បេសកកម្មនេះធ្វើឡើងស្របនឹងរបាយការណ៍អង្គការឃ្លាំមើលពិភពលោក (Global Witness) ដែលបានចេញផ្សាយរបាយការណ៍មួយដោយបង្ហាញពីការរកឃើញថា មានក្រុមហ៊ុនចម្ការកៅស៊ូធំចំនួន២ របស់វៀតណាម កំពុងបង្កវិបត្តិដីធ្លីធ្ងន់ធ្ងរនៅកម្ពុជា ហើយសាខាក្រុមហ៊ុនវៀតណាម នោះ ក៏មានទីតាំងនៅខេត្តរតនគិរី ដែរ។
មន្ត្រីអភិរក្សព្រៃឈើ និងពលរដ្ឋមួយចំនួនទទូចសុំឲ្យរដ្ឋាភិបាលចេញមុខមកបកស្រាយឲ្យច្បាស់ នូវរបាយការណ៍របស់អង្គការមួយនេះ ហើយចៀសវាងបដិសេធម្តងជាពីរម្តង ដោយមិនទទួលខុសត្រូវក្នុងការចាត់វិធានការស៊ើបអង្កេតរកការពិត។
មន្ត្រីជាន់ខ្ពស់របស់រដ្ឋាភិបាល តំណាងរាស្ត្រគណបក្សកាន់អំណាច ហាក់នៅស្ងៀមស្ងាត់មិនទាន់ឆ្លើយតបនូវរបាយការណ៍អង្គការឃ្លាំមើលពិភពលោក ខណៈដែលតំណាងរាស្ត្រគណបក្សប្រឆាំងគ្រោងនឹងចុះទៅសិក្សារកភស្តុតាង និងធ្វើរបាយការណ៍ជាផ្លូវការដាក់ទៅប្រធានរដ្ឋសភា និងរដ្ឋាភិបាល ឲ្យចាត់វិធានការបន្ទាន់ចំពោះទង្វើរបស់ក្រុមហ៊ុនវៀតណាម ធំ២ ដែលកំពុងបង្កវិបត្តិដីធ្លីធ្ងន់ធ្ងរនៅកម្ពុជា នោះ។
ប្រសិនបើគ្មានអ្វីប្រែប្រួលទេនោះ តំណាងរាស្ត្រគណបក្ស សម រង្ស៊ី មណ្ឌលភ្នំពេញ លោក សុន ឆ័យ នឹងដឹកនាំមន្ត្រីគណបក្សមួយក្រុមទៅខេត្តរតនគិរី រយៈពេល ៤ថ្ងៃ ចាប់ពីថ្ងៃទី១៩ ដល់ថ្ងៃទី២២ ខែឧសភា ដើម្បីស្រង់ស្ថិតិក្រុមហ៊ុនវៀតណាម ដែលកំពុងវិនិយោគនៅខេត្តនោះ ដោយរកភស្តុតាងជារូបភាព និងសាក្សីពលរដ្ឋរងគ្រោះផ្ទាល់ ដែលត្រូវក្រុមហ៊ុនវៀតណាម រំលោភយកដី និងប្រើអំពើហិង្សារឿងទំនាស់ដីធ្លី ក្រោមរូបភាពវិនិយោគដីសម្បទានសេដ្ឋកិច្ច៖ «ចង់ទៅឃើញផ្ទាល់ ត្រូវមានភស្តុតាងជារូបភាព ការជួបសម្ភាសជាមួយប្រជាពលរដ្ឋ ការជួបផ្ទាល់ជាមួយតំណាងក្រុមហ៊ុន ដើម្បីពិនិត្យភាពជាក់ស្តែងដែលកើតមាន។ យើងនឹងធ្វើរបាយការណ៍ជាផ្លូវការមួយទៅរដ្ឋសភា ហើយក៏ធ្វើរបាយការណ៍មួយទៅរដ្ឋាភិបាលដែរ ដើម្បីឲ្យចាត់វិធានការណាមួយ»។
