Phó Thủ Tướng Việt Nam đạt được những gì trong chuyến đi vừa rồi?

0:00 / 0:00

Nguyễn Khanh, phóng viên đài RFA

Đầu tuần này, ông Phạm Gia Khiêm, Phó Thủ Tướng kiêm Bộ Trưởng Ngoại Giao Việt Nam kết thúc chuyến viếng thăm nước Mỹ. Bên cạnh những cuộc tiếp xúc với các nhà đầu tư Mỹ, ông Khiêm còn gặp gỡ các nhân vật cao cấp của hành pháp và lập pháp Mỹ, và chính những cuộc tiếp xúc này được coi là trọng điểm của chuyến đi.

PhamGiaKhiemRice200.jpg
Phó Thủ Tướng kiêm Bộ Trưởng Ngoại Giao Việt Nam Phạm Gia Khiêm và Ngoại trưởng Condoleeza Rice tại Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ, Washington DC hôm 15-3-2007. AFP PHOTO

Phó Thủ Tướng Việt Nam đạt được những gì trong chuyến đi vừa rồi? Ðó là câu hỏi được nhiều người đặt ra ngay ở Việt Nam cũng như tại Washington.

Biên Tập Viên Nguyễn Khanh của Ban Việt Ngữ đã tìm hiểu và gửi đến quý thính giả phần giải đáp trong cuộc trao đổi với Việt Long. Cuộc trao đổi được chúng tôi gửi đến quý thính giả trong khuôn khổ Tạp Chí Câu Chuyện Thời Sự Hàng Tuần.

Tình trạng nhân quyền tại Việt Nam

Việt Long: Tin tức ở Mỹ loan tải khá sơ lược về những hoạt động của phó Thủ tướng kiêm Ngoại trưởng Việt Nam Phạm Gia Khiêm trong chuyến đi vừa rồi.

Anh có thu lượm được tin tức gì từ những nguồn tin ở bộ ngoại giao và bộ thương mại, bộ quốc phòng Mỹ, cũng như từ các nguồn khác hay không? Trước hết là từ bộ ngoại giao, có tin gì?

Nguyễn Khanh: Trước khi trả lời câu hỏi anh Việt Long vừa mới đặt ra, xin được thưa trước cùng Anh và quý thính giả là những gì tôi ghi nhận được -qua các giới chức hành pháp, lập pháp và giới thạo tin ở nước Mỹ, ngay tại thủ đô Washington của Hoa Kỳ- là một lượng tin rất nhỏ so với chuyến đi quá lớn kéo dài những một tuần lễ của ông Khiêm.

Trước hết là những tin tức từ Bộ Ngoại Giao, Bộ Ngoại Giao Hoa Kỳ cho báo chí biết nhân quyền vẫn là vấn đề quan trọng nhất, trong buổi thảo luận với ông Khiêm, Bà Ngoại Trưởng Mỹ Condoleeza Rice nói đi, nói lại rất nhiều lần về tình trạng nhân quyền ở Việt Nam.

Trước hết là những tin tức từ Bộ Ngoại Giao, Bộ Ngoại Giao Hoa Kỳ cho báo chí biết nhân quyền vẫn là vấn đề quan trọng nhất, trong buổi thảo luận với ông Khiêm, Bà Ngoại Trưởng Mỹ Condoleeza Rice nói đi, nói lại rất nhiều lần về tình trạng nhân quyền ở Việt Nam.

Anh Việt Long và quý thính giả để ý thấy là trước cũng như trong thời gian ông Khiêm có mặt ở tại thủ đô của nước Mỹ, thì hàng loạt những vụ bắt bớ, giam cầm những nhà tranh đấu, những người lên tiếng đòi hỏi dân chủ, tự do… đã xảy ra.

Và rõ ràng, giới thạo tin cũng như các quan sát viên chính trị ở Washington đều nói với tôi rằng điều đó đã tạo nên bất lợi cho ông Khiêm trong chuyến đi đầu tiên đến Hoa Kỳ với tư cách là Ngoại Trưởng của Việt Nam.

