យោងគោលការណ៍ច្បាប់សកលបញ្ជាក់ថា ការចាប់បង្ខំជនណាម្នាក់ឲ្យធ្វើអ្វីមួយផ្ទុយពីឆន្ទៈ ឬផ្ទុយពីបំណងរបស់ជននោះ គឺជាអំពើល្មើសច្បាប់។ សម្រាប់កម្ពុជា ការចាប់បង្ខំឲ្យជនណាម្នាក់ស្បថស្បែបោះឆ្នោតឲ្យគណបក្សណាមួយ មិនត្រឹមតែល្មើសច្បាប់បោះឆ្នោតប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែក៏ជាអំពើបំពានរដ្ឋធម្មនុញ្ញ និងរំលោភកតិកាសញ្ញាអន្តរជាតិស្ដីពីសិទ្ធិពលរដ្ឋ និងសិទ្ធិនយោបាយដែលកម្ពុជា ជាភាគីហត្ថលេខីទៀតផង។
នៅក្នុងរដូវឃោសនារកសំឡេងឆ្នោតគាំទ្រពីប្រជាពលរដ្ឋម្ដងៗ អ្នកនយោបាយខ្មែរតែងតែរិះរកគ្រប់មធ្យោបាយគ្រប់បែបយ៉ាងដើម្បីអូសទាញទឹកចិត្តម្ចាស់ឆ្នោតឲ្យគាំទ្រគណបក្សរបស់ខ្លួន។
ពលរដ្ឋខ្មែរទូទៅមានជំនឿលើពាក្យសម្បថ។ គេជឿថា បើគេស្បថស្បែថានឹងធ្វើអ្វីមួយ គេត្រូវតែធ្វើឲ្យបាន។ បើគេមិនធ្វើតាមសម្បថ គេនឹងចាញ់សម្បថ ហើយគ្រោះកាច ឬភាពវិនាសអន្តរាយណាមួយនឹងកើតមានមកលើខ្លួន ឬសាច់ញាតិរបស់ខ្លួន។
ឆក់ឱកាសពលរដ្ឋខ្មែរមានជំនឿបែបនេះ មន្ត្រីមូលដ្ឋាននៃគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា ត្រូវបានគេចោទថា បានបង្ខំប្រជាជននៅតាមបណ្ដាខេត្តមួយចំនួនឲ្យស្បថ បោះឆ្នោតឲ្យគណបក្សរបស់ខ្លួន។
កាលពីខែឧសភា កន្លងទៅ អ្នកភូមិជាច្រើននាក់នៅឃុំផ្លូវទូក ស្រុកកំពង់លែង ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង បានចោទថា អាជ្ញាធរឃុំនិងស្រុកដែលនាំយកអំណោយកាកបាទក្រហមខេត្តមកចែកជនរងគ្រោះដោយខ្យល់ព្យុះ បានបង្ខំឲ្យប្រជាពលរដ្ឋស្បថស្បែថា ត្រូវតែស្មោះត្រង់ជាមួយគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា។
ស្ត្រីអ្នកភូមិឈ្មោះ ស មឿន អាយុ ៤៨ឆ្នាំ មានប្រសាសន៍ថា អ្នកភូមិមានការភ័យខ្លាច ហើយខ្លះមិនហ៊ានស្បថទេ ព្រោះខ្លាចស្លាប់តាមសម្បថ៖ «គេឲ្យស្បថអ៊ីចឹង អារម្មណ៍មិនល្អសោះ យើងស្បថទៅដល់ពេលយើងមិនបោះឲ្យគណបក្សគេទៅ យើងខ្លាចងាប់ចោលកូនចោលចៅណា៎! ឲ្យស្បថជ្រៅៗយ៉ាងនេះ។ បើបានអំណោយជួយប្រជាពលរដ្ឋ ហើយកុំឲ្យប្រជាពលរដ្ឋស្បថ បើឲ្យស្បថអ៊ីចឹងប្រជាពលរដ្ឋញ៉ាកដែរហ្នឹង។ ខ្លាចងាប់ចោលកូនចៅ បើត្រឹមតែឲ្យពរជ័យសូមឲ្យអ្នកផ្ដល់អំណោយទទួលបានអាយុយឺនយូរនោះបានហើយ»។
បុរសអ្នកភូមិម្នាក់ទៀតយល់ឃើញថា ការយកអំណោយរបស់កាកបាទក្រហមមកចែកជាធ្នាក់ធ្វើនយោបាយជាថ្នូរនឹងការបង្ខំឲ្យអ្នកភូមិស្បថយ៉ាងឃោរឃៅបែបនេះជាអំពើអសីលធម៌៖ «គេថាបើមិនបោះឆ្នោតឲ្យគណបក្សប្រជាជនទេនោះ ត្រូវងាប់ចោលកូនចៅ ឲ្យស្បថអ៊ីចឹងវាមិនស្រួលទេ...»។
