Việt Long, phóng viên đài RFA
Lần trước quý vị đã nghe cuộc trao đổi giữa Việt-Long với ông Hoàng Thanh Phong về chuyến công du Washington của Thủ Tướng Việt Nam Phan Văn Khải. Hoàng Thanh Phong bút danh của một nhà nghiên cứu kinh tế ở trong nước, hiện làm việc với một cơ quan tại Việt Nam.

Ông Phong đã trình bày về tiềm năng và hiện tình Việt Nam ngày nay, để trả lời những câu hỏi liên quan đến công việc của Thủ Tướng Việt Nam Phan Văn Khải trong chuyến công du Hoa Kỳ sắp tới.
Ông nói rằng Việt Nam thực sự mở cửa cho kinh tế thị trường, và tiến trình đó không thể đảo ngược. Cả người dân lẫn chính quyền Việt Nam đều mong muốn mở rộng quan hệ với Mỹ.
Hoa Kỳ cần gì ở Việt Nam?
Câu hỏi Việt-Long nêu tiếp là: Đó là ngưỡng vọng của Việt Nam, còn về việc gọi là Mỹ cần tới Việt Nam, thì giới phân tích hay chuyên gia ở Việt Nam nghĩ sao? Ông Phong nói:
Hoàng Thanh Phong: Về điều này thì tôi cũng đồng ý với giới thạo tin ở trong nước là trong tương quan quốc tế sau vụ khủng bố 11 tháng 9 năm 2001, rõ ràng Việt Nam, với một dân số đông đứng thứ 10 trên thế giới, đang có một vị thế mà Mỹ không thể bỏ qua trong chiến lược toàn cầu của mình, đặc biệt về góc độ thị trường và bối cảnh của chống khủng bố toàn cầu.
Nước Mỹ cần xây dựng một quan hệ mới với Việt Nam, biến Việt Nam trở tHòanh một trong các bạn Hòang quan trọng với giá trị thương mại song phương trong năm 2004 đã vượt cả các đối tác lâu đời của Mỹ như Tây Ban Nha hay Achentina.
Nước Mỹ cần xây dựng một quan hệ mới với Việt Nam, biến Việt Nam trở thành một trong các bạn hàng quan trọng với giá trị thương mại song phương trong năm 2004 đã vượt cả các đối tác lâu đời của Mỹ như Tây Ban Nha hay Achentina.
Đủ điều kiện để đáp ứng?
Việt Long: Nhưng liệu Việt Nam có đủ điều kiện để đáp ứng cho mối quan hệ kinh tế với một cường quốc kinh tế hàng đầu thế giới như Hoa Kỳ không? Nghĩa là Việt Nam còn cần phải làm gì thêm vào những nỗ lực hiện nay về kinh tế? Hoàng Thanh Phong: Vâng, tất nhiên phải tăng trưởng bền vững, và muốn thế thì Việt Nam phải đặt trọng tâm vào tăng cường xuất khẩu, và gia nhập được Tổ chức Thương mại Thế giới WTO càng sớm càng tốt.
Cho nên giành được sự ủng hộ quyết định của Mỹ trong cuộc chạy đua này để tới đích trong năm nay chính là chủ đề quan trọng thứ hai của ông Khải trong chuyến công du có thể nói là quan trọng nhất trong sự nghiệp của ông.
Những vấn đề quan trọng trong cuộc đàm phán
Việt Long: Thế thì những gì sẽ được hai bên đối tác Việt Mỹ đàm phán nhân chuyến công du đó?
Hoàng Thanh Phong: Các vấn đề chủ chốt trong đàm phán giữa Hà Nội và Washington hiện nay là việc phía Mỹ muốn Hà Nội phải chấp nhận mở cửa các thị trường trong nước, thông qua việc hạ thấp hàng rào thuế quan cho hàng nhập khẩu, bỏ đi các hạn chế hay phân biệt đối xử về thương mại hay đầu tư đối với các công ty nước ngoài, và hoàn thiện hệ thống pháp lý theo các tiêu chuẩn quốc tế, tựu chung thì tất cả các đòi hỏi này nhằm bảo đảm cho việc thiết lập một nền kinh tế thị trường thực sự, vững chắc ở Việt Nam.