គម្រោងនេះធ្វើឡើងនៅគ្រាដែលរបាយការណ៍របស់អង្គការឃ្លាំមើលពិភពលោក បង្ហាញថា មានពលរដ្ឋ ៤សែននាក់ ក្នុង១២ខេត្ត កំពុងរងផលប៉ះពាល់ពីការច្បាមយកដីពីក្រុមហ៊ុនវៀតណាម ចំនួន២ គឺក្រុមហ៊ុន ហ្វាង អាន់ យ៉ាឡាយ (Huang Anh Gia Lai) និងក្រុមហ៊ុន វៀតណាម រ៉ាប់ប៊ឺ គ្រូប (Vietnam Rubber Group)។ ក្នុងរបាយការណ៍ផ្ដោតសំខាន់ថា រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា ខ្លួនឯងជាចំណែកមួយនៃការបង្កបញ្ហាទាំងនោះតាមរយៈការផ្តល់អាជ្ញាប័ណ្ណសម្បទានដីធ្លីបំពានច្បាប់ជាធរមាន។ របាយការណ៍ដដែលបានឲ្យដឹងទៀតថា ក្រុមហ៊ុនទាំងពីររបស់វៀតណាម ក៏កំពុងឃុបឃិតជាមួយមន្ត្រីគ្រាក់ៗរបស់រដ្ឋាភិបាល និងឧកញ៉ាពុករលួយមួយចំនួន។
ជុំវិញបញ្ហានេះ ព្រះមេគណស្តីទីខេត្តឧត្តរមានជ័យ ព្រះតេជព្រះគុណ ប៊ុន សាលួត និងជាស្ថាបនិកអភិរក្សព្រៃសហគមន៍សង្ឃរុក្ខវ័ន មានថេរដីកាថា ព្រះអង្គបានទតរបាយការណ៍អង្គការឃ្លាំមើលពិភពលោក ហើយយល់ថាអ្វីដែលអង្គការមួយនេះរកឃើញជាការពិត ហើយខាងរដ្ឋាភិបាលមិនអាចបដិសេធ ឬគេចវេសនូវទង្វើរបស់ខ្លួនដែលហ៊ានស៊ីញេផ្តល់ដីសម្បទានសេដ្ឋកិច្ចហួសព្រំដែននៃច្បាប់នោះទេ។
ច្បាប់ភូមិបាល និងច្បាប់វិនិយោគបានចែងថា ក្រុមហ៊ុនមួយមានសិទ្ធិវិនិយោគដីមិនឲ្យលើសពី ១ម៉ឺនហិកតារ។ ប៉ុន្តែ ក្រុមហ៊ុន ហ្វាង អាន់ យ៉ាឡាយ ទទួលបានជិត ៥ម៉ឺនហិកតារ និងក្រុមហ៊ុន វៀតណាម រ៉ាប់ប៊ឺ គ្រូប ទទួលបានជាង ១សែន ៦ម៉ឺនហិកតារ។ រូបភាពដែលក្រុមហ៊ុនទាំងពីរទទួលដីបានយ៉ាងច្រើននេះ គឺតាមរូបភាពបំបែកសាខាតូចៗវិនិយោគគ្រប់តំបន់ដែលសម្បូរព្រៃឈើធំ ដើម្បីអាចកាប់ឈើយកទៅលក់នៅក្រៅប្រទេស។
ព្រះតេជព្រះគុណ ប៊ុន សាលួត មានថេរដីកាបន្តថា ដរាបណារដ្ឋាភិបាលនៅតែគេចវេសមិនទទួលស្គាល់ការពិតដែលរបាយការណ៍រកឃើញ វិបត្តិដីធ្លីរឹតតែរាលដាលពីតំបន់មួយទៅតំបន់មួយ ទន្ទឹមនឹងកំណើនប្រជាពលរដ្ឋចេះតែកើនឡើងដោយគ្មានដីអាស្រ័យផល៖ «ការអភិវឌ្ឍទៅលើក្រុមហ៊ុនកុំឲ្យវាធំពេក ធ្វើម៉េចយើងគ្រប់គ្រងផ្លូវច្បាប់វិញ ព្រោះយើងសម្លឹងមើលទៅអនាគត ២០ឆ្នាំ ទៅ ៣០ឆ្នាំ ប្រជាជនឡើងទៅដល់ ៥០លាន ទៅ ៦០លាន»។
