មន្ត្រីការពារសិទ្ធិមនុស្ស និងអ្នកឃ្លាំមើលការអភិវឌ្ឍសង្គម បានរិះគន់ស្ថាប័នតុលាការខេត្តកោះកុង ថាអនុវត្តការងារមិនឯករាជ្យ និងលម្អៀងទៅលើអ្នកមានអំណាច និងអ្នកមានទ្រព្យធន។ ប្រតិកម្មនេះ កើតឡើងបន្ទាប់ពីស្ថាប័នអង្គការសិទ្ធិមនុស្សមួយចំនួន បានរកឃើញថា តុលាការខេត្តកោះកុង បានផ្អឹបសំណុំរឿងរបស់ប្រជាពលរដ្ឋក្រីក្រ មិនលើកមកចាត់ការទេ ប៉ុន្តែបើពាក្យបណ្ដឹងប្ដឹងដោយមន្ត្រីមានអំណាច ឬឈ្មួញមានទ្រព្យធនវិញ ស្ថាប័ននេះបានលើកយកសំណុំរឿងមកអនុវត្ត ឬបើកសវនាការយ៉ាងឆាប់រហ័ស និងមានភាពរលូន។
វាមិនមែនជារឿងថ្មីទេដែលស្ថាប័នតុលាការស្ទើរទូទាំង ២៥រាជធានី-ខេត្ត រងនូវការចោទប្រកាន់អំពីអព្យាក្រឹតភាពមានភាពលម្អៀង និងអនុវត្តការងារមិនឯករាជ្យ ជាដើម រហូតដល់ប្រមុខដឹកនាំរដ្ឋាភិបាលអាណត្តិទី៥ ប្រកាសធ្វើកំណែទម្រង់ស៊ីជម្រៅក្នុងស្ថាប័នកំពូលមួយនេះ។
ត្រង់ចំណុចនេះ លោក អ៊ិន គង់ជិត មន្ត្រីសម្របសម្រួលនៃអង្គការលីកាដូ (Licadho) ប្រចាំខេត្តកោះកុង បានកត់សម្គាល់ថា បណ្ដឹងរបស់ប្រជាពលរដ្ឋដែលដាក់ប្ដឹងទៅកាន់តុលាការខេត្តនេះ ប្ដឹងចោទឈ្មួញ ឬមន្ត្រីមានអំណាច ភាគច្រើនតុលាការខេត្តកោះកុង តែងផ្អឹបសំណុំរឿងទុកមិនចាត់ការទេ។ លោកបញ្ជាក់ថា ក្នុងប៉ុន្មានឆ្នាំចុងក្រោយនេះ ប្រជាពលរដ្ឋដែលស្វែងរកយុត្តិធម៌នៅតុលាការខេត្តកោះកុង ប៉ុន្តែភាគច្រើនមិនទទួលបានការយកចិត្តទុកដាក់ពីតុលាការទេ ដោយបណ្ដឹងភាគច្រើនត្រូវតុលាការខេត្តនេះផ្អឹបសំណុំរឿងចោល ប៉ុន្តែបើពាក្យបណ្ដឹងប្ដឹងដោយឈ្មួញមានទ្រព្យធន ឬមន្ត្រីមានអំណាចវិញ តុលាការខេត្តកោះកុង បានបង្ហាញភាពសកម្មអនុវត្តការងាររបស់ខ្លួនមានសកម្មភាពរស់រវើក និងលើកយកមកបើកសវនាការឆាប់បំផុត។
លោក អ៊ិន គង់ជិត បានលើកយកករណីសំណុំរឿងរបស់អ្នកកាសែតម្នាក់ឈ្មោះ យួន ឈីវ ដែលដាក់ពាក្យបណ្ដឹងប្ដឹង លោក ម៉េច តិច មានតួនាទីជាអនុប្រធានមន្ទីរបរិស្ថានខេត្តកោះកុង បានប្រើហិង្សាមកលើខ្លួន ប៉ុន្តែពាក្យបណ្ដឹងរបស់អ្នកកាសែតរូបនេះ មិនត្រូវបានតុលាការលើកយកមកចាត់ការទេ។ ផ្ទុយពីនេះ នៅពេល លោក ម៉េច តិច ដាក់ពាក្យបណ្ដឹងប្ដឹងបកទៅអ្នកកាសែតរូបនោះវិញ បែរជាតុលាការខេត្តកោះកុង លើកយកសំណុំរឿងមកបើកសវនាការបានឆាប់រហ័សបំផុត។
