រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងមហាផ្ទៃ លោក ស ខេង និងជាប្រធានគណៈបញ្ជាការសន្តិសុខអចិន្ត្រៃយ៍សម្រាប់ការបោះឆ្នោត ចេញលិខិតព្រមានដល់លោក សម រង្ស៊ី និងអ្នកចូលរួមបាតុកម្ម ត្រូវទទួលខុសត្រូវចំពោះមុខច្បាប់ក្នុងករណីបង្កបាតុកម្មហិង្សា បំផ្លិចបំផ្លាញសន្តិសុខជាតិ។
លោក ស ខេង បញ្ជាក់ក្នុងលិខិតថា ការធ្វើបាតុកម្មដោយសន្តិវិធីដើម្បីតវ៉ាលើបញ្ហាណាមួយ ជាសិទ្ធិសេរីភាពរបស់ពលរដ្ឋ ដែលបានចែងក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ប៉ុន្តែអ្នកដឹកនាំបាតុកម្ម និងបាតុករ ត្រូវគោរពបទប្បញ្ញត្តិនានានៃច្បាប់ស្ដីពីការធ្វើបាតុកម្មដោយសន្តិវិធី។
ក្នុងករណីការធ្វើបាតុកម្មឈានដល់ការប្រើអំពើហិង្សាបំផ្លិចបំផ្លាញដល់សន្តិសុខជាតិ បំផ្លិចបំផ្លាញទ្រព្យសម្បត្តិសាធារណៈ ឬឯកជន និងសណ្ដាប់ធ្នាប់សាធារណៈ អ្នកដឹកនាំធ្វើបាតុកម្ម និងអ្នកប្រព្រឹត្តិបទល្មើស ត្រូវទទួលខុសត្រូវចំពោះមុខច្បាប់អំពីផលវិបាកនានា ដែលកើតឡើងពីការធ្វើបាតុកម្មនេះ។
នេះជាលិខិតព្រមានលើកទី២ របស់ក្រសួងមហាផ្ទៃ ដែលបានផ្ញើទៅ លោក សម រង្ស៊ី នៅបន្ទាប់ពីក្នុងពិធីជួបសំណេះសំណាល និងថ្លែងអំណរគុណដល់ពលរដ្ឋនៅតាមបណ្ដាខេត្តមួយចំនួនកន្លងមក លោក សម រង្ស៊ី និង លោក កឹម សុខា បានអំពាវនាវឲ្យពលរដ្ឋត្រៀមខ្លួនចូលរួមធ្វើមហាបាតុកម្ម តវ៉ាចំពោះលទ្ធផលនៃការបោះឆ្នោតជ្រើសតាំងតំណាងរាស្ត្រនីតិកាលទី៥។ អ្នកគាំទ្រក៏បានប្រកាសនឹងចូលរួមដែរ ប្រសិនបើលទ្ធផលឆ្នោតប្រកាសដោយ គ.ជ.ប បង្ហាញថា គណបក្សសង្គ្រោះជាតិ ចាញ់។
អ្នកនាំពាក្យគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ លោក យឹម សុវណ្ណ ឲ្យដឹងនៅថ្ងៃទី៨ ខែសីហា បញ្ជាក់ថា ក្នុងករណីចាំបាច់ដែលឈានទៅដល់ការធ្វើបាតុកម្មនោះ នឹងធ្វើទៅតាមច្បាប់ និងគោរពច្បាប់ គឺជាបាតុកម្មអហិង្សា។ ចំពោះជនណាដែលប្រព្រឹត្តបទល្មើស ធ្វើទង្វើផ្ទុយពីច្បាប់ គឺជននោះជាអ្នកទទួលខុសត្រូវ។ រីឯមេដឹកនាំបាតុកម្ម បានប្ដេជ្ញាចិត្តថា ជាបាតុកម្មអហិង្សា ដោយសន្តិវិធី៖ «ធ្វើដោយគោរពច្បាប់ ដោយអត់មានឲ្យប៉ះពាល់ដល់សណ្ដាប់ធ្នាប់សាធារណៈ ប៉ះពាល់ទៅដល់ទ្រព្យសម្បត្តិសាធារណៈ ឬទ្រព្យសម្បត្តិឯកជននោះទេ។ អ្នកណាដែលប៉ះពាល់ដូចបានរៀបរាប់ខាងលើ គឺអ្នកហ្នឹងជាអ្នកទទួលខុសត្រូវដោយផ្ទាល់ អាហ្នឹងឲ្យច្បាស់»។
