Huế 1968: Khăn Tang và Nước Mắt đường lên Ba Đồn

Thiện Giao, phóng viên đà i RFA

Trong bà i thứ ba của loạt 5 bà i tường thuật tưởng niệm biến cố Mậu Thân tại Huế năm 1968, biên tập viên Thiện Giao của đà i chúng tôi sẽ tiếp tục gởi đến quí thính giả nghe đà i những nét chính yếu của cuộc phản công tái chiếm Huế mà đỉnh cao là ngà y 22 tháng Hai, khi quân lực Việt Nam Cộng Hoà tái chiếm Đại Nội và Kỳ Đà i Phu Văn Lâu.

Wactch the video We Were There - Hue 1968 on Youtube.

Ngay sau những giờ khắc xúc động nhìn lá quốc kỳ Việt Nam Cộng Hoà được kéo lên trên đỉnh Kỳ Đà i, người dân Huế bà ng hoà ng nhận ra rằng hà ng ngà n thân nhân của mình, bị bắt trong và i tuần lỠphía Bắc Việt là m chủ thà nh phố Huế, sẽ không bao giờ trở về nữa. Họ đã bị thảm sát ra sao, và được che dấu trong các hầm chôn tập thể như thế nà o? Xin hãy điểm lại ký ức của những nhân chứng từ 40 năm trước.

"Người dân Huế bị dồn và o đường cùng, không còn chọn lựa nà o khác nên phải chọn chiến đấu. Chiến đấu để tự tồn. Chiến đấu để có tự do. Chiến đấu để sống hay là chết.", ông Trần Ngọc Huế, người chỉ huy Đại Đội Hắc Báo thuộc Sư Đoà n Một Bộ Binh tái chiếm Đại Nội ngà y 22 tháng Hai năm 1968 nhớ lại.

Huế, tháng Hai năm 1968, mỗi tấc đất là một tấc máu. Máu, của tất cả những ai có mặt tại Huế; của người dân Huế, của các lực lượng Việt Nam Cộng Hoà , của các lực lượng Hoa Kỳ, và của các lực lượng Bắc Việt.

Huế trở thà nh chiến trường đổ lửa, vì Huế là nơi không một ai muốn mất.

"Huế không lớn, nhưng đánh dai dẳng vì quyết tâm của Cộng Sản, muốn thắng bằng bất cứ giá nà o. Mà ý chí của miền Nam và người dân Huế cũng bằng bất cứ giá nà o cũng phải dà nh lấy mảnh đất thiêng liêng của mình.", (Trần Ngọc Huế, Đại Đội Trưởng Đại Đội Hắc Báo Sư Đoà n 1 Bộ Binh).

Cuộc phản công tái chiếm Huế

Chỉ một thời gian rất ngắn sau khi và o Huế, phía Bắc Việt Nam đã có thể tự do đi lại. Trong ngà y Mùng Hai Tết, quân đội Bắc Việt di chuyển trong thà nh phố kiểm soát dân chúng như chỗ không người.

Và phía miền Nam, cùng đồng minh, phải bắt đầu từ đầu nhiệm vụ vãn hồi an bình cho Huế.

Hai bên quần thảo, tiến lên, rồi lui lại, rồi lại tiến lên, rồi lui lại, tranh từng căn nhà , từng khu phố. Mỗi tấc đất là một tấc máu. Từng cái nhà , đánh liên tục không có thời giờ ăn và thời giờ ngủ. Đánh liên tục. Nhiều khi phải chia thà nh từng tổ 2, 3 người thay phiên nhau ngủ.

Huế, trở thà nh chiến trường của an ninh, của vận mệnh, và có lẽ, của cả danh dự.

Quân đội Bắc Việt, quân lực Việt Nam Cộng Hoà , và quân đội đồng minh Hoa Kỳ đã quần thảo trên một chiến trường không lớn, giữa thà nh vách kinh đô cũ và giữa nỗi kinh hoà ng của dân Huế trong nỗi lo sợ thảm sát, đã xảy ra ngay từ đầu khi miền Bắc kiểm soát và lập chính quyền tại Huế.