ទោះជាយ៉ាងណា អ្នកភូមិ មេឃុំផ្លូវទូក លោក ចេង ភាក បានច្រានចោលការចោទប្រកាន់នេះ ដោយលោកអះអាងថា ក្នុងពេលចែកអំណោយនោះ មានការណែនាំខ្លះដល់ម្ចាស់អំណោយ ប៉ុន្តែមិនបានបង្ខំឲ្យអ្នកភូមិស្បថស្បែទេ។
ច្បាប់បោះឆ្នោតហាមមិនឲ្យគណបក្សនយោបាយណាមួយ ឬជនណាមួយគំរាមកំហែង ឬបង្ខំធ្វើសម្បថឲ្យគេបោះឆ្នោតឲ្យគណបក្សនយោបាយរបស់ខ្លួន ឬគណបក្សណាមួយដែលខ្លួនចូលចិត្តនោះទេ។
ទាក់ទងនឹងផ្លូវសាសនាវិញ តើអ្នកដែលត្រូវបានគេបង្ខំឲ្យស្បថ ត្រូវតែធ្វើតាមសម្បថរបស់ខ្លួន ឬយ៉ាងណា? ភិក្ខុសង្ឃ ព្រះតេជព្រះគុណ ឈន ដូង គង់នៅវត្តវេឡុវ័ន ឬវត្តព្រៃឫស្សី រាជធានីភ្នំពេញ មានថេរដីកាអះអាងថា ការស្បថស្បែទាំងឡាយដែលអាចនាំមកនូវមហន្តរាយដល់សង្គមជាតិ មិនចាំបាច់ធ្វើតាមសម្បថនោះក៏បានដែរ។
ពាក្យសម្បថមានឥទ្ធិពលទៅលើផ្លូវចិត្ត។ វាជាសក្ខីកម្មមួយសម្រាប់រំលឹកម្ចាស់សម្បថឲ្យប្ដេជ្ញាចិត្តធ្វើតាមពាក្យសម្ដីស្បថស្បែរបស់ខ្លួន។ ប្រទេសជាច្រើនលើសកលលោកនេះ រួមទាំងកម្ពុជាផង នៅមុនពេលមេដឹកនាំកំពូលចូលកាន់តំណែងជាផ្លូវការ ពួកគេត្រូវឆ្លងកាត់ពិធីប្រកាសស្បថស្បែ ឬការធ្វើសច្ចាប្រណិធានជាឧឡារិក ដើម្បីសំដែង និងបញ្ជាក់ភក្ដីភាព និងសុចរិតភាពចំពោះប្រជាជាតិរបស់ខ្លួន។
ពាក្យពេចន៍ និងអត្ថន័យនៃពាក្យសម្បថពីប្រទេសមួយទៅប្រទេសមួយខុសប្លែកគ្នា។ នៅសហរដ្ឋអាមេរិក ពាក្យសម្បថរបស់ប្រធានាធិបតីខ្លី ប៉ុន្តែខ្លឹម។ នៅខាងមុខវិមានសភាជាតិ និងចំពោះមុខពលរដ្ឋអាមេរិករាប់សែននាក់ លោក បារ៉ាក់ អូបាម៉ា (Barack Obama) ប្រធានាធិបតីសហរដ្ឋអាមេរិក ទើបជាប់ឆ្នោតក្នុងអាណត្តិទី១ នៅឆ្នាំ២០០៩ បានសំដែងភក្ដីភាពចំពោះប្រជាជាតិរបស់លោក។
ដៃស្តាំលាតត្រង់លើកឡើងលើ ដៃឆ្វេងដាក់លើគម្ពីរព្រះយេស៊ូគ្រិស្ត លោក បារ៉ាក់ អូបាម៉ា ឈរនៅចំពោះមុខប្រធានតុលាការកំពូលធ្វើសច្ចាប្រណិធានថា៖ «ខ្ញុំសូមស្បថសច្ចាជាឱឡារិកថា ខ្ញុំនឹងប្រតិបត្តិមុខតំណែងប្រធានាធិបតីសហរដ្ឋអាមេរិក ដោយសច្ចភាព និងបំពេញតួនាទីឲ្យអស់ពីសមត្ថភាពរបស់ខ្ញុំ ដើម្បីរក្សា គាំពារ និងការពាររដ្ឋធម្មនុញ្ញរបស់សហរដ្ឋអាមេរិក»។
ងាកមកសង្គមខ្មែរវិញ។ ពាក្យសម្បថ ក៏ត្រូវបានព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា អនុវត្តជាផ្លូវការយូរលង់ណាស់មកហើយ។ មន្ត្រីរាជការទាំងឡាយដែលមានយសស័ក្ដិខ្ពង់ខ្ពស់ ត្រូវឆ្លងកាត់ពិធីសម្បថ ឬពិធីសច្ចាប្រណិធានជាឱឡារិកមុនចូលកាន់កិច្ចការរដ្ឋ។
