкә меһман сүпитидә қатнашқан шу наһийәниң кичик ақсу йезисиниң турғуни зулмурат кебироф әпәнди мундақ деди: “мәшрәп ата-бовидин көчүп келиватқан өрп-адәтниң бири. Биз балилиримизға шу мәшрәпни қалдуруп, хәлқимизниң мәдәнийитини өгитиш барлиқ уйғур хәлқиниң бир әнәниси дәп ойлаймән. Мәшрәп гүлләнсун. Мәшрәпни балилиримизға өгитәйли. Барлиқимиз уйғур хәлқиниң тилини унтумаслиқ үчүн балилиримизни уйғур тилидики мәктәпләргә вә шундақла мәшрәпләргә берәйли. Өз тилимизни, өз мәдәнийитимизни унтумайли, қериндашлар”.
Игилишимизчә, қазақистан уйғур яшлириниң әң чоң мәшрәплириниң бири җумһурийәтлик яшлар мәшрипидур. У 2007-йили җумһурийәтлик уйғур етно-мәдәнийәт мәркизи қармиқида тәшкилләнгән болуп, һәр районларниң яшлириниң бешини қошқан. Бу мәшрәпләрниң йәнә бир алаһидилики кейинки вақитларда униң олтурушлириға йәрлик һакимийәт вәкиллириму тәклип қилинидиған болған.