លោក សម រង្ស៊ី បានចាកចេញពីប្រទេសដោយទៅចូលរួមពិធីមង្គលការកូនស្រីនៅសហរដ្ឋអាមេរិក កាលពីថ្ងៃទី៦ សីហា។
អ្នកវិភាគសង្គមយល់ថា មហាបាតុកម្មនឹងមិនទាន់កើតឡើងភ្លាមៗទេ នៅពេលដែល លោក សម រង្ស៊ី នៅបរទេស។ បាតុកម្មរបស់ពលរដ្ឋអាចកើតឡើងក្រោយពីការប្រកាសលទ្ធផលបោះឆ្នោត ឬក្រោយថ្ងៃដែល គ.ជ.ប បែងចែកកៅអីរដ្ឋសភាឲ្យទៅគណបក្សផ្សេង ឬក្រោយថ្ងៃប្រជុំសភាលើកដំបូង។
គណៈកម្មាធិការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោត កំពុងពិនិត្យ និងផ្ទៀងផ្ទាត់លើការគណនាលទ្ធផលនៃការបោះឆ្នោតជ្រើសតាំងតំណាងរាស្ត្រឡើងវិញ មុននឹងប្រកាសលទ្ធផលផ្លូវការនៅចន្លោះថ្ងៃទី១៤ ខែសីហា ដល់ថ្ងៃទី៨ ខែកញ្ញា ខាងមុខនេះ។
យ៉ាងណា មជ្ឈមណ្ឌលសិទ្ធិមនុស្សកម្ពុជា បានចេញសេចក្តីថ្លែងការណ៍មួយកាលពីថ្ងៃទី៧ ខែសីហា ដោយសម្ដែងការព្រួយបារម្ភអំពីកង្វះតម្លាភាព ចំពោះការផ្ទៀងផ្ទាត់លើការគណនាលទ្ធផលនៃការបោះឆ្នោតនោះ ដែលធ្វើឡើងដោយ គ.ជ.ប ដោយសារតែ គ.ជ.ប មិនបានបង្ហាញនូវក្រដាសទម្រង់លទ្ធផលបឋមពីការិយាល័យបោះឆ្នោតនីមួយៗដល់សង្គមស៊ីវិល សម្រាប់ផ្ទៀងផ្ទាត់ ហើយបែរជាឲ្យមន្ត្រីសង្គមស៊ីវិលរាប់តួលេខដែលប្រមូលបានពីកុំព្យូទ័រក្នុងកម្មវិធីអ៊ិចសែល (Excel) ទៅវិញ។
កាលពីឆ្នាំ១៩៩៨ ធ្លាប់មានបាតុកម្មតវ៉ាលទ្ធផលបោះឆ្នោតម្តងហើយ ដោយមានការបង្ក្រាបយ៉ាងខ្លាំងពីសំណាក់កងកម្លាំងប្រដាប់អាវុធ បណ្ដាលឲ្យមនុស្សជាច្រើនបានរងរបួស និងបាត់ខ្លួន។ ការបង្ក្រាបបាតុករនៅពេលនោះ មានប្រើទាំងឡានទឹក ការបាញ់កាំភ្លើងគំរាម និងការចាប់ខ្លួនមនុស្សនៅកន្លែងកើតហេតុតែម្តង។
ពលរដ្ឋបារម្ភខ្លាចបាតុកម្មផ្ទុះឡើងបង្កអំពើហិង្សា
ទន្ទឹមនឹងការព្រមានរបស់រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងមហាផ្ទៃ លោក ស ខេង អំពីរឿងបាតុកម្មនេះ ប្រជាពលរដ្ឋភាគច្រើនព្រួយបារម្ភជាខ្លាំង ខ្លាចមានចលនាបះបោរ ឬមហាបាតុកម្មតវ៉ាផ្ទុះឡើងនៅពេលបក្សសង្គ្រោះជាតិ មិនសុខចិត្តទទួលយកលទ្ធផលឆ្នោត ដែលបក្សនេះតវ៉ាថា គឺពួកគេទេជាអ្នកបានឈ្នះ។