តាមការឈ្វេងយល់របស់ព្រះតេជព្រះគុណ ដើម្បីស្ដារនូវអ្វីដែលជ្រុលហួសរបស់ខ្លួន រដ្ឋាភិបាលគប្បីសើរើស្រាវជ្រាវចំពោះការផ្តល់ដីសម្បទានសេដ្ឋកិច្ចរបស់ក្រុមហ៊ុនវៀតណាម ទាំងពីរឡើងវិញ។ ការផ្តល់ដីសម្បទានសេដ្ឋកិច្ច ក៏ត្រូវដើរទន្ទឹមគ្នានឹងការអភិរក្សព្រៃឈើផងដែរ។ ពិសេស ការផ្តល់ដីវិនិយោគរយៈពេលវែង ពី ៥០ឆ្នាំ ទៅ ៩៩ឆ្នាំ រដ្ឋាភិបាលមិនត្រូវប្រគល់ឲ្យលើសមួយម៉ឺនហិកតារ នៃច្បាប់កំណត់ឡើយ។
តំណាងសហគមន៍បឹងកក់ លោកស្រី ទេព វន្នី ដែលរងផលប៉ះពាល់ពីការផ្តល់ដីសម្បទានសេដ្ឋកិច្ច យល់ថា របាយការណ៍ជាភស្តុតាងថ្មីម្តងទៀតដែលបង្ហាញអន្តរជាតិឲ្យឃើញពីដើមចមនៃវិបត្តិដីធ្លីនៅកម្ពុជា។ លោកស្រីបន្តថា ការអភិវឌ្ឍដោយគ្មានការសិក្សាជាមុនរបស់រដ្ឋាភិបាល ភាគច្រើនធ្វើឡើងតាមផ្លូវអំពើពុករលួយ អត់មានតម្លាភាព ហើយផលប្រយោជន៍បានតែបក្ខពួកអ្នកមានលុយ និងអំណាច រីឯពលរដ្ឋបានត្រឹមរងនូវភាពអយុត្តិធម៌។
ការផ្តល់ដីសម្បទានសេដ្ឋកិច្ច ត្រូវបានលោកស្រី ទេព វន្នី ចាត់ទុកថាជាវិបត្តិធ្វើឲ្យពលរដ្ឋបាត់បង់មុខរបរ បាត់បង់ផ្ទះដីធ្លីស្រែចម្ការ ធ្វើឲ្យជីវភាពពលរដ្ឋទ្រុឌទ្រោមទៅៗ និងបំផ្លាញសុភមង្គលជីវិតគ្រួសាររបស់អ្នកភូមិតែម្តង៖ «គិតថា វាអត់មានផលប្រយោជន៍ទេ វាមានតែខាតបង់ច្រើនជាងមិនធ្វើដីសម្បទានទៅឲ្យក្រុមហ៊ុនទាំងអស់នោះ បើទុកឲ្យប្រជាពលរដ្ឋធ្វើ ប្រជាពលរដ្ឋមានជីវភាពល្អជាង អាចរស់នៅសមរម្យ ហើយបើដកដីកាប់ព្រៃឈើអស់ទៅ វាប៉ះពាល់ដល់ប្រជាពលរដ្ឋ ធ្វើឲ្យពួកគាត់ចំណាកស្រុកជាដើម។ ជាក់ស្តែង ឃើញអ៊ីចឹងមែន វាអត់ឃើញមានប្រយោជន៍អ្វីទេ ដូចតំបន់បឹងកក់ខ្ញុំអ៊ីចឹង មិនមែនអភិវឌ្ឍប្រទេសជាតិរីកចម្រើនដើរទន្ទឹមគ្នាជីវភាពប្រជាពលរដ្ឋទេ មិនឲ្យពួកខ្ញុំដូចដើម ហើយបែរជាបំផ្លាញនូវអ្វីៗដែលជាមធ្យោបាយចិញ្ចឹមជីវិតខ្ញុំថែមទៀត»។