Phía Mỹ muốn Hà Nội phải chấp nhận mở cửa các thị trường trong nước, thông qua việc hạ thấp hàng rào thuế quan cho hàng nhập khẩu, bỏ đi các hạn chế hay phân biệt đối xử về thương mại hay đầu tư đối với các công ty nước ngoài, và hoàn thiện hệ thống pháp lý theo các tiêu chuẩn quốc tế, tựu chung thì tất cả các đòi hỏi này nhằm bảo đảm cho việc thiết lập một nền kinh tế thị trường thực sự, vững chắc ở Việt Nam.
Việt Long: Những điều kiện đó thì chắc hẳn Hà Nội sẽ cam kết thi hành, nhưng cũng sẽ thương lượng để có thêm thời gian, ngoại trừ những điều kiện liên quan đến việc gia nhập Tổ chức mậu dịch thế giới, phải không ạ?
Hoàng Thanh Phong: Cho đến nay, thì nếu xét về nội dung các cuộc đàm phán song phương toàn diện, thì cả Hà Nội và Washington đều hiểu được những gì họ muốn và khả năng chấp nhận của phía bên kia.
Có vẻ như Tổng thống Bush đã sẵn sàng ủng hộ Việt Nam, vì chính quyền của ông Khải cũng đã hầu như chấp nhận nhượng bộ trước các đòi hỏi của Mỹ.
Một trong những hành động quan trọng là hai bên sẽ thành lập một Hội đồng hợp tác kinh tế cao cấp - tiếng anh gọi là Senior Executive Advisory Council - mà thành phần mỗi bên sẽ bao gồm đại diện của tất cả các ngành công nghiệp có quan tâm đến sự hợp tác và đầu tư trong tương lai ở Việt Nam.
Đây sẽ là một tổ chức có chức năng điều phối rất cao, do các cấp lãnh đạo cao nhất của hai nước chỉ đạo để có thể giúp các công ty Mỹ nhanh chóng tiếp cận được thị trường Việt Nam.
"Những món quà xã giao"
Việt Long: Trong chuyến đi này thì ông Khải sẽ chứng kiến lễ ký kết một số hợp đồng kinh tế đáng chú ý, trong số đó có việc Hãng hàng không Việt Nam sẽ mua 4 máy bay Boeing 787 hay Bộ tài chính Việt Nam sẽ chính thúc cấp giấy phép cho hãng bảo hiểm New York Life vào Việt Nam.
Đây là những món quà xã giao thông thường như ta vẫn thường thấy trong quan hệ quốc tế, nhưng về phía Hoa Kỳ thì liệu họ có sẵn sàng ủng hộ Việt Nam như ông vừa nói không?
Bởi vì... ngoài những tình cảm khác thường giữa những nước từng xung đột trước đây như ta thấy Pháp vẫn biểu lộ với Việt Nam, thì Hoa Kỳ cũng luôn đặt nặng vấn đề quyền lợi của họ, của các công ty Mỹ, thì Washington có cho là việc Việt Nam gia nhập WTO có lợi lộc đáng kể cho họ hay không?
Hoàng Thanh Phong: Thưa ông.... phải nói là ngoài những món quà xã giao như ông nói thì các công ty Mỹ còn trông đợi nhiều hơn thế nhiều, ở trên nội địa Việt Nam.
Chính quyền ông Khải thừa biết là các công ty Mỹ đang muốn gì ở Việt Nam, và đây là một yếu tố quan trọng, một con bài khá mạnh cho việc thương lượng, làm tăng giá trị của cuộc gặp mặt của ông Khải với tổng thống Bush.
Còn việc Mỹ chấp nhận cho Việt Nam gia nhập WTO cũng đồng nghĩa với việc tạo cho Việt Nam cơ hội để thu hút thêm được nhiều đầu tư nước ngoài, đó là một chủ đề mà các đại công ty Mỹ đang rất quan tâm. Những con số sẽ chứng minh điều đó, như thế này:
Chính thức thì đang có 259 công ty Mỹ đăng ký đầu tư trực tiếp ở Việt Nam, với tổng số tiền là 2 tỷ đô la, đặt Mỹ vào vị trí thứ 5, sau cả Hồng Kông, nhưng trên thực tế thì các nhà đầu tư Mỹ đứng số một, vì có các công ty Mỹ đã vào Việt Nam thông qua các nước khác, thí dụ hãng Pepsi Cola thì đăng ký đến từ Hà Lan, còn hãng Nike thì đến từ Đài Loan.