Người ta nói rằng hầu hết trong những chuyến đi quan trọng như vậy, người lãnh đạo phái đoàn thường có lá bài kín dấu ở trong túi, nhưng vì vấn đề nhân quyền, vì những lời chỉ trích hay ít nhất, vì những câu hỏi liên quan đến nhân quyền mà phía hành pháp cũng như lập pháp Hoa Kỳ đặt ra, đã khiến ông Khiêm không có cơ hội đưa lá bài tủ của mình ra.

Tôi thấy đó là trở ngại. Anh Việt Long cũng nhớ là hôm thứ Tư vừa rồi khi Bà Ngoại Trưởng Rice ra điều trần trước Quốc Hội về vấn đề ngân sách của Bộ Ngoại Giao, tức khắc các vị dân cử Mỹ lên tiếng đặt câu hỏi về vấn đề nhân quyền Việt Nam, và chính Bà Rice đảm bảo với mọi người rằng chắc chắn nhân quyền vẫn chiếm một phân rất quan trọng trong tiến trình quan hệ giữa hai quốc gia, tức là giữa Hà Nội và Washington.

Việt Long: Anh nói đến những lá bài tủ ma có thể Phó Thủ Tướng kiêm Bộ Trưởng Ngoại Giao mang sang Mỹ, liệu chúng ta có thể biết các lá bài đó liên quan đến những vấn đề nào không?

Nguyễn Khanh: Trước hết, chúng ta phải nói về phía Hoa Kỳ. Hoa Kỳ mong đợi nhiều ở ông Khiêm, vì ngoài cương vị Phó Thủ Tướng, Bộ Trưởng Ngoại Giao, ông Khiêm còn là một nhân vật đứng trong bộ chính trị của Ðảng Cộng Sản Việt Nam.

Thành ra theo tôi biết, họ không coi chuyến đi của ông Khiêm là một chuyến đi thông thường, không chỉ thuần túy là chuyến đi để sửa soạn cho ông Chủ Tịch Nước Nguyễn Minh Triết của Việt Nam sang thăm Nhà Trắng vào mùa hè năm nay.

Phía Hoa Kỳ nghĩ rằng có thể, bên bộ chính trị của Việt Nam muốn trình bày một điều nào đó mà Việt Nam muốn trình bày với Hoa Kỳ trước khi ông Triết đặt chân đến Washington, nhưng rất tiếc vấn đề nhân quyền bao trùm, lấn át tất cả mọi chuyện, nên ông Khiêm không có cơ hội trình bày lá bài tủ của ông. Thành ra không thể trả lời câu hỏi của anh Việt Long được, vì không ai biết lá bài tủ của ông Khiêm -nếu có- là lá bài gì.

Câu trả lời là ở lãnh vực thương mại, chúng ta thấy ông Khiêm thành công ở một điểm nhưng lại mất đi một điểm. Ðiểm thành công là hiệp ước hàng hải được ký kết, và anh thấy qua hiệp ước này thì trong năm năm tới, giới đầu từ Hoa Kỳ có thể bỏ tới 100% vốn vào các cảng dân sự.

Quan hệ thương mại

Việt Long: Cuộc thảo luận ở bộ thương mại thì sao?

Nguyễn Khanh: Câu trả lời là ở lãnh vực thương mại, chúng ta thấy ông Khiêm thành công ở một điểm nhưng lại mất đi một điểm. Ðiểm thành công là hiệp ước hàng hải được ký kết, và anh thấy qua hiệp ước này thì trong năm năm tới, giới đầu từ Hoa Kỳ có thể bỏ tới 100% vốn vào các cảng dân sự.

Một nguồn tin đáng từ cậy từ Hà Nội còn nói là dường như phía Việt Nam đang tính đến chuyện có thể giao cho Hoa Kỳ công tác điều hành cảng dân sự mà người Mỹ bỏ tiền vào đầu tư 100% vốn. Bên cạnh thành công này, thì lại cho chuyện không may là trong buổi gặp gỡ với Bà Susan Shwab là Ðại Diện Mậu Dịch Mỹ, ông Khiêm có nói rõ là Chính Phủ Việt Nam mong muốn Hoa Kỳ bỏ hẳn Cơ Chế Giám Sát Dệt May.