លោកបន្តថា ក្រៅពីនេះក៏នៅមានប្រជាពលរដ្ឋមានទំនាស់ដីធ្លី ឬមានការរំលោភសិទ្ធិមនុស្ស និងការគំរាមកំហែងច្រើនករណីទៀត ដែលតុលាការខេត្តកោះកុង ផ្អឹបសំណុំរឿងទុកចោលមិនចាត់ការទេ ព្រោះពាក្យបណ្ដឹងទាំងនោះ ភាគច្រើនប្ដឹងអ្នកមានអំណាច និងមានទ្រព្យធនជាដើម៖ «ករណីប្រជាពលរដ្ឋរងគ្រោះដោយសមត្ថកិច្ចស្រុកថ្មបាំង វាយសំពងដោយហិង្សាឲ្យមានរបួសធ្ងន់នៅស្រុកថ្មបាំង កាលពីដើមឆ្នាំ២០១៣ ហើយជនរងគ្រោះដាក់ពាក្យបណ្ដឹងទៅកាន់តុលាការ ប៉ុន្តែព្រះរាជអាជ្ញាបានតម្កល់សំណុំរឿងទុកចោលមិនចាត់ការ។ ក្រៅពីនេះ ក៏មានករណីនៅក្នុងទីរួមខេត្តកោះកុង ក៏មានពាក្យបណ្ដឹងលើសំណុំរឿងមន្ត្រីកងរាជអាវុធហត្ថខេត្តកោះកុង ប្រើហិង្សាទៅលើយុវជនលក់ដូរស្ករគ្រាប់នៅតាមបេនឡាន ក៏តុលាការខេត្តកោះកុង តម្កល់ទុកមិនចាត់ការដែរ។ ដូច្នេះ សេវាយុត្តិធម៌នៅខេត្តកោះកុង កំពុងធ្លាក់ និងធ្វើឲ្យប្រជាពលរដ្ឋនាមូលដ្ឋាននេះបាត់បង់ជំនឿ»។
ផ្ដើមពីបញ្ហានេះ លោក អ៊ិន គង់ជិត ស្នើដល់ស្ថាប័នតុលាការខេត្តកោះកុង ពិសេសលោករដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងយុត្តិធម៌ ជួយពិនិត្យ និងចុះពង្រឹងវិជ្ជាជីវៈមន្ត្រីក្នុងស្ថាប័នតុលាការខេត្តកោះកុង ឲ្យមានឯករាជ្យ មានតម្លាភាព អព្យាក្រឹត្យ និងមិនលម្អៀង ប្រយោជន៍ដើម្បីលើកតម្កើងកិត្តិយសស្ថាប័នតុលាការដែលរងការរិះគន់ឡើងវិញ។
ស្រដៀងគ្នាដែរ លោក ញៀប សំអឿន មន្ត្រីសម្របសម្រួលនៃសមាគមអាដហុក (adhoc) ប្រចាំខេត្តកោះកុង ក៏រកឃើញភាពមិនប្រក្រតី ឬភាពអសកម្មនៃការអនុវត្តតួនាទីរបស់មន្ត្រីបម្រើការនៅក្នុងស្ថាប័នតុលាការខេត្តកោះកុង មួយចំនួនដែរ។ លោកទទួលស្គាល់ថា មានពលរដ្ឋរងទុក្ខជាច្រើនគ្រួសារ នៅពេលពួកគេទទួលរងការរំលោភបំពានដីធ្លី ឬមានការគំរាមកំហែងសិទ្ធិរស់នៅមកលើខ្លួន ផ្ដើមដោយមន្ត្រីមានអំណាច និងមានទ្រព្យធនមួយចំនួន