Chính quyền ông Khải thừa biết là các công ty Mỹ đang muốn gì ở Việt Nam, và đây là một yếu tố quan trọng, một con bài khá mạnh cho việc thương lượng, làm tăng giá trị của cuộc gặp mặt của ông Khải với tổng thống Bush.
Việt Nam đã công khai hóa lộ trình cải cách kinh tế, mà theo đó thì sẽ có nhiều cơ hội kinh doanh mà không công ty nước ngoài nào, đặc biệt là của Mỹ, lại có thể thờ ơ.
Lợi thế của các công ty Mỹ
Việt Long: Nhưng công ty Mỹ có thể chen chân vào chỗ nào, theo như những thông tin mà ông có được?
Hoàng Thanh Phong: Các công ty của Mỹ thì rất có lợi thế về các ngành then chốt như năng lượng, bao gồm dầu khí và điện, hay sản xuất thép, xi măng, và đặc biệt với các thị trường dịch vụ và tài chính-ngân hàng hay bảo hiểm.
Có một số công ty lớn của Mỹ đã mở văn phòng đại diện ở Việt Nam và chờ đợi nhiều năm nay để được cấp giấy phép kinh doanh, được xây nhà máy điện, hay khai thác dầu khí.
Mặc dù khu vực đầu tư nước ngoài đã chiếm được 1/3 GDP của Việt Nam, nhưng họ mới chỉ chi phối trong một số ngành công nghiệp nhẹ, chứ còn những ngành vừa kể thì vai trò của đầu tư nước ngoài có thể gọi là còn thứ yếu.
Và chìa khóa cho sự tiếp tục thâm nhập của tư bản vào Việt Nam rõ ràng nằm trong tay chính quyền Hà Nội. Về phía người Mỹ thì họ cũng không thể làm gì hơn ngoài việc ủng hộ hay duy trì cho tiến trình mở cửa mời gọi đầu tư được tiếp tục, và tiếp tục mạnh mẽ hơn.
Cánh cửa Việt Nam thì đã mở và không thể đóng lại được nữa, nhưng tất nhiên người Mỹ thừa hiểu rằng các công ty Trung Quốc cũng đang rất tích cực tìm kiếm thị phần ở Việt Nam, và đương nhiên với vị trí địa dư chính trị và ảnh hưởng sẵn có, Trung Quốc có nhiều lợi thế trong chuyện này.
Tham vọng về chính trị
Việt Long: Nói về chính trị, thì ngoài kinh tế ông nghĩ Washington có tham vọng gì về chính trị ở Việt Nam hay không?
Bạn nghĩ gì về nhận xét này? Xin email về Vietnamese@www.rfa.org
Hoàng Thanh Phong: Tất nhiên là có, nhưng không phải là Mỹ muốn thống trị hay lũng đoạn gì cả, chỉ muốn một Việt Nam dân chủ tự do mà thôi.
Phải nói là hai mươi năm chuyển đổi kinh tế của Việt Nam đã cho thấy rằng chế độ HN đang thay máu, hay là thay mầu, và trong thập niên tới đây, việc thay máu sẽ tiếp tục nhanh hay chậm là rất quan trọng cho cả Hà Nội lẫn Washington. Chắc chắn Washington muốn tiến trình này nhanh vì họ có thể làm được điều đó.
Kinh nghiệm ở các nước cựu cộng sản ở Đông Âu hay Liên Xô cho thấy rằng tiến trình dân chủ hóa không được thực thi một cách đơn phương, mà phải đi đôi với sự thâm nhập mạnh mẽ của các doanh nghiệp Tây phương.
Việt Nam khi phải mở cửa nền kinh tế cho nước ngoài, hội nhập vói thế giới, thì không những ảnh hưởng của khu vực kinh tế nhà nước phải giảm bớt, mà dần dần khu vực tư doanh, khu vực đầu tư nước ngoài sẽ chiếm được một sân chơi bằng phẳng sau những đòi hỏi thành công về cải tổ luật pháp, luật lệ, thủ tục, nhất là tư duy về kinh tế ....