Câu trả lời mà tôi nghe được từ phía Mỹ là rất tiếc, không thể chấp nhận lời yêu cầu của ông Khiêm. Tôi cũng được nghe nói là tháng tới có thể hai bên bắt đầu thảo luận chi tiết về Cơ Chế này. Ðây là một vấn đề không phải chỉ có phía Hoa Kỳ quan tâm mà theo tôi, quan tâm nặng hơn nằm ở phía Việt Nam.

Anh cũng rõ ngành dệt may của Việt Nam bây giờ là một kỹ nghệ quan trọng, có biết bao nhiêu người sống với ngành này, sống với kỹ nghệ này, thành thử ra bất kỳ một trở ngại nào xảy ra cũng gây ảnh hưởng xấu, trước tiên là về mặt kinh tế, thương mại, kế đến là mặt xã hội, lao động cho Việt Nam.

Việt Long: Thưa anh nói về cơ chế thanh sát ngành dệt may xuất khẩu của Việt Nam mà Hoa Kỳ sẽ thực hiện, có liên quan gì đến hàng từ Trung Quốc đưa sang may ở Việt Nam và dán nhãn Trung Quốc rồi xuất sang Mỹ hay không?

Nguyễn Khanh: Câu trả lời là hiện giờ, Hoa Kỳ bỏ quota với Trung Quốc, bỏ quota với Việt Nam, nên chuyện hàng nước này đưa sang nước khác làm hộ rồi dãn nhãn xuất khẩu đi Mỹ như từng xảy ra trước đây là điều không ai nói đến nữa.

Trở ngại ở điểm như thế này: trước khi Hoa Kỳ và Việt Nam ký kết hiệp ước thương mại cuối cùng để Việt Nam gia nhập Tổ Chức Mậu Dịch Thế Giới WTO, thì chính phủ Việt Nam có chương trình hỗ trợ cho ngành dệt may. Khi ký kết, Việt Nam cam kết không tiếp tục trợ cấp cho kỹ nghệ dệt may xuất khẩu nữa.

Trên nguyên tắc, ghế Việt Nam đang nhắm đến là ghế của Châu Á và Việt Nam được sự ủng hộ của các nước trong vùng, các nước Á Châu cũng như Ðông Nam Á, thành ra hầu như không có gì trở ngại cả. Nhưng vẫn có một vướng víu nho nhỏ, vường víu đó là với tư cách hội viên thường trực, Hoa Kỳ vẫn được quyền phủ quyết.

Vấn đề là Việt Nam hứa, nhưng theo tôi hiểu thì phía Hoa Kỳ chưa thật tin lời hứa của Việt Nam sẽ được thực hiện một cách nghiêm chỉnh, thành ra chúng ta mới có cơ chế được gọi là Cơ Chế Giám Sát Dệt May. Ảnh hưởng cơ chế này như thế nào?

Câu trả lời là bất kỳ lúc nào Hoa Kỳ thấy có bằng chứng để nghi ngờ ngành dệt may vẫn được chính phủ Việt Nam bao cấp, tức là bán phá giá, thì lúc đó phía Hoa Kỳ có quyền mở cuộc điều tra để tìm hiểu sự thật và lúc đó các lượng hàng Việt Nam dự định xuất sang Mỹ sẽ phải ngưng lại.

Cuộc điều tra, nếu xảy ra, có thể kéo dài từ 6 tháng cho đến 1 năm, rồi hai bên kiện tụng với nhau, đàm phán tìm cách giải quyết và có thể đưa ra trước Tổ Chức Mậu Dịch Thế Giới WTO nhờ phân xử. Kiện tụng càng kéo dài bao nhiêu thì càng gây trở ngại cho kỹ nghệ dệt may xuất khẩu của Việt Nam bấy nhiêu.

Xin gia nhập Hội Ðồng Bảo An Liên Hiệp Quốc

Việt Long: Sau ngoại giao và thương mại, không biết trong lĩnh vực quốc phòng thì phái đoàn Việt Nam có đạt được thành quả gì không?

Nguyễn Khanh: Trước khi trả lời câu hỏi của anh về các thành quả quốc phòng, thì tôi cũng xin phép được mở một dấu ngoặc nhỏ ở đây, để nói thêm một điểm khác cũng liên quan đến cuộc thảo luận giữa hai vị bộ trưởng ngoại giao của Việt Nam và Hoa Kỳ. Ðó là chuyện vào năm tới Việt Nam sẽ nộp đơn xin gia nhập Hội Ðồng Bảo An Liên Hiệp Quốc với tư cách một thành viên không thường trực.

