“Yawropa longqisi” ning Uyghur qirghinchiliqigha chétilghan qollighuchi shirketliri

Répir slawko winchich gérmaniyening gélsénkérchénda ötküzülgen 2024-yilliq yawropa longqisi putbol musabiqiside ispaniye bilen italiye otturisidiki B guruppa musabiqiside répirlik qiliwatqan körünüsh. 2024-Yili 20-iyun, gélsénkérchén

Her 4 yilda bir qétim ötküzülidighan we “Dunya longqisi” din qalsila, ikkinchi chong putbol musabiqisi bolghan “Yawropa longqisi” ning chémpiyonluqni talishish musabiqisi nöwette sahibxan dölet gérmaniyede ötküzülmekte.

Melum bolushiche, “Yawropa longqisi” putbol musabiqisining qollighuchi shirketliri qatarida xitayning “Hisense”, xu'awéy (Huawei), “Alibaba” we biwaydi(BYD) qatarliq shirketliri bar bolup, bu shirketlerning élanliri komandilar ara musabiqe jeryanlirida közge chéliqip turghan.

“Yawropa longqisi” dunyaning herqaysi jayliridiki putbol mestanilirini özige jelp qiliwatqan bolsimu, emma uning élan taxtilirida Uyghurlarni mejburiy emgekke sélish hemde yuqiri téxnikaliq nazaretke élish bilen eyibliniwatqan xitay shirketlirining orun élishi kishilik hoquq terepdarlirini bi'aram qiliwatqan mesilige aylandi.

En'giliyediki “Xitay ishliri boyiche xelq'ara parlaméntlar birleshmisi” (IPAC) ning ijra'iye diréktori luk dé pulférd (Luke de Pulford) 18-iyun “X” te yazghan inkasida, “Yawropa longqisi” ning herikitini “Semimiyetsizlik we achközlük” dep eyibligen.

Melumki, “Yawropa longqisi” rusiyening ukra'inagha qaratqan tajawuzchiliq urushini bashlishi bilenla rusiyege bayqut élan qilip, uni “Yawropa longqisi” musabiqisige qatnishishtin chekligen. Hetta bu yil 1-ayda “Yawropa longqisi” qarar chiqirip, 6-aydiki musabiqe jeryanida herqaysi döletlerning bayraqliri qatarida rusiye bayriqining lepildep ukra'inaliqlarning ghezipini qozghap qoymasliqi üchün, ukra'ina dölet komandisi oynaydighan musabiqilerde rusiye bayriqi bolmaydighanliqini jakarlighan idi.

Luk dé pulférdning körsitishiche, bu yerdiki négizlik mesile yenila pul iken. U bügün radiyomizgha qilghan sözide mundaq dédi:

“Bextke qarshi, bu pulni qobul qilish éhtimalliqi bolghan nurghun kishiler üchün xitay pulining jelp qilish küchi bek küchlük boldi. Uninggha qarshi turush bek teske toxtawatidu. Yuqiridiki shirketlerning köpinchisi mejburiy emgek bilen shughulliniwatqan bolsimu, achközlük kishilik hoquq mesilisini bésip chüshüwatidu. Mana bu del mesilining négizi.”

“Yawropa longqisi” din ibaret dunya miqyasida körülüsh qétim sani 600 milyondin ashidighan bu musabiqining qollighuchi shirketliri qatarida ismi chiqiwatqan “Hisense” shirkiti xitayning dölet igilikidiki chingdaw xu'atong guruhining tarmaq shirkiti bolup, u xitaydiki eng chong téléwizor ishlepchiqarghuchi shirket bolup hésablinidu. “Awstraliye istratégiyelik siyaset instituti” (ASPI) bu heqte élan qilghan zor hejimlik doklatida, “Hisense” we xitayning köchme alaqilishish shirkiti “Xu'awéy” we tokluq aptomobil ishlepchiqiridighan “Biwaydi” shirketlirining hemmisining xitay hökümitining Uyghur ishchilirini “Éshincha emgek küchi” namida yötkep ishqa orunlashturush pirogrammisigha chétishliqliqini ispatlap chiqqan. Uning üstige, xitayning “Elibaba” shirkitining Uyghurlarning chirayini perqlendürüsh iqtidarigha ige bolghan irqchi xaraktérlik chiray tonush yumtalini tereqqiy qildurghanliqi we bazargha salghanliqi ashkarilinip bir mehel zor ghulghula peyda qilghan.