Các đảng viên triệu phú đô la sẽ mất dần ưu thế, để trở thành những doanh gia cạnh tranh công bằng với người khác... Tôi cho rằng đó là ý hướng của người Mỹ. Tuy nhiên có đạt được hay không lại là chuyện còn phải nói nhiều...
Biện pháp đối phó
Việt Long: Nghĩa là ông cho rằng Đảng Cộng Sản cầm quyền sẽ có biện pháp đối phó được với chiều hướng thất lợi cho họ như vậy?
Hoàng Thanh Phong: Biện pháp thì hẳn là có liệu định, và cũng còn nhiều gay go.... Bởi vì các thế hệ cầm quyền ở Việt Nam nhận thức sâu sắc được vị thế của họ.
Đầu tư và viện trợ nước ngoài sau mở cửa kinh tế đã giúp người dân nâng cao cuộc sống khá nhiều như ta so sánh Việt Nam ngày nay với 15 năm trước, giảm bớt được sự bất mãn cũa người dân, đồng thời cũng từng giúp củng cố cho kinh tế Việt Nam không sụp đổ.
Với các chính sách đối nội như họ đã áp dụng trong nhiều năm qua, bao gồm các bước làm phá sản hoàn toàn giai cấp công thương ở miền Nam sau 1975, tiếp đến củng cố vị trí cầm quyền độc tôn của họ trong cả nước, và rồi tạo dựng một thế hệ quản lý mới có quyền lợi gắn liền với chế độ của họ - rõ ràng chế độ Hà Nội đang ở trong một vị thế ít bị thách thức ở trong nước về kinh tế.
Từ phía quốc tế thì dù Việt Nam có tham gia hội nhập kinh tế nhanh hay chậm, thì vị thế của giới cầm quyền cũng không vì thế mà bị suy yếu nhanh chóng.
Đầu tư và viện trợ nước ngoài sau mở cửa kinh tế đã giúp người dân nâng cao cuộc sống khá nhiều như ta so sánh Việt Nam ngày nay với 15 năm trước, giảm bớt được sự bất mãn cũa người dân, đồng thời cũng từng giúp củng cố cho kinh tế Việt Nam không sụp đổ.
Ví dụ như Ngân hàng Thế giới WB do Mỹ lãnh đạo đã thực hiện rất nhiều dự án ở Việt Nam trong hơn 10 năm qua, góp phần giúp Việt Nam vượt qua thời kỳ khó khăn khi các nguồn cung cấp quan trọng từ Liên Xô và các nước Đông Âu bị cắt đứt lúc những chế độ đó tan rã.
Việc cải cách pháp luật và thi hành luật pháp nghiêm chỉnh cũng có thể giúp chế độ đứng vững sau những bất mãn chống đối của người dân vì tham nhũng, vì chiếm đất, đàn áp tôn giáo, áp bức và vắt kiệt người dân... Giới đầu tư nước ngoài đến Việt Nam là do thấy có sự ổn định chính trị, và các nhà đầu tư nước ngoài chắc chắn không muốn thấy thị trường của họ bị xáo trộn.
Nhận định tổng quát về chuyến đi
Việt Long: Ông vui lòng cho một nhận định tổng quát về chuyến đi của Thủ Tướng Việt Nam sang Hoa Kỳ.
Hoàng Thanh Phong: Với tất cả các đánh giá như trên, có thể nói đây là thời gian thích hợp cho một chuyến đi của một nhà lãnh đạo Việt Nam tới Washington. Tình hình trong nước thì thuận lợi và phía Washington thì cũng muốn đẩy nhanh tiến trình chuyển đổi ở Việt Nam.
Ông Thủ Tướng Khải cũng sẽ mời tổng thống Bush chính thức thăm Việt Nam trong dịp ông Bush qua Hà nội dự phiên họp thượng đỉnh của APEC trong năm 2006. Như vậy có thể nói là chuyến đi của ông Phan Văn Khải sẽ có nhiều thuận lợi.