Yawropa ittipaqi xitaygha qarshi yéngi qanun layihesi hazirlimaqta

Gérmaniyede neshirdin chiqidighan “Dunya géziti” 4-april “Yawropa ittipaqi adaletsiz riqabetke qarshi jeng élan qildi” namliq bir maqale élan qildi. Maqalide ilgiri sürülishiche, yawropa ittipaqi charshenbe küni chaqirilghan G7, yeni amérika, en'giliye, gérmaniye, fransiye, italiye, yaponiye we kanadadin ibaret tereqqiy qilghan 7 döletning yuqiri derijilikler yighinidin kéyin bayanat élan qilip, xitay bilen yawropa ittipaqi otturisidiki adaletsiz riqabetke xatime béridighan yéngi bir qanun layihesini maqullaydighanliqini jakarlighan.

Mezkur qanun layihesini yawropa ittipaqi iqtisadiy riqabet komitétining re'isi margirété wéstagér bilen yawropa ittipaqi sana'et ishliri komitétining komissari tirriy biréton aldinqi yili 6-ayda hazirlighan. Bu qanun layihesi asasiy jehettin pütken bolup, bu yilning 2-peslide parlaméntning qararigha sunulidiken.

Qanun layiheside xitayning yawropa ittipaqi bilen bolghan iqtisadiy hemkarliqida hazirgha qeder hel qilinmighan, xitay izchil sadir qilip kéliwatqan adaletsiz riqabetke we uning iqtisadiy tajawuzigha taqabil turush ilgiri sürülgen. Buning konkirét mezmuni töwendiki 3 nuqtida ipadilinidiken.

Birinchisi, xitaydin taralghan korona wirusi seweblik yawropa ittipaqigha eza döletlerdiki nurghunlighan karxanilar ze'ipleshken bolup, xitayning dölet igilikidiki karxaniliri xitay hakimiyitining qollishi bilen bu pursettin paydilinip köpligen yawropa karxaniliri sétiwélishqa urun'ghan. Mezkur qanun xitayning bu qara niyitige cheklime qoyidiken. Yawropa karxanilirini xitaygha tashlap bermeydiken.

Ikkinchisi, xitay hakimiyiti yawropa ittipaqining erkin bazar we démokratik muhitidin paydillinip, uzundin buyan özining dölet igilidiki karxanilirini yawropa ittipaqi xéridar chaqirghan türlerge meblegh sélishqa, pay qoshushqa righbetlendürgen we uni qollighan. Buning bilen yawropa ittipaqidiki köpligen qurulush türlirining payda hoquqining bir qismi xitayning qoligha ötüp ketken hemde yawropa shirketliri xitaygha tayinip qalidighan bir nachar weziyetni shekillendürgen. Mubada yéngi qanun élan qilinsa, xitay shirketlirining yawropa ittipaqi xéridar chaqirghan türlerge meblegh sélishi cheklinidiken, hetta xitay shirketliri buningdin kéyin yawropaning yuqiri téxnikiliq qurulush saheliride hich qarshi élinmaydiken.

Üchinchisi, xitay hakimiyiti yillardin buyan özlirining dölet igilikidiki karxanilirini dawamliq qollap, yawropa ittipaqidiki karxanilar bilen bolghan erkin riqabetke tosqunluq qilghan we riqabette adaletsiz bir muhit berpa qilghan. Bu hal xitay shirketlirini ewzelikke érishtürgen bolsimu, gherb shirketlirige zerbe élip kelgen. Gherbtiki nurghunlighan dangliq shirketler uzundin buyan bu jehette naraziliqlirini ipadilep kelgen bolsimu, bu mesile hel bolmighan. Eger mezkur qanun maqullansa, dölet teripidin qollashqa érishken xitay shirketliri yawropa bazarlirida soda riqabitige qatnishalmaydiken. Yawropa bazarlirigha kirmekchi bolghan xitay shirketliri aldin tekshürülüp, ashkara yaki yoshurun halda xitay dölitining yardimini qobul qilmighanliqi ispatlan'ghandila, andin ulargha ijazet bérilidiken.

Gérmaniyediki weziyet analizchisi perhat muhemmidi ependining bayan qilishiche, yawropada tijaret bilen shughulliniwatqan mutleq köp qisim xitay shirketliri xitay hakimiyitining tizgini astida pa'aliyet élip baridighan bolup, ular yawropa iqtisadighila emes, yawropaning qimmet qarashliri üchünmu tehdit peyda qilish wezipisini üstige alghan küchler hésablinidiken.

“Frankfurt mejmu'esi” géziti 4-april élan qilghan “Amérikagha ortaq qarshi turush” namliq maqalisida ilgiri sürishiche, xitay hakimiyiti bundin kéyin amérika we yawropa ittipaqining jazalirigha üzlüksiz duch kélidighanliqini bilip, gherb démokratik döletliridin ümidini üzüp rusiye bilen yéqinlishish yolini tallighan. Nöwette amérika we yawropa ittipaqi bir qutup, rusiye we xitay bir qutup bolup shekillinishke bashlighan. Biraq xitay bilen rusiyening munasiwitimu uzun dawamlashmaydighan bir munasiwet iken. Chünki xitayning bash kötürüshi gherb üchünla emes, öz nöwitide yene rusiye üchünmu zor tehdit hésablinidiken.

Norwégiyediki Uyghur ziyalisi bextiyar ömer ependi bu heqte toxtalghanda, yawropa ittipaqining bu yéngi qanunining xitay iqtisadigha zor zerbe élip kélidighanliqini, buning xitaygha qarshi muhim bir tarixiy qedem bolup qalidighanliqini tekitlidi.