Kết thúc để bắt đầu.

Lời giới thiệu: Đã 10 năm trôi qua kể từ ngày Đại Hội "Đảng Công Nhân Thống Nhất Ba Lan" lần cuối cùng (tháng 2 năm 1990) quyết định tự giải thể để thành lập một chính đảng mới- đảng "Xã Hội Dân Chủ Cộng Hoà Ba Lan"(SdRP). Việc làm đó có ảnh hưởng như thế nào đối với các đảng viên, với toàn xã hội, đặc biệt là đến tiến trình cũng như hiệu quả đổi mới của Ba Lan?. Những đánh giá của chính các nhà nghiên cứu lịch sử và các nhà bình luận thời cuộc nổi tiếng của Ba Lan đã được phóng viên nổi tiếng Dominika Wielowieyska ghi chép và đăng trên báo "Bàu cử", tờ báo lớn nhất ở Ba Lan, ngày 29/2/2000. Mục Cái Nhìn Từ Đông Âu kỳ này Cao Ngọc Quỳnh lược dịch nội dung bài viết "Kết thúc để bắt đầu" của Wielowieyska... Quyết tử để hồi sinh*. Kể từ những năm 70 trở đi, "Đảng Công Nhân Thống Nhất Ba Lan" (ĐCNTNBL) mất dần cộng sản tính ban đầu của nó, đồng thời ngày càng có khuynh hướng thiên về một đảng kiểu Dân chủ- Xã hội (DCXH). Thứ nhất, về mặt kinh tế, lúc đầu ĐCNTNBL thực hành 3 giáo điều của CNXH hiện thực: Sở hữu toàn dân, Kế hoạch hoá và Công nghiệp hoá. Nhưng vào thập niên 70, người ta bắt đầu lờ dần những nguyên tắc trên đi để thay thế bằng những đòi hỏi thực tế của cuộc sống. Các giáo điều đã trở thành không tưởng. Chủ thuyết "đa dạng hoá sở hữu" thay thế dần "sở hữu toàn dân". "Kế hoạch hoá" nhường bước dần cho "cơ chế thị trường" và "Công nghiệp hoá" nhường chỗ cho sự phát triển hài hoà của mọi ngành nghề. Thứ nhì, ĐCNTNBL, giống như các đảng cộng sản khác ở Đông Âu, khởi thuỷ có trách nhiệm chống lại thế giới bên ngoài, cụ thể là các nước Tây Âu và Hoa Kỳ. Tuy nhiên từ thập niên 70 trở đi, hợp tác với phương Tây đã thay thế cho sự đối đầu. Kẻ thù ý thức hệ ngày nào giờ đã trở thành người bảo trợ, thành ông chủ nợ hữu hảo cho sự phát triển cũng như là nguồn cung cấp kỹ nghệ mới v.v. Thứ ba, và cũng là sau cùng, với thời gian, ĐCNTNBL đã dần dần bị trí thức và quan liêu hoá, đánh mất hẳn "bản chất giai cấp" cần lao ban đầu. Giai cấp công nhân đã bị gạt ra rìa và chỉ còn được xem như đồ trang sức. Tất cả những yếu tố trên cộng lại làm cho ĐCNTNBL đã không còn là một đảng cộng sản đúng nghĩa nữa ngay từ rất lâu trước khi bị giải thể. Trong thực tế nó giống với một đảng DCXH hơn. Nghịch lý là ở chỗ ĐCNTNBL, trong suốt lịch sử tồn tại của mình, đã luôn luôn là một thực thể xa lạ ngay với chính những ý thức hệ tưởng như là "bất di bất dịch" mà nó tự tuyên bố phải trung thành. Vì vậy, cuối cùng đảng hoàn toàn có thể tự tuyên bố rằng mình đã là một chính đảng DCXH. Tuy nhiên, những nhà lãnh đạo đảng lúc bấy giờ đã không muốn làm việc đó để tránh cho đảng mới sẽ thành lập, khỏi phải gánh vác tội lỗi và sai lầm của quá khứ. Chính vì thế họ đã quyết định cùng nhau giải tán đảng cũ và lập ra một đảng mới - đảng DCXH. Không bị bức tử thì không có oan hồn**. Việc giải thể ĐCNTNBL đã đánh một dấu chấm hết cho chủ nghĩa cộng sản(CNCS) ở Ba Lan. Không thể có CNCS nếu thiếu chính đảng của nó. Tính chất tự nguyện của quyết định trên làm cho nó trở thành một việc không thể đảo ngược được. Tại các nước khác, nơi mà người ta cố ý giải tán hay bức tử các đảng cộng sản , đôi khi vô tình làm cho nó giành lại được cảm tình của quần chúng hoặc thậm chí trở nên có ảnh hưởng mạnh hơn trước. Nếu như ở Ba Lan người ta cũng làm như thế thì có thể đã sinh ra những hậu quả tương tự và tình hình có lẽ sẽ trở nên rắc rối hơn nhiều?. Không phân biệt đối sử***. Mười năm đã trôi qua từ khi giải tán ĐCNTNBL. Không một ai phải hối tiếc về quyết định này- một bằng chứng về tính đúng đắn của nó. ĐCNTNBL là một bộ phận không thể tách rời của thể chế Cộng sản. Nó cần phải được chôn vùi cùng với những thất bại của chính chế độ ấy. Tuyệt đại đa số Đại biểu tham dự Đại hội đảng lần cuối cùng đều đã nhận thức được điều đó. Số người mù quáng muốn bảo tồn đảng bằng mọi giá chỉ là thiểu số. Kết quả của nhận thức đó không chỉ là