Theo lời kể của hai người trong cuộc, là ông NguyỠn Văn Ngẫu, và o năm 1968 là thiếu uý thuộc Trung Đoà n 3, Sư Đoà n 1 Bộ Binh và ông Trần Ngọc Huế, Đại Đội Trưởng Đại Đội Hắc Báo thuộc Sư Đoà n 1 Bộ Binh, các lực lượng tham gia chiến trường Huế và o thời điểm Mậu Thân gồm có:

Phía Quân Lực Việt Nam Cộng Hoà có Sư đoà n 1 Bộ Binh. Thiết đoà n 7 kỵ binh. Lực lượng sư đoà n nhảy dù và thuỷ quân lục chiến Việt Nam. Các tiểu đoà n Biệt Động Quân Quân Đoà n 1. Một đại đội trinh sát. Trực thăng và máy bay skyrider Việt Nam với sự yểm trợ của máy bay phản lực và trực thăng Thuỷ Quân Lục Chiến Hoa Kỳ.

Phía Pháo binh có 2 tiểu đoà n cơ hữu thuộc sư đoà n 1. Phía Hải Quân có Giang đoà n 11 và 12 yểm trợ chiến trường.

Phía đồng minh Hoa Kỳ có Thuỷ Quân Lục Chiến, Sư Đoà n 101 Nhảy Dù và Sư Đoà n 1 Không Kỵ.

Thiếu uý NguyỠn Văn Ngẫu nhớ lại những ngà y chuẩn bị phản công:

“Sau 31 tháng Giêng, dân chúng đang ăn tết vui vẻ. Thà nh phố Huế trở thà nh trọng tâm của chiến trường. Đặc công và nội thà nh do trung tá Khánh Lửa dẫn quân và o bốn Kỳ Đà i và 4 con đường chính gồm vùng An Hoà , Thượng Tứ, Cửa Ngăn, Cửa Sập từ vùng núi đi về tập kích. Lực lượng Nội Thà nh gần đó đang đóng ở Thượng Tứ, Cửa Ngăn, Cửa Sập cũng tiến và o. Đơn vị tôi đang đóng tại quận Hương Trà . Một ngà y sau khi nổi lên, tướng Ngô Quang Trưởng trực tiếp điện đà m với quân Khu 1, tướng Hoà ng Xuân Lãm, tổng tham mưu và sau hai ngà y là bắt đầu phản công phản công.”

Đại Đội Trưởng Hắc Báo, ông Trần Ngọc Huế hồi tưởng:

“Huế không lớn nhưng đánh dai dẳng vì quyết tâm của Cộng Sản là muốn thắng lợi bằng bất cứ giá nà o. Mà ý chí của miền Nam và Huế cũng bằng bất cứ giá nà o phải dà nh lấy mảnh đất thiêng liêng của mình.”

Cuộc phản công tái chiếm Huế diỠn ra ác liệt. Hai bên giằng co từng căn nhà , từng khu phố, từng tấc đất.

Ông Trần Ngọc Huế nhớ lại:

“Hai bên quần thảo, tiến lên, rồi lui lại, rồi lại tiến lên, rồi lui lại, tranh từng căn nhà , từng khu phố. Mỗi tấc đất là một tấc máu. Từng cái nhà , đánh liên tục không có thời giờ ăn và thời giờ ngủ. Đánh liên tục. Nhiều khi phải chia thà nh từng tổ 2, 3 người thay phiên nhau ngủ.”

Vòng vây ngà y cà ng xiết chặt. Phía Bắc Việt bắt đầu nao núng, lui và o Đại Nội cố thủ.

Dựng lại cờ VNCH trên Kỳ Đà i ở Phú Văn Lâu

Đại Nội, biểu tượng của kinh thà nh Huế, nằm gần Kỳ Đà i ở Phu Văn Lâu. Lúc ấy, cờ của Mặt Trận Giải Phóng Miền Nam vẫn đang bay giữa trung tâm Huế.

Thế rồi, đến ngà y 18 tháng Hai, ông NguyỠn Văn Ngẫu và đơn vị nhận được lệnh trình diện Bộ Tư Lệnh Sư Đoà n 1 Bộ Binh. Tại đây, tướng Tư Lệnh Ngô Quang Trưởng trực tiếp giao nhiệm vụ đặc biệt cho tiểu đoà n của thiếu uý NguyỠn Văn Ngẫu: Đánh chiếm và dựng lại cờ Việt Nam Cộng Hoà ở Kỳ Đà i.

“Hướng dẫn đại đội ra khỏi sư đoà n và đến đường Mai Thúc Loan, tướng Trưởng chỉ và o lá cờ Mặt Trận Giải Phóng cách khoảng 1 cây số, nói “nhiệm vụ của toa đấy.” Rồi ông đưa bản đồ hà nh quân, các cơ quan liên lạc, và hỏi tôi hai câu. Tôi trả lời, chính tôi là kẻ muốn thắng trận, và tôi ngỏ ý cần một lá cờ để thay thế cờ Mặt Trận.”