ប៉ុន្តែនៅពេលពួកគាត់ដាក់ពាក្យបណ្ដឹងសុំជួយរកយុត្តិធម៌ពីស្ថាប័នតុលាការខេត្តកោះកុង ត្រូវស្ថាប័នមួយនេះមិនរវល់អើពើ ឬមិនលើកយកសំណុំរឿងមកបើកសវនាការ ដើម្បីផ្តល់យុត្តិធម៌ជូនពលរដ្ឋទេ៖ «សាលាដំបូងខេត្តកោះកុង នេះ គឺបណ្ដឹងមួយចំនួនត្រូវបានព្រះរាជអាជ្ញាផ្អឹបទុកចោលមិនចាត់ការ ហើយពាក្យបណ្ដឹងមួយចំនួន តុលាការខេត្តនេះមិនផ្តល់យុត្តិធម៌ដល់ជនរងគ្រោះទេ មានដូចជាជនរងគ្រោះលើករណីសិទ្ធិមនុស្ស ដីធ្លី គឺប្រជាពលរដ្ឋភាគច្រើនមិនទាន់ទទួលបានយុត្តិធម៌ពីប្រព័ន្ធតុលាការខេត្តកោះកុង ទេ រហូតមកដល់ពេលនេះ»។
ផ្ដើមពីបញ្ហានេះ លោក ញៀប សំអឿន ថ្លែងក្នុងនាមមន្ត្រីសង្គមស៊ីវិល បានស្នើដល់មន្ត្រីបម្រើការក្នុងស្ថាប័នតុលាការខេត្តកោះកុង ត្រូវពង្រឹងវិជ្ជាជីវៈរបស់ខ្លួនឡើងវិញ និងងាកមកជួយពន្លឿនសំណុំរឿងប្រជាពលរដ្ឋក្រីក្រ ដែលបានដាក់ស្វែងរកស្ថាប័នមួយនេះជួយរកយុត្តិធម៌ ដោយការទទួលខុសត្រូវខ្ពស់ បើមិនដូច្នេះទេ នឹងរងនូវការរិះគន់ធ្ងន់ធ្ងរថែមទៀត។
ទាក់ទិនបញ្ហានេះដែរ លោក កែម ឡី អ្នកស្រាវជ្រាវសង្គម និងជាអ្នកវិភាគឯករាជ្យ កត់សម្គាល់ថា ប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌នៅទូទាំងប្រទេសមានសុចរិតភាពខ្សោយបំផុត មិនថាតែតុលាការនៅខេត្តកោះកុង ទេ ហើយប្រព័ន្ធសុចរិតភាពនេះ គឺភាគច្រើនមិនដំណើរការទេ ហើយធ្វើការងារភាគច្រើនតែទៅលើអ្នកមានអំណាច ឬទ្រព្យធនទេ។ លោកថា បញ្ហានេះត្រូវបានគេដឹងជាទូទៅនៅទូទាំងប្រទេសកម្ពុជា។ លោក កែម ឡី បង្ហាញទស្សនៈថា ប្រព័ន្ធតុលាការកម្ពុជា សព្វថ្ងៃនេះ គ្មានយុត្តិធម៌សម្រាប់ប្រជាពលរដ្ឋរងគ្រោះក្រីក្រទេ ប៉ុន្តែទាល់តែមានការកែទម្រង់ប្រព័ន្ធច្បាប់ ឬប្រព័ន្ធតុលាការជាថ្មីឡើងវិញ៖ «យើងឃើញថា តុលាការនៅទូទាំងប្រទេស ទាំងនៅខេត្តកោះកុង ខេត្តព្រះសីហនុ និងតុលាការរាជធានីភ្នំពេញជាដើម គឺចំពោះប្រជាពលរដ្ឋក្រីក្រ អ្នកគ្មានបក្ខពួក ឬគ្មានលុយដើម្បីសម្រាលទោសនោះ គឺមិនអាចទទួលបានយុត្តិធម៌ពេញលេញទេ។ ទាមទារឲ្យរដ្ឋាភិបាលធ្វើកំណែទម្រង់ប្រព័ន្ធច្បាប់ ឬតុលាការឡើងវិញ។ ជាងនេះ ក៏ត្រូវពង្រឹងភារកិច្ច តួនាទីរបស់ឧត្តមក្រុមប្រឹក្សានៃអង្គចៅក្រមឲ្យបានឯករាជ្យបំផុត ហើយដើរតួនាទីត្រួតពិនិត្យ និងវាយតម្លៃទៅលើការអនុវត្តការងាររបស់តុលាការ តាមបណ្ដារាជធានីខេត្តឲ្យបានដិតដល់ ទើបមានយុត្តិធម៌បានស្មើភាពគ្នា»។