នៅចំពោះព្រះភក្ត្រព្រះមហាក្សត្រ និងព្រះភក្ត្រនៃសម្ដេចសង្ឃរាជ អ្នកតំណាងរាស្ត្រ នាយករដ្ឋមន្ត្រី និងសមាជិកនៃរាជរដ្ឋាភិបាលទាំងអស់ បានធ្វើសច្ចាប្រណិធាន បញ្ជាក់ពីភក្ដីភាពរបស់ខ្លួនចំពោះប្រទេសជាតិ និងប្រជារាស្ត្រ។
នេះជាវគ្គខ្លះៗនៃពាក្យសម្បថដែលដកស្រង់ចេញពីរដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជា៖ «ក្នុងពេលប្រតិបត្តិការតាមមុខតំណែងខ្លួន និងក្នុងការបំពេញបេសកកម្ម ដែលប្រជារាស្ត្រកម្ពុជា បានប្រគល់ជូន ចំពោះទូលព្រះបង្គំយើងខ្ញុំគ្រប់ៗរូប ទូលព្រះបង្គំយើងខ្ញុំ សូមប្ដេជ្ញាគោរពរដ្ឋធម្មនុញ្ញ បម្រើជានិច្ច ទាំងក្នុងបច្ចុប្បន្ន ទាំងក្នុងអនាគត នូវផលប្រយោជន៍របស់រាស្ត្រ ប្រជាជាតិ និងមាតុភូមិ។ ទូលព្រះបង្គំយើងខ្ញុំ សូមសច្ចាថា មិនកេងប្រវ័ញ្ចនូវផលប្រយោជន៍ជាតិសម្រាប់ផ្ទាល់ខ្លួន ឬសម្រាប់គ្រួសារ ឬសម្រាប់បក្សពួក ឬសម្រាប់ភាគីរៀងៗខ្លួនឡើយ។ ទូលព្រះបង្គំយើងខ្ញុំ សូមប្ដេជ្ញាគោរពជានិច្ច ទាំងក្នុងបច្ចុប្បន្ន ទាំងក្នុងអនាគត នូវលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ សេរីនិយម ដែលមានរបបសភា និងពហុបក្ស ព្រមទាំងមានការគោរពយ៉ាងម៉ឺងម៉ាត់ចំពោះសិទ្ធិមនុស្ស។ ទូលព្រះបង្គំយើងខ្ញុំ សូមប្ដេជ្ញាតស៊ូប្រឆាំងអំពើពុករលួយគ្រប់បែបយ៉ាង ប្រឆាំងអយុត្តិធម៌សង្គម ហើយតស៊ូដើម្បីផ្សះផ្សាជាតិ ដើម្បីឯកភាពជាតិ»។
ចំណែកមន្ត្រីយុត្តិធម៌វិញ ដូចជាមេធាវី ព្រះរាជអាជ្ញា និងចៅក្រម មុនទទួលបានងារជាអ្នកច្បាប់ ក៏ត្រូវឆ្លងកាត់ពិធីស្បថស្បែនៅចំពោះមុខរូបសំណាកអ្នកតាដំបងដែក បន្ទាប់មកត្រូវធ្វើសច្ចាប្រណិធានចំពោះមុខក្រុមចៅក្រមសាលាឧទ្ធរណ៍។ ខ្លឹមសារនៃពាក្យសម្បថមានអត្ថន័យគួរឲ្យរន្ធត់ព្រឺព្រួច។ សម្រាប់អ្នកកាន់សច្ចៈ ប្រាកដជាមិនហ៊ានប្រព្រឹត្តវៀចវេរពីពាក្យសម្បថទាំងនេះទេ។
នេះជាសេចក្ដីសម្រង់ខ្លះៗនៃពាក្យសម្បថ៖ «សូមឲ្យបារមីដ៏ស័ក្ដិសិទ្ធិទាំងអស់ បំផ្លាញខ្ញុំឲ្យវិនាស ឲ្យស្លាប់តៃហោង និងវេទនា ត្រូវគ្រាប់កាំភ្លើង រន្ទះបាញ់ ឡានម៉ូតូបុក ក្ររហេមរហាម រងទុក្ខវេទនាអស់ ៥០០ជាតិ»។
តើពាក្យសម្បថរបស់ឧត្ដមមន្ត្រី និងអ្នកច្បាប់ទាំងនេះខុសប្លែកគ្នាពីពាក្យសម្បថរបស់ប្រជាជនបោះឆ្នោតឲ្យគណបក្សណាមួយនោះយ៉ាងណាដែរ?
