Явропадики түрк һәм әрәб мусулманлирини хитайға қарши қозғаш үчүн җиддий һәрикәтләр елип берилмақта.
18-Декабир явропа иттипақиниң әң алий мукапати болған «сахароф мукапати» ниң хитай түрмисидики уйғур өктичи зиялийси илһам тохтиға берилиши вә 19-декабир явропа парламентиниң уйғурлар вә җаза лагерлири тоғрисида 20 маддилиқ қарар қобул қилип хитайдин җаза лагерлирини дәрһал тақашни тәләп қилиши явропа миқясида бәлгилик тәсир қозғиған. Буниң билән явропадики түрк җамаити һәм университет оқуғучилири өзлүкидин қозғилип хитайға қарши түрлүк паалийәтләрни қанат яйдурмақта иди.
Уйғурларға болған бу хил һесдашлиқниң көлимини техиму кеңәйтиш, тәсирини йәниму ашуруш үчүн бу бир һәптидин буян д у қ рәһбәрлири германийәниң мюнхен, франкфурт, стутгарт, нүрнберг қатарлиқ шәһәрлиридә түрк вә әрәб җамаити тәшкилатлириниң мәркизини зиярәт қилип, уйғурларниң нөвәттики вәзийити һәм җаза лагерлирини мәсилисини кәң көләмдә тәшвиқ қилишқа башлиған.
Д у қ рәиси долқун әйса әпәндиниң билдүрүшичә, йеқинқи күнләрдин буян германийәдики мусулман җамаитиниң д у қ дин вәкил әвәтип уйғурлар мәсилиси тоғрисида мәлумат беришни тәләп қилидиған тәшкилатлириниң сани барғансери көпийишкә башлиған. Буниң билән 21-декабир берлинда, 22-декабир мюнхенда түрк вә әрәб яшлириға шәрқий түркистаниң омумий вәзийити тоғрисида доклатлар тәқдим қилинған.
20-Декабирдин 23-декабирғичә йәнә д у қ рәһбәрлиридин тәшкилләнгән 3 кишилик бир гуруппа вәкил тәләпләргә бинаән германийәниң франкфурт, стутгарт, нүрнбәрг қатарлиқ шәһәрлиридики «явропа низами аләм түрк федератсийони», «явропа түрк-ислам бирлики», «явропа түрк федиратсийони», «алипәрәнләр» қатарлиқ тәшкилатларниң әзалири пүтүн явропаға таралған чоң түрк тәшкилатлириниң мәркәзлиригә берип, уйғурлар вә җаза лагерлири тоғрисида мәлумат бәргән.
Д у қ ниң рәис вәкили, қурултай диний ишлар комитетиниң мудири, шәрқий түркистан өлималар бирликиниң муавин рәиси турғунҗан алавудун әпәнди бу һәқтә тохталғанда, болупму түрк яшлири шәрқий түркистанниң нөвәттики вәзийити тоғрисидики мәлуматларни аңлиғандин кейин һаяҗанлинип иҗтимаий таратқуларда уйғурлар мәсилисини пүтүн явропаға кәң тонутидиғанлиқи һәм өзлириниң хитайға қарши намайишлар тәшкилләп уйғурларға болған һесдашлиқини әмәлий һәрикәтлири билән намаян қилидиғанлиқини билдүргән.
Бу паалийәткә д у қ фондиниң мудири абдуҗелил әмәт әпәндиму қатнашқан болуп у бу хусуста тохталғанда бу доклат тәқдим қилиш паалийәтлиридә өзлириниң уйғурлар нөвәттә дуч келиватқан еғир вәзийәтни тәпсилий аңлитип, түрк җамаити арисида күчлүк тәсир қозғиғанлиқини тилға алди. Паалийәткә иштирак қилған мюнхендики җамаәт әрбаблиридин нурәһмәт қаримму мәзкур паалийәтләрниң нәтиҗилик елип берилғанлиқини әскәртти.
Д у қ рәһбәрлириниң билдүрүшичә, көплигән әрәб вә түрк дөләтлири америка вә явропаниң ирадисигә қарши һалда хитайниң җаза лагерлири сияситигә һазирға қәдәр көз юмуш позитсийәсидә болуватқан болуп, д у қ ниң көплигән мусулман дөләтлиригә хитайниң зулум сияситини, исламға қарши җинайәтлирини паш қилип әвәткән хәтлири, уйғурлар үчүн сүкүтлирини тәрк етиш, адаләт мәйданида туруш тоғрисидики мураҗиәтлири җавабсиз қалған. Бу дөләтләрни қозғаш үчүн явропадики тәсири күчлүк болған тәшкилатларни алди билән һәрикәткә кәлтүрүш, бу арқилиқ сүкүт ичидики мусулман дөләтлиригә бесим ишлитиш зөрүр икән. Бу вәҗидин алдимиздики күнләрдә лондон, париж, берлин қатарлиқ чоң шәһәрләрдә түрк вә әрәб мусулманлириниң иштиракида көлими зор болған намайишлар тәшкиллинидикән.