việc giải tán đảng mà còn là sự tập hợp lại của rất nhiều đảng viên cũ trong một nước Ba Lan mới dân chủ và hoàn toàn độc lập. Nhờ đó mà Thủ tướng Tadeusz Mazowiecki không phải lo ngại các nguy cơ của "bóng ma Cộng sản" lởn vởn đây đó hòng "thọc gậy vào bánh xe" cải cách triệt để của chính phủ ông. Lòng nhiệt thành ủng hộ những cố gắng xây dựng chế độ mới mạnh mẽ tới mức hầu như làm át hẳn những bất mãn xã hội sinh ra bởi những hậu quả không thể tránh khỏi của cuộc cải cách kinh tế triệt để do giáo sư Balcerowicz đề xướng. Nhưng có một điều rất quan trọng không thể không nói đến là việc xoá bỏ ĐCNTNBL đã sẩy ra một cách êm thấm như thế chính là vì Ban lãnh đạo Công Đoàn Đoàn Kết và Chính phủ Mazowiecki đã không hề phân biệt đối sử với các cựu đảng viên của đảng cộng sản và không coi họ như là những công dân "loại hai". Sau khi giải thể ĐCNTNBL, các đảng viên cũ của nó đã gia nhập vào các đảng và các hội đoàn khác nhau. Đa số họ vẫn giữ lại thế giới quan "tả khuynh" của mình và trong hoàn cảnh mới họ tiếp nhận thêm những giá trị cũng như phương thức hoạt động mới theo kiểu các đảng DCXH Âu châu. Đáng tiếc là đã chưa có được một sự đánh giá, tổng kết rạch ròi với CNCS trong quá khứ. Đây chính là một thiếu sót của quá trình cải cách. Những người, vì lý do này hay lý do khác, bị xúc phạm hay đã là nạn nhân của chế độ cũ chưa được nhìn thấy sự "sám hối", thậm chí chưa được nghe thấy cả những ý định làm việc đó từ phía đảng cộng sản cũ. Việc giải tán ĐCNTNBL đã đóng lại một trang sử của Ba Lan. Trong đảng này đã từng có nhiều người dũng cảm, tranh đấu quên mình vì nước Ba Lan trong Thế chiến hai cũng như sau hiệp định Jaltar. Vào tháng 10 năm 1956, chính những đảng viên Cộng sản, như tướng Juliusz Hibner và Waclaw Komar, đã chỉ huy quân đội cầm súng sẵn sàng chiến đấu bảo vệ Ba Lan trước sự can thiệp quân sự của Liên Xô... Nhưng về mặt chính trị, ĐCNTNBL đã hết thời. Di sản có giá trị nhất của nó chính là đảng XHDC (SdRP) Ba Lan được sáng lập bởi các đại biểu của Đại hội cuối cùng của Đảng Cộng sản. Chính đảng XHDC đã cứu "Cánh tả" khỏi sự sụp đổ hoàn toàn lúc bấy giờ. Như vậy, không phải ĐCNTNBL đã ra đi hoàn toàn "tuyệt tự". Bình mới rượi .....mới?*****. Việc giải tán ĐCNTNBL và thành lập đảng XHDC Ba Lan là một cuộc giải phẫu tài tình. Bởi nếu coi thực tế là thước đo chân lý thì rõ ràng cuộc "đại phẫu" đã thành công mỹ mãn. Bệnh nhân đã không chết. Một số người cho rằng bệnh nhân đã trở thành người khác, tuy có cùng một xương cốt ấy. Những người sáng lập đảng XHDC đã thành công trong việc khép lại quá khứ của đảng cũ - "đảng lãnh đạo"- đồng thời mở ra một trang mới trong lịch sử của mình: tham dự vào một sân chơi bình đẳng trong thể chế Cộng hoà đa đảng. Một đảng "tân cổ giao duyên" kiểu như đảng XHDC Ba Lan là một sáng kiến tuyệt vời về mặt tâm lý. Nó là sự hội tụ của quá khứ đã qua với một tương lai đang tới; một cuộc lột xác không đơn giản của nước Cộng hoà Nhân dân Ba Lan, với sự tham gia của đa số nhân dân mang cùng nỗi sợ hãi trước một thị trường tự do cạnh tranh xa lạ và một viễn cảnh không rõ ràng. Chính đảng mới khi tự nhận mình là hậu duệ của đảng cũ, đương nhiên phải chấp nhận trả giá: không ngừng kiểm điểm lại với quá khứ, với sai lầm và thậm chí với tội ác của ngày xưa. Tuy nhiên, có thể nói là cũng đáng "đồng tiền bát gạo" vì, như thực tế cho thấy các lời kêu gọi "phi Cộng sản hoá"v.v.... đã không hề làm cho đảng này yếu đi. Lãnh đạo Tập hợp mới này gồm toàn những người- như Alechsander Kwasniewski nói- được sinh ra sau khi Stalin đã chết. Họ là một thế hệ mới. Còn những người xưa "tội lỗi" hầu hết đã "khuất bóng" rồi... Và từ nay tất cảc các sai lầm do đảng mới gây ra từ sau năm 1990 trở đi sẽ được ghi vào cuốn "Biên niên sử" của chế độ mới (tức Nền Cộng hoà Đệ tam) giống như mọi sai lầm của các đảng phái khác đang cùng sinh hoạt bình đẳng trên sân khâu chính trị của chế độ dân chủ này vậy.