Trên nguyên tắc, ghế Việt Nam đang nhắm đến là ghế của Châu Á và Việt Nam được sự ủng hộ của các nước trong vùng, các nước Á Châu cũng như Ðông Nam Á, thành ra hầu như không có gì trở ngại cả. Nhưng vẫn có một vướng víu nho nhỏ, vường víu đó là với tư cách hội viên thường trực, Hoa Kỳ vẫn được quyền phủ quyết.

Giới thạo tin ở Washington cho tôi biết Bà Ngoại Trưởng Mỹ nói với Phó Thủ Tướng Khiêm rằng Washington ủng hộ đơn của Việt Nam, nhưng đồng thời để đánh đổi lấy sự đồng ý, sự ủng hộ đó, Hoa Kỳ muốn Việt Nam công khai lên tiếng ủng hộ chính sách mà Washington đang áp dụng với một số nước, trong đó tôi nghe nói là có Bắc Hàn, Miến Ðiện, Iran và Sudan.

Có thể phía Việt Nam nghĩ cái ghế trong Hội Ðồng Bảo An là cái ghế của mình và không có điều kiện ràng buộc nào cả. Bây giờ họ thấy có điều kiện ràng buộc thì đương nhiên, phía Việt Nam không vui.

Tôi có hỏi là trở ngại có lớn hay không, và câu trả lời mà tôi nghe được là lớn đến độ khi ông Khiêm tiếp xúc với các giới chức hành pháp và lập pháp Mỹ, thì bao giờ câu đầu tiên mà phía Hoa Kỳ đưa ra là các ông, tức Việt Nam, đừng quên nhân quyền chiếm một phần rất quan trọng trong nghị trình thảo luận cũng như trong mối quan hệ giữa hai nước.

Về vấn đề quốc phòng thì theo một nguồn tin rất đáng tin cậy từ phía hành pháp Mỹ, tôi được biết là Hoa Kỳ đồng ý trên căn bản là có thể bán võ khí cho Việt Nam. Bán những loại võ khí như thế nào, bao giờ bán, bán bao nhiêu, bán làm sao, thì còn phải thảo luận thêm giữa hai Bộ Quốc Phòng Hoa Kỳ và Việt Nam.

Nhưng cũng lại phải mở một dấu ngoặc khác ở đây là dù hai Bộ Quốc Phòng đồng ý với nhau và ngay cả trường hợp Tổng Thống George W. Bush đồng ý đi chăng nữa, thì vấn đề buôn bán võ khí –ít nhất- phải được thông báo cho Quốc Hội. Lúc đó, đương nhiên Quốc Hội sẽ thảo luận, sẽ lên tiếng ủng hộ hay không ủng hộ chuyện này.

Tôi nghĩ là nếu đến lúc đó tình trạng nhân quyền ở Việt Nam vẫn chưa cải thiện, thì dù hành pháp có hứa đi chăng nữa, chuyện bán võ khí cho Việt Nam khó có thể được thực hiện. Tôi cũng nghe phong phanh là có thể sang năm tới ông Bộ Trưởng Quốc Phòng Việt Nam sẽ sang thăm Mỹ. Ðây chỉ là tin sơ khởi thôi, nên chuyện bao giờ sang, liệu chuyến đi có thành hình hay không thì thú thật, chưa rõ được.

Đánh giá tổng quát chuyến đi

Việt Long: Anh có thể đánh giá tổng quát về chuyến đi của ông Khiêm không?

Nguyễn Khanh: rất tiếc cũng là một nhà báo như anh nên tôi khó có thể đưa ra đánh giá tổng quát về chuyến đi của ông Khiêm, nhưng theo các tin tức tôi ghi nhận được thì phái đoàn của ông Phó Thủ Tướng và ngay Chính Phủ Việt Nam đánh giá rất cao thành quả đạt được. Có người bảo thành công ở mức mong 10, được 8, tức đạt được tới 80%.