ប្រជាពលរដ្ឋភាគច្រើនព្រួយបារម្ភខ្លាចមហាបាតុកម្មផ្ទុះឡើងនៅពេលខាងមុខនេះ នាំឲ្យមានអំពើហិង្សា ហើយដាច់ស្បៀង ដាច់ភ្លើងអគ្គិសនី និងប្រព័ន្ធទឹកប្រើប្រាស់ប្រចាំថ្ងៃ ក្នុងពេលអ្នកគាំទ្របក្សសង្គ្រោះជាតិ ធ្វើមហាបាតុកម្មមិនទទួលស្គាល់លទ្ធផលឆ្នោត បន្ទាប់ពី គ.ជ.ប ប្រកាសលទ្ធផលឆ្នោតដែលគ្រោងធ្វើឡើងនៅថ្ងៃទី១៤ សីហា។
ប្រជាពលរដ្ឋខ្លះព្រួយបារម្ភ ដោយនាំគ្នាត្រៀមទិញស្បៀងបម្រុងទុក ខណៈប្រជាពលរដ្ឋខ្លះទៀតស្ថិតនៅធម្មតា។
ប្រជាពលរដ្ឋរស់នៅសង្កាត់បឹងសាឡាង រាជធានីភ្នំពេញ លោក ពិល លុង អាយុជាង ៣០ឆ្នាំ កំពុងដើរទិញឥវ៉ាន់នៅផ្សារ ថ្ងៃទី៨ សីហា បញ្ជាក់ថា លោកចង់នាំក្រុមគ្រួសារលោកទៅស្នាក់នៅស្រុកកំណើតមួយរយៈសិន ព្រោះខ្លាចមានរឿងអ្វីកើតឡើងនៅពេលប្រកាសលទ្ធផលសន្លឹកឆ្នោត។
លោក ពិល លុង៖ «ភ័យ! ដូចជាញញើតៗយ៉ាងម៉េចមិនដឹងទេ។ ម៉ែគាត់ឲ្យទៅនៅក្រចេះដែរ ទៅក្រចេះ ចាំគេរៀបចំរួចចាំឲ្យមកវិញ។ ភ័យខ្លាចថា យើងអត់ភ័យរឿងបាតុកម្មទេ ប៉ុន្តែដល់ពេលមានបាតុកម្មទៅ ខ្លាចតែម្ខាងទៀតមកច្របូកច្របល់ មកធ្វើបាបបាតុករ ខ្លាច។ ទិញអង្ករ ទឹកត្រី ទឹកស៊ីអ៊ីវ ឲ្យច្រើនទុកក្នុងផ្ទះ»។
លោកថា លោកព្រួយដូច្នេះដោយសារវិទ្យុនិងទូរទស្សន៍ផ្សាយព្រះរាជសារព្រះមហាក្សត្រសុំឲ្យតំណាងបក្សប្រជាជន និងបក្សសង្គ្រោះជាតិ ពិភាក្សាគ្នាដោយសន្តិភាពជៀសវាងអំពើហិង្សាកើតឡើង។
កាលពីថ្ងៃទី៧ សីហា ព្រះមហាក្សត្រ ព្រះបរមនាថ នរោត្តម សីហមុនី បានចេញព្រះរាជសារថា គ.ជ.ប នឹងប្រកាសលទ្ធផលឆ្នោតចាប់តាំងពីថ្ងៃទី១៤ សីហា ដល់ថ្ងៃ៨ កញ្ញា ហើយព្រះអង្គក៏ព្រួយព្រះទ័យខ្លាចមានទំនាស់ហិង្សានយោបាយអាចបង្កឡើងដោយបក្សនយោបាយពីរដែលទទួលបានសំឡេងគាំទ្រច្រើន ហើយព្រះអង្គអំពាវនាវសុំឲ្យដោះស្រាយបញ្ហាដោយសន្តិវិធី។
ស្របពេលនេះដែរ ក្រសួងមហាផ្ទៃក៏បានផ្ញើលិខិតមួយទៀតទៅលោក សម រង្ស៊ី ប្រធានបក្សសង្គ្រោះជាតិ នៅថ្ងៃទី៨ សីហា ព្រមានថា ប្រសិនបើមានផ្ទុះអំពើហិង្សា ឬខូចខាតទ្រព្យសម្បត្តិក្នុងពេលធ្វើមហាបាតុកម្មនោះ អ្នកដឹកនាំបាតុកម្ម និងអ្នកប្រព្រឹត្ត ត្រូវប្រឈមមុខទទួលខុសត្រូវតាមច្បាប់។
