Lagér shahiti zumret dawutning lagérda körgen-bilgenliri (3)
2019.09.24
2017-Yilidin étibaren xitay hökümiti “Qayta terbiyilesh” namida Uyghur we bashqa musulman milletlerni keng kölemde tutqun qilip, ikki milyondin artuq kishini yighiwélish lagérlargha qamighanliqi melum bolmaqta. Bügün'giche türme sheklide bashquruluwatqan bu sirliq lagérlardin qutulup chiqqan Uyghurlar intayin az. Uning üstige bu lagérlarning ichki sirliri hemde özining tartqan zulumliri heqqide guwahliq bergen kishilermu sanaqliq. Lagérlardin qutulup chiqqan sanaqliq tutqunlarning köpinchisi ikkinchi bir döletning puqrasi bolghanliqi we yaki bashqa dölet puqrasi bilen toy qilghanliqidek amillar tüpeylidin qoyup bérilgen kishilerdur.
Lagér shahiti zumret dawutmu del shundaq kishilerning biri. Umu pakistanliq er bilen toy qilghanliqi seweblik pakistan da'irilirining arilishishi bilen xitay lagérliridin qutulup chiqqan Uyghurlarning biridur. Emma u 2 aydin artuq lagér hayatida béshidin kechürgen kechmishlirining psixikiliq tesirliridin bashqa künde mejburiy ichküzülgen dora, heptide bir mejburiy urulghan namelum okullarning wujudida peyda qilghan eks tesirliridin qutulalmay kelmekte. Zumret gerche bu dora we okullarning némilikini bilmisimu, hazirghiche özide peyda qiliwatqan tesirlirini hés qilip yashimaqta iken. Hetta u buni lagérda özige bir qanche qétim mejburiy urulghan okulning xumar qilish küchidin bolushi mumkin dep guman qilidiken.
U bu heqte mundaq dédi: “Künde bir tal aq tablétka ichküzdi. Uni hemmimizge mejburiy tekshürüp turup ichküzdi. Uni ichkendin kéyinla xamush bolup qalimiz, uni ichkendin kéyin hemmimizning héyizi toxtidi, méning aditim shu lagérda késilgenche shundin kéyin adet körmidim. . .”
U yene mundaq dédi: “Okulni heptide bir qétimdin urdi, ikki ay yétish jeryanida bir qanche qétim urdi. Néme bu dep sorisaq ular yuqumluq késelning aldini alidighan waksina dédi. Uni urghandin kéyin bediningiz boshiship kétidu, shu chaghda hetta balilarmu xiyalimgha kelmidi. Uni ichkendin kéyin héch qandaq bir ghem endishingiz yoqtek rahet bolup yéniklep qalisiz. Men xuddi shuninggha xumar bolup qalghandek, hetta hazirmu bek jiddiyleshsem könglüm parakende bolsa ashu okul bolsiken dep isteymen. . . . Men esli xéli sémiz ayal idim, lagérda ikki ay turush jeryanida 12 kilogram oruqlaptimen. Uningdin kéyin kütünüsh dawalash jeryanida eslimge keldim.”
Da'irilerning tutqunlargha mejburiy halda namelum dora we okul ishletkenliki erkin asiya radi'osi we bashqa metbu'atlargha guwahliq bergen shahitlarning lagérlarning ichki sirliri heqqide bergen guwahliqliridiki ortaq bir nuqta. Bu nuqta nöwette xitayning Uyghurlargha qarita étnik qirghinchiliq élip bériwatqanliqining muhim bir ispati süpitide diqqet qozghap kelmekte. Halbuki, hazirghiche da'irilerning lagér heqqidiki uchurlarni qattiq qamal qilishi tüpeylidin xitayning lagérlarda tutqunlargha mejburiy ishlitiwatqan okul we dorilirining néme ikenliki, ularning némini meqset qilip bu dorilarni ishlitiwatqanliqi dunya ehlige yenila sir bolup kelmekte.