Cùng thời điểm ấy, người chỉ huy Đại Đội Hắc Báo cũng ngỏ lời với tướng Ngô Quang Trưởng, yêu cầu được giao nhiệm vụ tái chiếm Đại Nội:

“Cuối cùng chúng tôi yêu cầu Tướng Tư Lệnh được tái chiếm Đại Nội, là biểu tượng về nền tự chủ và độc lâp của Việt Nam từ năm 1802. Chúng tôi được vinh dự lãnh trách nhiệm tái chiếm Huế từ tay Cộng Sản. Và chúng tôi đã hoà n thà nh nhiệm vụ của con dân Huế và miền Nam.”

10 giờ sáng ngà y 22, cờ Việt Nam Cộng Hoà được kéo lên Kỳ Đà i sau khi 2 người lính đã bị phía Bắc Việt từ Đại Nội bắn tỉa.

“Bên kia là toà tỉnh, các phái đoà n tổng tham mưu, truyền hình, truyền thanh, hà ng chục ngà n dân nhìn lên lá cờ để tưởng niệm những ngà y tang thương nhất qua đi. Nhìn lá cờ mà rưng rưng nước mắt, bao nhiêu ngà y bị bao phủ bởi khổ đau.”

Hai giờ chiều cùng ngà y, Đại Đội Hắc Báo chiếm Đại Nội:

“Tấn công nhưng phải bảo vệ di tích lịch sử. Phải bảo tồn. Chúng tôi cũng yêu cầu người Mỹ như vậy. Tôi là con dân Việt Nam, tôi tôn trọng di tích tổ tiên để lại.”

Hà ng ngà n người vô tội bị giết hại

Hai ngà y sau, Huế hoà n toà n được vãn hồi an bình. Người dân trở lại thà nh phố, vừa ngơ ngác, vừa vui mừng, vừa chờ đợi. Họ chờ đợi sự trở lại của những người thân đã bị bắt đi trong thời gian phía Bắc Việt chiếm Huế.

Chờ đợi, để rồi họ bà ng hoà ng nhận ra: Tất cả đã bị giết.

Hà nh trình đau đớn truy tìm các hố chôn tập thể bắt đầu.

Một trong những người tham gia đi tìm các hố chôn tập thể thời ấy là ông Võ Văn Bằng, Trưởng Ban Truy Tìm và Cải Táng Nạn Nhân Tết Mậu Thân, nói rằng Uỷ Ban của ông đã tìm được khoảng 3,000 hà i cốt. Trong số ấy, đau đớn nhất, chỉ khoảng 10% được nhận diện và được gia đình mang về cải táng.

Số nạn nhân còn lại phải được an táng tập thể tại 2 nghĩa trang ở Huế gần núi Ngự Bình là Ba Đồn và Ba Tầng. Dựa trên thi hà i và các đồ vật còn sót lại của nạn nhân, ông Bằng phỏng tính là 20% số nạn nhân là quân nhân, 40% là công chức và 40% là dân thường:

“Sau Mậu Thân, khoảng 1 đến 2 tháng, chúng tôi biết những cái chết rất vô lý. Ví dụ: tại vùng Gia Hội, có một chị tên Tuý. Chị là một sinh viên. Khi Cộng Sản đến tìm anh chị, không có nên bắt chị thay thế. Chị Tuý bị bắn và chôn tại cồn Gia Hội. Còn tại Vỹ Dạ, có chị tên Hương Sen. Hương Sen có nhiều anh tham gia quân đội. Khi và o bắt thì không có các anh của chị nên họ bắt chị ra hà nh quyết tại chỗ. Hoà n toà n là người vô tội.”

Về nguyên nhân thà nh lập Uỷ Ban Truy Tìm và Cải Táng Nạn Nhân, ông Võ Văn Bằng cho biết nhờ một sự tình cờ, mà sau đó người dân Huế mới vỡ lẽ ra là thân nhân mình bị thảm sát tập thể:

“Một năm sau, nhân cuộc hà nh quân của tiểu khu Thừa Thiên ngang qua khu vực giáp giới của Phú Vang, Hương Thuỷ và Phú Thứ, người ta thấy một đầu lâu trồi lên dưới một trảng cát dà i hà ng cây số. Đà o lên, đó là thi hà i của thiếu uý Trần Văn Đỉnh, nhận biết nhờ tấm thẻ bà i. Tin nà y loan ra rất nhanh nên tạo phong trà o tìm xác ở Phú Thứ.”