ដូចគ្នាដែរ លោក ព្រាប កុល នាយកអង្គការតម្លាភាពកម្ពុជា ក៏ធ្លាប់ទទួលបានពាក្យបណ្ដឹងពីប្រជាពលរដ្ឋ ដែលលើកឡើងថា មន្ត្រីតុលាការនៅតាមខេត្តក្រុងមួយចំនួន បានប្រព្រឹត្តអំពើពុករលួយ ឬប្រកបវិជ្ជាជីវៈមិនឯករាជ្យទេ និងតែងលម្អៀងទៅភាគីមានអំណាច ឬមានទ្រព្យធន។ ជាងនេះ រាល់សំណុំរឿងដែលប្ដឹងប្រជាពលរដ្ឋក្រីក្រ តុលាការភាគច្រើនតែងតែផ្អឹបទុកសំណុំរឿងមិនចាត់ការ ដោយសំអាងទៅលើនីតិវិធីអ៊ីចេះ ឬអ៊ីចុះ ជាដើម៖ «គួរមានកំណែទម្រង់ ហើយកំណត់នីតិវិធីឲ្យបានច្បាស់លាស់នៅក្នុងការចាត់ការរឿងក្តី ឬបណ្ដឹងនីមួយៗ ស្នើកុំផ្អឹបសំណុំរឿងទុក ហើយសំអាង ឬយកលេសថា នីតិវិធីតុលាការមិនទាន់ដល់ពេលវេលាដំណើរការជាដើម ប៉ុន្តែនៅពេលមានលុយធ្លាក់ដល់ដៃ ទើបតុលាការដំណើរការក្តី វាអាចធ្វើឲ្យប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌កម្ពុជា មានការទន់ខ្សោយ»។
ក្នុងការស្រាវជ្រាវពីប្រព័ន្ធសុចរិតភាពរបស់អង្គការតម្លាភាពកម្ពុជា បានរកឃើញថា ប្រព័ន្ធតុលាការ គឺមានចំណុចខ្សោយច្រើនជាងគេ គឺងាយរងគ្រោះនឹងអំពើពុករលួយខ្លាំងបំផុត។ ដូច្នេះអាទិភាពដែលរដ្ឋាភិបាលគួរធ្វើកំណែទម្រង់ និងពង្រឹងនោះ គឺប្រព័ន្ធតុលាការ និងប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌ ដើម្បីស្ដារឡើងវិញនូវជំនឿទុកចិត្តពីប្រជាពលរដ្ឋទៅលើប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌នៅកម្ពុជា បើមិនដូច្នេះទេ រូបភាពដែលជួបនូវបទពិសោធន៍នៃការឈឺចាប់រវាងពលរដ្ឋក្រីក្រ ឬទន់ខ្សោយ នឹងបន្តកើតមាននៅក្នុងសង្គមកម្ពុជា ជាបន្តទៀតនាថ្ងៃអនាគត។