ពាក្យសច្ចាប្រណិធានដ៏ព្រឺព្រួច និងគួរឲ្យមោទនៈរបស់មន្ត្រីសាធារណៈ មុនចូលកាន់តំណែង គឺជាពាក្យសម្បថធ្វើឡើងដោយស្ម័គ្រចិត្ត និងតម្រូវដោយច្បាប់ ដើម្បីបញ្ជាក់នូវការទទួលខុសត្រូវខ្ពស់របស់ពួកគេ ចំពោះមុខប្រជាជាតិ ហើយដែលត្រូវតែធ្វើតាមពាក្យសម្បថ។ មន្ត្រីទាំងនោះអាចជ្រើសរើសមិនស្បថក៏បាន ប្រសិនបើសម្រេចចិត្តមិនទទួលយកការងារនោះ។
ចំណែកពាក្យសម្បថរបស់ប្រជាជនដែលត្រូវបានចាប់បង្ខំបោះឆ្នោតឲ្យគណបក្សនយោបាយណាមួយនោះ គឺមិនត្រឹមតែផ្ទុយពីឆន្ទៈរបស់ពួកគាត់ប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែថែមទាំងល្មើសនឹងច្បាប់ទៀតផង។
ច្បាប់បោះឆ្នោតជ្រើសតាំងតំណាងរាស្ត្រមាត្រា ១២៤ថ្មីចែងថា៖ ត្រូវលុបឈ្មោះចេញពីបញ្ជីបោះឆ្នោត លុបបេក្ខភាពរបស់សាមីខ្លួន ឬលុបបេក្ខភាពឈរឈ្មោះបោះឆ្នោតរបស់គណបក្សនយោបាយ ដោយគណៈកម្មាធិការរៀបចំការបោះឆ្នោត ឬត្រូវផ្ដន្ទាទោសពិន័យជាប្រាក់ពី ៥លាន (៥.០០០.០០០) រៀល ទៅ ២៥លាន (២៥.០០០.០០០) រៀល ដោយពុំទាន់គិតដល់ទោសព្រហ្មទណ្ឌផ្សេងទៀតចំពោះជនណា និងគណបក្សនយោបាយណាដែលប្រព្រឹត្តអំពើគាបសង្កត់ ឬគំរាមកំហែង ឬបង្ខំធ្វើសម្បថឲ្យគេ បោះឆ្នោតឲ្យគណបក្សនយោបាយរបស់ខ្លួន ឬគណបក្សណាមួយដែលខ្លួនចូលចិត្ត។
បើទោះជាមានច្បាប់ដាក់ទោសទណ្ឌដល់អ្នកបង្ខំគេឲ្យស្បថយ៉ាងនេះក៏ដោយ អង្គការឃ្លាំមើលការបោះឆ្នោតបានឲ្យដឹងថា រហូតមកទល់ពេលនេះ គេនៅពុំទាន់ឃើញមានការផ្ដន្ទាទោសជនណាម្នាក់នៅឡើយទេ។
ទោះជាយ៉ាងណា ការចាប់បង្ខំឲ្យប្រជាជនស្បថស្បែបោះឆ្នោតឲ្យគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា នៅក្នុងអំឡុងពេលមុនការបោះឆ្នោតជ្រើសតាំងតំណាងរាស្ត្រអាណត្តិទី៥នេះ មានការថយចុះ ប្រៀបធៀបទៅនឹងអាណត្តិបោះឆ្នោតមុនៗ។
នាយកគណៈកម្មាធិការដើម្បីការបោះឆ្នោតដោយសេរីនិងយុត្តិធម៌នៅកម្ពុជា លោក គល់ បញ្ញា បានឲ្យដឹងថា ការថយចុះនេះ ក៏ដោយសារបណ្ដាញសារព័ត៌មានបានផ្សព្វផ្សាយច្រើនអំពីបញ្ហានេះ ហើយប្រជាជនខ្លួនឯងដែលត្រូវគេបង្ខំឲ្យស្បថនោះ ហ៊ានប្រតិកម្មទៅនឹងបញ្ហានេះជាសាធារណៈ និងហ៊ានទម្លាយរឿងនេះប្រាប់អ្នកសារព័ត៌មាន។ លើសពីនេះទៀត ក៏ទំនងមកពីពលរដ្ឋមានការយល់ដឹងកាន់តែច្រើនអំពីសិទ្ធិ និងច្បាប់បោះឆ្នោត៕
កំណត់ចំណាំចំពោះអ្នកបញ្ចូលមតិនៅក្នុងអត្ថបទនេះ៖ ដើម្បីរក្សាសេចក្ដីថ្លៃថ្នូរ យើងខ្ញុំនឹងផ្សាយតែមតិណា ដែលមិនជេរប្រមាថដល់អ្នកដទៃប៉ុណ្ណោះ។