Uyghur déhqanlirining yéngi séliqi: chaghanda xitayche bel dumbaq chélip yanggir usuli etritigiche qatnishish

Qizil panuslarning arisigha ésilghan, xitay re'isi shi jinpingning süriti we kishilerning tilekliri yézilghan chaghanliq lozunka. 2015-Yili 24-féwral, xébéy.

1-Féwral bashlan'ghan xitayning “Chaghan bayrimi” gha bir hepte boldi. Emma Uyghur rayonida “Her millet xelqi jungxu'a milletlirining yéngi yil bayrimi, bolghan chaghanni tebriklimekte” dégendek teshwiqat xewerliri yenila köplep bérilmekte. Bolupmu jenubiy Uyghur diyaridiki nahiye-yézilarda Uyghur déhqanliridin “Bel dumbaq etriti”, “Yanggir etriti” qatarliqlar teshkillinip, bayram keypiyatini yuqiri pellige kötürgenliki” heqqidiki xewerler alahide diqqet qozghidi.

2-Ayning 9-küni aqsu axbarat torida “Taxmaq kentide bahar bayrimi qizip ketti” serlewhilik xewer bérilgen bolup, xewerde “Kucha shehrining sherqiy jenubigha 30 kilométir kélidighan yaqa bazirining 200 öylük bar taxmaq kentidiki déhqanlardin teshkillen'gen “100 Kishilik bel dumbaq etriti” ning chaghan mezgilide “Kocha aylinip dumbaq chélip, yanggir usuli oynap, bayram keypiyati yaratqanliqi” xewer qilin'ghan.

Xewerde “Bel dumbaq etriti” ning xitayche bayram keypiyati yaratqanliqi teswirlinip: “Bel dumbaq etriti qizil kiyim kiyip, bélige qizil kichik dumbaq ésip, ussul oynighach dumbaq chélip, sep sheklini özgertip mangdi, epchil dumbaq chokisigha chigilgen qizil shayi ritimgha egiship yuqiri töwen yelpünetti, shox, yangraq dumbaq awazi kentni lerzige keltürdi” dégen ibariler ishlitilgen.

Xewerde yene bel dumbaqqa oxshash xitayche chalghu we xitayche yanggir usulning nöwette Uyghurlarningmu qobul qilishi hetta huzur alidighan haletke yetkenliki tekitlinip, “Bel dumbaq etriti” ge qatnashqan bir Uyghur ayalning “Bel dumbaq chalghanda hem beden chéniqturghili hem keypiyatni kötürgili bolidu, bir meydan ussul oynisaq, rohimiz xéli kötürülüp qalidu, gheyritimizmu ashidu” dégen sözliri neqil élin'ghan.

Xewerde yene mezkur 100 kishilik bel dumbaq etriti, yéziliq hökümet kadirlirining atalmish “Yézilarni tereqqiy qildurush”, taxmaq kentide “Qatmalliq we radikalliqni özgertish xizmitining netijisi” dep teriplen'gen.

Xewerde “Bel dumbaq etriti” ning etret bashliqi raziye yasinning: “Biz xizmet etritining kentimizning tereqqiyat, qurulush ishlirigha qilghan zor küch bilen qollishini, bolupmu oyun qoyush etritimizge bolghan qollishi we yardimini yerde qoysaq bolmaydu. Ular bizge bel dumbaq, oyun kiyimi sowgha qildi, yene kespiy oqutquchilarni teklip qilip, bizge ögetti, biz téximu köp yaxshi nomurlarni teyyarlap, taxmaqliqlarning yéngi salapitini namayan qilimiz” dégen sözliri neqil élin'ghan.

Amérikadiki Uyghur pa'aliyetchiliridin lagér shahiti zumret dawut xanimning bildürüshiche, 2016-yili chén chüen'go Uyghur rayonigha partkom sékrétari qilip belgilen'gendin buyan, Uyghurlar mexsus xitay hökümet kadirliri teripidin xitayning “Chaghan bayrimi” ni tebriklesh pa'aliyetlirige teshkillinish Uyghur diyarida omumlishishqa bashlighan iken.

Dunya Uyghur qurultiyining mu'awin re'isi zubeyre shemsidin xanimning bildürüshiche, yéqinqi yillarda da'iriler Uyghur qatarliq islam dinigha étiqad qilidighan türkiy xelqlerning diniy étiqadi we milliy kimlikini yoqitip, ulargha “Xitay kimlikini qobul qildurush” ni özining asasiy nishan qilghan.

U, xitay hökümitining Uyghurlargha yürgüzüwatqan “Irqiy qirghinchiliq siyasiti” we “Medeniyet qirghinchiliqi” heqqide toxtilip, Uyghur milliy kimlikining asasiy hüli bolghan Uyghur déhqanlirini xitayche bayramlarni tebriklesh, xitayche chalghulirini chélish, xitayche usul oynash qatarliqlargha mejburlashning emeliyette Uyghur medeniyet kimlikini yiltizidin yoqitish ikenlikini bildürdi.

Zubeyre xanimning bildürüshiche, bolupmu 2017-yildin kéyin, ewjige chiqqan “Uyghurlarni “Qayta terbiyelesh” namidiki “Lagérlargha qamash” herikitide tutqun obyékti bolghanlar del namaz oqughan, roza tutqan, roza héyt, qurban héytqa oxshash diniy bayramlarni islam diniy qa'idiliri boyiche ötküzüp kéliwatqan Uyghur déhqanliri iken.

Uning tekitlishiche, bu yilliq xitayning chaghan bayrimida, Uyghurlarning yenila xitayche en'ene boyiche chaghan ötküzüshke mejburlinishi, 2021-yili 1-aydin bashlap, Uyghur rayonigha partkom sékrétari bolup kelgen ma shingruy dewridimu, Uyghurlarni milliy we diniy kimlikidin ayrip xitaylashturush istratégiyesining yenila dawam qiliwatqanliqining ispati iken.

Melum bolushiche, nöwette xitay hökümitining “Irqiy qirghinchiliq” basturushigha uchrawatqan Uyghurlarning islam dinidiki namaz oqush, roza tutush qatarliq diniy pa'aliyetliri cheklen'gen. Uningdin bashqa Uyghurlar yene, roza héyt, qurban héytqa oxshash diniy bayramlarni, we Uyghur qatarliq türkiy xelqlerning bahar bayrimi hésablinidighan “Noruz” gha oxshash tebi'et bayramlirinimu öz milliy örp-adetliri we diniy qa'ide-yosunliri boyiche erkin ötküzüshige chek qoyulghan. Bügünki kün'ge kelgende “Xitayning jung xwa birliki” namidiki xitay kimlikini qobul qilishqa mejburlan'ghan Uyghurlar xitayning chaghan, zongza bayrimigha oxshash en'eniwi bayramlirini ötküzüshke mejbur bolmaqtiken. Közetküchilerning bildürüshiche, yézilargha chüshken hökümet kadirlirining teshkillishide we atalmish xitay qoshmaq tughqanliri bilen bille xitayche juwawa” tügüp yéyish, xitayche bel dumbaq chélip yanggir usuli oynash, ishiklirige mesnewi we panuslarni ésishqa mejburlinish omumiy keypiyatqa aylan'ghan we bu bir yéngi séliq tüsi alghan.

Yuqiriqi awaz ulinishidin tepsilatini anglaysiler.