ផ្ដើមពីបញ្ហានេះ លោក ព្រាប កុល នាយកអង្គការតម្លាភាពកម្ពុជា បានផ្តល់ជាអនុសាសន៍ទៅរដ្ឋាភិបាល ឬស្ថាប័នពាក់ព័ន្ធ ត្រូវពិនិត្យមើលនូវរាល់អនុសាសន៍នៃការសិក្សាស្រាវជ្រាវដែលអ្នកឯកទេស ឬក្រុមមន្ត្រីសង្គមស៊ីវិលជាតិអន្តរជាតិ បានដាក់ជូនរដ្ឋាភិបាលធ្វើកំណែទម្រង់ប្រព័ន្ធតុលាការឡើងវិញ៖ «យើងលើកទឹកចិត្តឲ្យក្រសួងយុត្តិធម៌ ឬរដ្ឋាភិបាលពិនិត្យមើលអនុសាសន៍ដែលអង្គការតម្លាភាព អ្នកឯកទេស និងស្ថាប័នអន្តរជាតិដទៃទៀត ដែលបានសិក្សាស្រាវជ្រាវអំពីប្រព័ន្ធតុលាការ ហើយបានដាក់ជូនរដ្ឋាភិបាល ដើម្បីធ្វើកំណែទម្រង់ប្រព័ន្ធតុលាការ ឬយុត្តិធម៌នៅកម្ពុជា។ យើងជាអង្គការសង្គមស៊ីវិលក្រៅរដ្ឋាភិបាល ត្រៀមខ្លួនក្នុងចូលរួមធ្វើកំណែទម្រង់នេះជាមួយរាជរដ្ឋាភិបាល»។
ទាក់ទិនបញ្ហានេះ លោក អង្គវង្ស វឌ្ឍនា រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងយុត្តិធម៌ បានទទួលស្គាល់ថា ក្នុងរយៈពេលចុងក្រោយនេះ តុលាការហាក់មានកម្សោយ ឬមិនយកចិត្តទុកដាក់ទៅលើសំណុំរឿងមួយចំនួនទេ ជាហេតុនាំឲ្យមានការរិះគន់មកលើប្រព័ន្ធតុលាការថាគ្មានយុត្តិធម៌ ជាដើម។ លោកថា បញ្ហានេះក្រសួងយុត្តិធម៌ នឹងបន្តរឹតបន្តឹងប្រព័ន្ធតុលាការតាមរយៈបើកការស៊ើបអង្កេតទៅលើអង្គចៅក្រម និងព្រះរាជអាជ្ញានៅតាមបណ្ដាតុលាការរាជធានី-ខេត្តនានា បន្ទាប់ពីសំណុំរឿងមួយចំនួនត្រូវបានបិទបាំងមិនបានរាយការណ៍ ឬក៏ចុះបញ្ជីសំណុំរឿងក្តីមិនបានត្រឹមត្រូវរួចមក។
កាលពីខែធ្នូ ឆ្នាំ២០១៤ រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងយុត្តិធម៌ លោក អង្គវង្ស វឌ្ឍនា មានប្រសាសន៍ថា រយៈពេលចុងក្រោយនេះ ព្រះរាជអាជ្ញា និងចៅក្រមខ្លះ បានឃុំខ្លួនមនុស្សលើសនីតិវិធីច្បាប់ មិនយកសំណុំរឿងខ្លះមកជំនុំជម្រះ ឬបង្កកសំណុំរឿងទុកយូរ ដែលជាហេតុធ្វើឲ្យមានការប្រតិកម្ម និងរិះគន់ពីសាធារណជន។ លោកថា ជាវិធានការទប់ស្កាត់ទង្វើមិនប្រក្រតីនេះ ក្រសួងត្រូវរឹតបន្តឹងដើម្បីកែទម្រង់នៅក្នុងប្រព័ន្ធតុលាការទូទាំងរាជធានី-ខេត្ត ឲ្យបានប្រសើរ និងទទួលបានការគាំទ្រឡើងវិញនាថ្ងៃអនាគត៕
កំណត់ចំណាំចំពោះអ្នកបញ្ចូលមតិនៅក្នុងអត្ថបទនេះ៖
ដើម្បីរក្សាសេចក្ដីថ្លៃថ្នូរ យើងខ្ញុំនឹងផ្សាយតែមតិណា ដែលមិនជេរប្រមាថដល់អ្នកដទៃប៉ុណ្ណោះ។