របាយការណ៍អង្គការឃ្លាំមើលពិភពលោក រកឃើញថា មកដល់ចុងឆ្នាំ២០១២ រដ្ឋាភិបាលបានជួលដីជាលក្ខណៈសម្បទានសេដ្ឋកិច្ចចំនួន ២លាន ៦សែនហិកតារ ទៅឲ្យក្រុមហ៊ុនជាច្រើន។ ក្នុងនោះក្រុមហ៊ុនវៀតណាម ធំ២ គឺក្រុមហ៊ុន ហ្វាង អាន់ យ៉ាឡាយ និងក្រុមហ៊ុន វៀតណាម រ៉ាប់ប៊ឺ គ្រូប កំពុងមមាញឹករបរកាប់ព្រៃ និងដឹកជញ្ជូនឈើចេញពីតំបន់សម្បទាននោះ។
ទោះយ៉ាងណា និស្សិតឆ្នាំទី៣ នៅប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយសារគមនាគមន៍កម្ពុជា (DMC) នៃសកលវិទ្យាល័យភូមិន្ទភ្នំពេញ កញ្ញា រិទ្ធី លំអរពេជ្រ យល់ថា ការចេញរបាយការណ៍នោះ គឺមិនអាចស្តាប់តែមួយចំហៀងបានទេ ដូច្នេះរដ្ឋាភិបាលត្រូវហ៊ានចេញមុខមកបកស្រាយជាសាធារណៈនូវការរកឃើញរបស់របាយការណ៍នេះ និងជាសារមួយបង្ហាញដល់ពលរដ្ឋឲ្យដឹងថា តើរដ្ឋាភិបាលពិតជាបានបណ្តោយឲ្យមានការអភិវឌ្ឍដែលធ្វើឲ្យប៉ះពាល់ពលរដ្ឋខ្លួនឯងមែន ឬយ៉ាងណា?
មិនមែនជាលើកទីមួយទេ ដែលរដ្ឋាភិបាលតែងបដិសេធនូវរបាយការណ៍របស់អង្គការឃ្លាំមើលពិភពលោក ដែលរកឃើញពីមែកធាងនៃអំពើពុករលួយ ការរំលោភដីធ្លី និងការកាប់បំផ្លាញព្រៃឈើនៅកម្ពុជា ហើយបានខឹងសម្បានឹងអង្គការនេះរហូតមានការបណ្ដេញអង្គការនេះចេញមិនឲ្យបំពេញបេសកកម្មនៅកម្ពុជា នោះទេ។ ទោះយ៉ាងណា អង្គការនេះនៅតែបន្តការងាររបស់ខ្លួនដដែល។
មន្ត្រីនាំពាក្យនៃទីស្ដីការគណៈរដ្ឋមន្ត្រី លោក ផៃ ស៊ីផាន មិនអត្ថាធិប្បាយឲ្យស៊ីជម្រៅទៅលើរបាយការណ៍នេះឡើយ ដោយគ្រាន់តែចាត់ទុករបាយការណ៍របស់អង្គការឃ្លាំមើលពិភពលោក ធ្វើឡើងសម្រាប់តែវាយប្រហាររដ្ឋាភិបាល។ មិនត្រឹមតែប៉ុណ្ណោះ បានជំរុញឲ្យអង្គការនេះដាក់ពាក្យប្ដឹងរដ្ឋាភិបាលទៀតផង បើសិនជារកឃើញការពិតដូចរបាយការណ៍នោះមែន។