Ngay tại thủ đô Washington, tôi lại thấy có một vài cái nhìn có vẻ khác. Các nhà quan sát mà tôi có dịp tiếp xúc đều nói mức thành công chỉ ở mức khiêm nhường thôi, phái hành pháp thì bảo họ không dàm nghĩ đến con số 80%, nhưng rõ ràng ít nhất phải được tới 60%.

Họ chỉ tiếc một điểm là trong khi ông Phó Thủ Tướng Khiêm đang có mặt ở tại đây, trong khi có nhiều vấn đề hai bên có thể thảo luận với nhau để giúp quan hệ song phương tiến xa hơn thì chuyện nhân quyền xảy ra ngay trong lãnh thổ Việt Nam đã gây trở ngại.

Tôi có hỏi là trở ngại có lớn hay không, và câu trả lời mà tôi nghe được là lớn đến độ khi ông Khiêm tiếp xúc với các giới chức hành pháp và lập pháp Mỹ, thì bao giờ câu đầu tiên mà phía Hoa Kỳ đưa ra là các ông, tức Việt Nam, đừng quên nhân quyền chiếm một phần rất quan trọng trong nghị trình thảo luận cũng như trong mối quan hệ giữa hai nước.

Có nhiều người bảo đi Mỹ xong về phải sang Trung Quốc báo cáo, nhưng tôi thì tôi có cái nhìn khác, và cái nhnì của tôi- ít nhiều- được chia sẻ bởi các nhà báo bạn đang làm việc ở Ðông Nam Á. Các nhà báo tôi quen đều nói Việt Nam bây giờ là một nước Việt Nam khác, ảnh hưởng của Trung Quốc vẫn còn nhưng nếu bảo rằng áp lực này vẫn đè nặng như những năm trước đây thì không có.

Sang thăm Trung Quốc

Việt Long: Anh nhận định gì khi ông Khiêm vừa từ Mỹ về đã lên đường đi Trung Quốc?

Nguyễn Khanh: Thưa anh, trước khi ông Khiêm đến Mỹ thì các nhà báo ở Hà Nội cho tôi hay họ nghe được tin sau khi từ Mỹ về, độ một hoặc hai tuần sau đó ông Khiêm sẽ đi Bắc Kinh. Ðiều này là điều dễ hiểu.

Có nhiều người bảo đi Mỹ xong về phải sang Trung Quốc báo cáo, nhưng tôi thì tôi có cái nhìn khác, và cái nhnì của tôi- ít nhiều- được chia sẻ bởi các nhà báo bạn đang làm việc ở Ðông Nam Á. Các nhà báo tôi quen đều nói Việt Nam bây giờ là một nước Việt Nam khác, ảnh hưởng của Trung Quốc vẫn còn nhưng nếu bảo rằng áp lực này vẫn đè nặng như những năm trước đây thì không có.

Việt Nam không phải báo cáo cho Trung Quốc, mà theo tôi hiểu, Việt Nam muốn duy trì một quan hệ tốt với Trung Quốc.

Tại sao tôi lại nói điều này vì tôi nhớ có lần nói chuyện với ông Michael Marine, Ðại Sứ Mỹ ở Hà Nội, tôi có hỏi ông là những người lãnh đạo Việt Nam tin ở Mỹ hay tin ở Trung Quốc, thì ông Marine trả lời tôi rằng ngay cả những người anh nghĩ họ tin vào Mỹ thì chưa chắc họ đã tin hết vào Mỹ, và ngay những người anh nghĩ là họ thân Trung Quốc thì cũng chưa chắc họ đã tin hết vào Trung Quốc.

Một quan sát viên quốc phòng ở Washington là Giáo Sư Ott hiện đang dậy ở Học Viện Cao Ðẳng Quốc Phòng Hoa Kỳ cũng có lần nói với tôi rằng nếu có cơ hội đề nghị với chính phủ Việt Nam thì ông sẽ đề nghị Việt Nam nên giữ thái độ dung hòa, dung hòa với cả Trung Quốc lẫn với Mỹ, đứng quá thân với Bắc Kinh và cũng đừng quá thân với Washington.

Ông Ott nói là Việt Nam khác với các nước trong vùng, khác về lịch sử, về văn hóa, về vị trí và khác cả về mối quan hệ với Trung Quốc và Hoa Kỳ.

Việt Long: Xin cám anh Nguyễn Khanh.