ទោះយ៉ាងណា ប្រជាពលរដ្ឋខ្លះមិនបានព្រួយបារម្ភអំពីរឿងនេះទេ ព្រោះធ្លាប់មានបទពិសោធន៍ឆ្លងរឿងជម្លោះនយោបាយច្រើនជំនាន់មកហើយ ហើយយល់ថា បើសិនជាមានមហាបាតុកម្មផ្ទុះឡើងមែន ក៏មិនគ្រោះថ្នាក់ធ្ងន់ធ្ងរដូចស្រុកកើតសង្គ្រាមជាង ៣០ឆ្នាំកន្លងមកដែរ។
ទាក់ទងនឹងការព្រួយបារម្ភអំពីមហាបាតុកម្មដែលប្រជាពលរដ្ឋភាគច្រើនជឿថា នឹងអាចផ្ទុះឡើងបាន ដោយសារអ្នកគាំទ្របក្សសង្គ្រោះជាតិនេះ អ្នកនាំពាក្យបក្សសង្គ្រោះជាតិ លោក យឹម សុវណ្ណ បញ្ជាក់ថា មន្ត្រីតំណាងបក្សសង្គ្រោះជាតិ ព្យាយាមដោះស្រាយបញ្ហាជាមួយមន្ត្រីបក្សប្រជាជនកម្ពុជា ដែលលោកចោទថា បានលួចបន្លំសន្លឹកឆ្នោតនោះដោយសន្តិវិធីមុននឹងសម្រេចធ្វើមហាបាតុកម្ម។
លោក យឹម សុវណ្ណ៖ «គណបក្សសង្គ្រោះជាតិគាំទ្រព្រះរាជសាររបស់ព្រះមហាក្សត្រទាំងស្រុង ហើយយើងមិនចង់ឲ្យអ្នកណាប្រើអំពើហិង្សា ប្រព្រឹត្តអំពើអយុត្តិធម៌មកលើប្រជាពលរដ្ឋទេ។ អ្វីដែលយើងកំពុងធ្វើគឺជាមធ្យោបាយសន្តិវិធីជំរុញយន្តការដោះស្រាយបញ្ហាអយុត្តិធម៌ បញ្ហាភាពមិនប្រក្រតីដោយសន្តិវិធី។ គណបក្សសង្គ្រោះជាតិខំដោះស្រាយដោយសន្តិវិធី។ បាតុកម្មជាជម្រើសចុងក្រោយបំផុតបើសិនគ្មានដំណោះស្រាយណា គ្មានការប្រែ ឬផ្លាស់ប្ដូរអ្វីទាល់តែសោះ អាចនឹងជាជម្រើសចុងក្រោយ»។
ប្រទេសកម្ពុជា បានប្រកាន់យករបបលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យចាប់តាំងពីឆ្នាំ១៩៩៣។ ចាប់តាំងពីពេលនោះមក ប្រជាពលរដ្ឋបានបោះឆ្នោតជ្រើសរើសតំណាងរាស្ត្រ ឬជ្រើសរើសនាយករដ្ឋមន្ត្រីរៀងរាល់ ៥ឆ្នាំម្ដង។ ក៏ប៉ុន្តែលើកណាក៏ដូចលើកណា នៅពេលប្រកាសលទ្ធផលឆ្នោតហើយ បក្សនយោបាយដែលចាញ់តែងបដិសេធលទ្ធផលឆ្នោតរាល់លើក ដោយចោទប្រកាន់ស្រដៀងគ្នាថា លទ្ធផលឆ្នោតមិនយុត្តិធម៌ មានការបន្លំជាដើម។ ដូចជាលទ្ធផលឆ្នោតឆ្នាំ១៩៩៣ បក្សប្រជាជនបានចាញ់ហើយតវ៉ា និងគំរាមបង្កើតតំបន់អបគមន៍តាមខេត្តទាំងអស់ជាប់ព្រំដែនវៀតណាម។ បោះឆ្នោតក្រោយមកទៀត បក្សហ៊្វុនស៊ិនប៉ិច និងបក្សដទៃទៀតចាញ់ ក៏នាំគ្នាធ្វើបាតុកម្មតវ៉ាលទ្ធផលឆ្នោត ធ្វើឲ្យការបង្កើតរដ្ឋាភិបាលថ្មីម្ដងៗតែងជាប់គាំងជាញឹកញាប់៕
កំណត់ចំណាំចំពោះអ្នកបញ្ចូលមតិនៅក្នុងអត្ថបទនេះ៖
ដើម្បីរក្សាសេចក្ដីថ្លៃថ្នូរ យើងខ្ញុំនឹងផ្សាយតែមតិណា ដែលមិនជេរប្រមាថដល់អ្នកដទៃប៉ុណ្ណោះ។