ជុំវិញបញ្ហានេះ ប្រធានអង្គភាពប្រឆាំងអំពើពុករលួយ លោក ឱម យ៉ិនទៀង ក៏បានឲ្យដឹងដែរថា លោករីករាយរង់ចាំពាក្យបណ្ដឹងរបស់អង្គការឃ្លាំមើលពិភពលោក ចំពោះការរកឃើញការប្រព្រឹត្តអំពើពុករលួយណាមួយក្នុងការផ្តល់ដីសម្បទានសេដ្ឋកិច្ចរបស់រដ្ឋាភិបាល៖ «មិនមែនជាកិច្ចការរបស់យើងខ្ញុំទេ កុំចេះតែទម្លាក់មកខាងខ្ញុំ។ ឥឡូវ សូមឲ្យតម្រុយអំពើពុករលួយឲ្យខ្ញុំមក ទើបចាត់ការ។ របាយការណ៍ហ្នឹងអត់មានអីទេ សុំដាក់មកអង្គភាពប្រឆាំងអំពើពុករលួយផ្លូវការ ហើយទទួលខុសត្រូវមុខច្បាប់។ យើងមិនអាចឲ្យគេធ្វើដោយអត់មានការទទួលខុសត្រូវទេ»។
ទោះយ៉ាងណា ប្រធានក្រុមអ្នកច្បាប់ការពារសិទ្ធិកម្ពុជា លោក សុក សំអឿន យល់ថា ប្រសិនបើអង្គការនេះពិតជាដាក់ពាក្យបណ្ដឹងរដ្ឋាភិបាលមែននោះ គឺអាចធ្វើបានតាមរយៈតុលាការក្នុងស្រុក ហើយមិនអាចដាក់ពាក្យប្ដឹងទៅតុលាការអន្តរជាតិបានទេ ដោយលោកពន្យល់ថា រឿងផ្តល់ដីសម្បទានសេដ្ឋកិច្ច គឺកើតឡើងក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ហើយមិនមែនជាបទល្មើសអន្តរជាតិឡើយ។
លោក សុក សំអឿន យល់ថា ការចេញរបាយការណ៍របស់អង្គការឃ្លាំមើលពិភពលោក នៅពេលនេះ គឺមិនមានចេតនាណាមួយចង់ប្ដឹងផ្តល់នោះទេ។ ផ្ទុយទៅវិញ របាយការណ៍នោះអាចជាសារមួយឲ្យរដ្ឋាភិបាលពិនិត្យសាឡើងវិញនូវអ្វីដែលអង្គការនេះបានរកឃើញ ហើយបើមិនពិតដូចការលើកឡើងទេនោះ រដ្ឋាភិបាលអាចច្រានចោលរបាយការណ៍នោះបាន។
ទន្ទឹមនឹងការលើកឡើងរបស់មន្ត្រីច្បាប់នេះ ក្នុងរបាយការណ៍របស់អង្គការឃ្លាំមើលពិភពលោក ក៏បានទទូចឲ្យរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា ស៊ើបអង្កេតលើសកម្មភាពបំពានច្បាប់របស់ក្រុមហ៊ុនវៀតណាម ទាំងពីរដើម្បីកាត់បន្ថយវិបត្តិដីធ្លី ការបង្កមហន្តរាយដល់បរិស្ថាន និងជីវភាពរស់នៅរបស់ប្រជាសហគមន៍៕
កំណត់ចំណាំចំពោះអ្នកបញ្ចូលមតិនៅក្នុងអត្ថបទនេះ៖ ដើម្បីរក្សាសេចក្ដីថ្លៃថ្នូរ យើងខ្ញុំនឹងផ្សាយតែមតិណា ដែលមិនជេរប្រមាថដល់អ្នកដទៃប៉ុណ្ណោះ។