Biz “Yawropa longqisi” axbarat ishxanisigha élxet ewetip, musabiqining qollighuchi shirketliri bolghan xu'awéy, xaysésns we alibaba qatarliqlarning éghir kishilik hoquq depsendichiliki bilen eyibliniwatqan shirketler ikenlikini tilgha alduq, shundaqla ularning qollighuchi shirketlerni tallashqa da'ir ölchemlirining bar-yoqluqini soriduq.

“Yawropa longqisi” axbarat ishxanisining bizge qayturghan jawab xétide özlirining kishilik hoquq pirinsiplirigha uyghun heriket qilghanliqini ilgiri sürgen. Ular jawabida mundaq dégen: “Yawropa longqisi teshkillen'gendin buyan, biz kishilik hoquq mesilisige ehmiyet bérip kéliwatimiz, barliq alaqidar terepler bilen birlikte musabiqide kishilik hoquqni qoghdash we kapaletlik qilish üchün heriket xitabnamisi layiheliduq we shu boyiche ish körüp kelduq. Xitabnamidiki barliq heriketler xelq'arada étirap qilin'ghan birleshken döletler teshkilatining soda we kishilik hoquq yétekchi pirinsipigha we gérmaniyening teminlesh zenjiri mes'uliyet tirishchanliqi qararigha mas kélidu”.

Dunya Uyghur qurultiyining bayanatchisi we bérlin ishxanisi mudiri gheyur qurban bolsa “Yawropa longqisi” gha oxshash shirket xaraktérlik orunlarning gherb döletliri hökümetlirining kishilik hoquq mesililirige yéterlik ehmiyet bermeslikini purset, dep qarawatqanliqini tekitlidi.

Uning qarishiche, kirimni asasiy mewqe qilghan bundaq kulub we qurulushlarning kishilik hoquqqa emel qilishi üchün yenila hökümetlerning bésimi küchlük bolushi kérekken. U mundaq dédi: “Biz yawropa longqisi komitétining bu herikitini eyibleymiz. Bizche, gherb döletliri hökümetlirining kishilik hoquqqa chétishliq mesililerdiki müjmel pozitsiyesi mushuninggha oxshash xelq'araliq shirketler we shuningdek pul tépishni asas qilghan mu'esseselerning kishilik qimmet qarashliri boyiche heriket qilish éngining töwenlishini keltürüp chiqardi. Shunga biz bundaq ehwallarning yüz bérishida yenila hökümetlerning mes'uliyiti éghir dep qaraymiz.”

Luk dé pulférd, “Yawropa longqisi” gha oxshaydighan pul mu'esseselirige bésim shekillendürüsh lazimliqini, bu heqtiki jama'et pikrini kücheytishning muhim rol oynaydighanliqini bildürdi. U mundaq dédi:

“Men bu ehwalning özgirishini ümid qilimen, biraq bu heqte munazire qozghimay yaki jama'et pikri qozghimay turup, weziyetni özgertkili bolmaydu. Kishilik hoquq belgilimiliri, mes'uliyet belgilimiliri qatarliqlar heqiqiy türde ijra qilin'ghanda, andin keng kölemlik özgirishtin ümid küteleymiz.”

U yene sözide, bu xildiki mu'esseselerge bésim ishlitishte xelq'araliq hemkarliqning muhimliqini, xelq'ara parlaméntlar birleshmisining rolini jari qildurushning muhimliqini tekitlep, “Biz qilishqa tégishlik ishlar nurghun” dep körsetti.