Những cảnh tượng kinh hoà ng

Nhà báo Vũ Ánh, nguyên phóng viên mặt trận hệ thống truyền thanh quốc gia Việt Nam Cộng Hoà , đã có mặt tại Huế từ mùng Năm đến 29 Tết Mậu Thân và đi theo nhiều nhóm tìm hầm chôn xác tập thể, kể lại cảm giác của ông khi lần đầu nhìn thấy những cảnh tượng ấy:

“Vùng nhiều nhất là quận Phú Thứ và Dạ Lê Thượng có nhiều hầm chôn xác tập thể. Cảm giác tôi lúc ấy rất lạ, như là bị tê liệt khi nhìn các hình ảnh đó.”

Những hình đó là gì? Ông kể tiếp.

Ngay ở hầm Phú Thứ, chắc khoảng gần 1,000 người. Khi khui lên, đầu của họ phía sau sọ bị bể hết. Những thi hà i bị nối nhau bằng dây điện thoại. Có những người không có vết thương, chứng tỏ bị chôn sống. Sau nà y môt nhân chứng cho biết: Họ được lệnh đập đầu bằng đầu cuốc, từ phía lưỡi và o. Quan trọng nhất là , theo nhân chứng: người nà y phải đập người kia. Cứ 10 người bị cột và o điện thoại và đều bị đập vỡ từ phía sau.”

“Ngay ở hầm Phú Thứ, chắc khoảng gần 1,000 người. Khi khui lên, đầu của họ phía sau sọ bị bể hết. Những thi hà i bị nối nhau bằng dây điện thoại. Có những người không có vết thương, chứng tỏ bị chôn sống.

Sau nà y tôi có hỏi các nhân chứng, là một phóng viên bị bắt đi theo Việt Cộng và bị An Ninh VNCH bắt lại, cho biết: Họ được lệnh đập đầu bằng đầu cuốc, từ phía lưỡi và o. Quan trọng nhất là , theo nhân chứng: người nà y phải đập người kia. Cứ 10 người bị cột và o điện thoại và đều bị đập vỡ từ phía sau.”

Ông Võ Văn Bằng kể tiếp rằng, vì người ta bị chôn lớp nà y trên lớp khác, đến khi tìm được vị trí, thân xác đã không còn nguyên vẹn. Để giúp các thân nhân tìm được người thân, Uỷ Ban đều đánh số lên thi hà i và ghi các chi tiết liên quan, chẳng hạn đầu vỡ, sọ bể, tay bị cột như thế nà o, dây lạt hay điện thoại, vạt áo, nilông còn sót.

Và rồi đến bước cuối cùng: "Sau đó loan tin trên đà i phát thà nh Huế để đồng bà o nhận dạng."

Huế, trước Tết 1968, bình thường như mọi Tết khác!

Huế, trong Tết 1968, kinh hoà ng như chưa bao giờ!

Huế, từ sau Tết 1968, đón Xuân trong niềm ngậm ngùi.

40 năm, có đủ để là m là nh một vết thương?

Thế hệ Mậu Thân của Huế vẫn còn đang sống, và năm nay, người dân Huế, ở trong nước thì chốn riêng tư, ở nước ngoà i thì nơi công khai, vẫn tiếp tục tưởng niệm những nạn nhân xấu số của vụ thảm sát 40 năm về trước.

Quí vị và các bạn vừa theo dõi một và i sơ lược những nét chính của cuộc tấn công tái chiếm cố đô Huế trong Tết Mậu Thân 40 năm trước và hà nh trình đi tìm các mồ chôn tập thể nạn nhân cuộc thảm sát Mậu Thân năm 1968. Bà i tường thuật nà y được thực hiện trong khuôn khổ tưởng niệm biến cố Mậu Thân ở Huế, và o thời điểm và địa điểm mà nhiều ngà n người vô tội, không có vũ khí trong tay, đã bị thảm sát. Trong bà i tường thuật thứ tư của buổi phát thanh sau, biên tập viên Thiện Giao sẽ tiếp tục gởi đến quí vị bà i tìm hiểu về một số nhạc phẩm và hồi ký ra đời trong biến cố Mậu Thân. Đồng thời, chúng tôi cũng sẽ điểm lại 3 bức thư Linh Mục Bửu Đồng viết, nhưng chưa kịp gởi đến thầy mẹ, tín hữu và các em ngà i. Những bức thư nà y chỉ được tìm thấy sau khi thi hà i linh mục được tìm thấy trong lòng đất.