អ្នកជំនាញសិទ្ធិការងារ និងមេសហជីព ពុំមានសុទិដ្ឋិនិយមថា ការនាំចេញផលិតផលសំលៀកបំពាក់ និងស្បែកជើងរបស់កម្ពុជាក្នុងឆ្នាំ២០២១ នេះ នឹងមានភាពប្រសើរឡើងដូចនៅមុនពេលបាត់បង់ EBA ២០% នោះទេ។ ក្រៅពីផលប៉ះពាល់អវិជ្ជមាននៃការអូសបន្លាយជំងឺរាតត្បាតសកលកូវីដ-១៩ ពួកគេថា បញ្ហាបាត់បង់ EBA និងការផុតសុពលភាពប្រព័ន្ធអនុគ្រោះពន្ធទូទៅ GSP របស់សហរដ្ឋអាមេរិក នៅតែជាក្តីបារម្ភចម្បងសម្រាប់ការនាំចេញរបស់កម្ពុជា។
គិតត្រឹមពាក់កណ្ដាលខែមករានេះ អស់រយៈពេលជិតកន្លះឆ្នាំហើយ ដែលសហភាពអឺរ៉ុបបានដកប្រព័ន្ធអនុគ្រោះពន្ធ «គ្រប់មុខទំនិញទាំងអស់លើកលែងតែអាវុធ» ហៅកាត់ថា EBA ពីកម្ពុជា ចំនួន ២០%។ ហេតុការណ៍នេះ កើតមានឡើងដោយសារតែសហភាពអឺរ៉ុប បានរកឃើញថា មានការរំលោភបំពានធ្ងន់ធ្ងរជាប្រព័ន្ធទៅលើសិទ្ធិមនុស្ស និងគោលការណ៍ប្រជាធិបតេយ្យប្រព្រឹត្តិដោយអាជ្ញាធរកម្ពុជា។ ជាលទ្ធផល សហភាពអឺរ៉ុប បានចាប់ផ្តើមគិតពន្ធលើមុខទំនិញនាំចេញរបស់កម្ពុជា ចំនួន ៤០មុខ តាមអត្រាទូទៅរបស់អង្គការពាណិជ្ជកម្មពិភពលោក WTO។ មុខទំនិញទាំងនោះ រួមមាន ផលិតផលសំលៀកបំពាក់ និងស្បែកជើងមួយចំនួន ផលិតផលធ្វើដំណើរទាំងអស់ និងផលិតផលស្ករស ជាដើម។ ការយកពន្ធនេះ បានចូលជាធរមាន ចាប់តាំងពីថ្ងៃទី១២ ខែសីហា ឆ្នាំ២០២០ មកម្ល៉េះ។
អ្នកជំនាញវិស័យសិទ្ធិការងារ និងជានាយកប្រតិបត្តិមជ្ឈមណ្ឌលសម្ពន្ធភាពការងារ និងសិទ្ធិមនុស្ស ហៅកាត់ថា សង់ត្រាល់ (CENTRAL) មានប្រសាសន៍ថា លោកមានសង្ឃឹមតិចតួចណាស់ដែលថា ឆ្នាំ២០២១ នេះ នឹងមានការកើនឡើងការនាំចេញផលិតផលសំលៀកបំពាក់ ផលិតផលធ្វើដំណើរ និងស្បែកជើងរបស់កម្ពុជា ឬក៏នឹងមានការបើករោងចក្រថ្មីជាដើមនោះ។ លោកផ្ដល់អំណះអំណាងថា នេះ ក៏ដោយសារតែកម្ពុជានៅពុំទាន់បានដោះស្រាយបញ្ហាមួយចំនួនដូចតាមការចង់ឃើញរបស់សហភាពអឺរ៉ុប និងសហរដ្ឋអាមេរិក៖ « អ្វីដែលខាងអឺរ៉ុបក្តី ខាងអាមេរិកក្តី ហើយហ្នឹងប្រទេសសេរីទាំងអស់ ដែលគេរាងបន្ទន់ដៃ ហើយគេនៅទ្រឹងបន្តិចនោះ គឺដោយសាររឿងវិបត្តិកូវីដ១៩ ទេ។ គឺគេបារម្ភខ្លាំងទៅលើបញ្ហាមនុស្សធម៌ ពីព្រោះគេខ្លាចដក EBA ២០ % ហ្នឹងហើយ ឬមួយក៏ GSP អាចនឹងមានបញ្ហាទៀត វាបន្ទុកថែមទៅលើផលប៉ះពាល់ជាអវិជ្ជមានទៅលើកូវីដ១៩ទៀត។ អ៊ីចឹង ខ្ញុំមើលទៅស្ថានភាពនៅខ្មែរយើងនេះ ប្រហែលជាមិនសូវជាមានសង្ឃឹមថា នឹងអាចវិលត្រលប់ទៅដូចឆ្នាំ២០១៨ ឬឆ្នាំ២០១៩ នោះទេ បើសិនជាយើងសម្លឹងមើលស្ថានភាពរោងចក្រកាត់ដេរ រោងចក្រកាត់ដេរសំលៀកបំពាក់ ស្បែកជើងអីជាដើម»។
ដូចគ្នានេះដែរ សម្រាប់ប្រធានសហភាពការងារកម្ពុជា លោក អាត់ ធន់ វិញ លោកក៏យល់ស្របដែរថា ឆ្នាំ២០២១ខាងមុខនេះ កម្ពុជានឹងនៅតែជួបប្រទះនូវឧនភាព ឬការធ្លាក់ចុះការនាំចេញផលិតផលនានាទៅលក់នៅក្រៅប្រទេស៖ «នៅឆ្នាំ២០២១ អ្វីដែលខ្ញុំគិតគឺវាអាចល្អជាងឆ្នាំ២០២០ ប៉ុន្តែ ប្រហែលជាមិនទាន់អាចល្អជាងឆ្នាំ២០១៩ ទេ តាមមើល វានឹងមានបញ្ហាឧនភាពខ្លះ ដោយសារតែបញ្ហា EBA ផង បញ្ហារឿងកូវីដ១៩ អត់ទាន់បញ្ចប់ផង ហើយនឹងបញ្ហាថ្មីៗនេះ GSP របស់អាមេរិកក៏កំពុងតែ ... វាអាចចំណាយពេលពីរទៅបីខែដែរ ... ទម្រាំតែដោះស្រាយបញ្ហា ប្រហែលជាទម្រាំ ... សភា និងព្រឹទ្ធសភាអាមេរិកអនុម័ត។ ... ជាឧបសគ្គដែរ»។
លោក អាត់ ធន់ បន្តថា ក្រោយសហភាពអឺរ៉ុបបានចាប់ផ្តើមគិតពន្ធលើមុខទំនិញមួយចំនួនរបស់កម្ពុជា ក្រុមហ៊ុនផលិតមួយចំនួន បានចាប់ផ្តើមបញ្ចៀសការផលិត ឬធ្វើការកែប្រែម៉ូដនៃផលិតផលសំលៀកបំពាក់ និងស្បែកជើងរបស់ខ្លួន ដើម្បីឲ្យរួចផុតពីការជាប់ពន្ធរបស់សហភាពអឺរ៉ុប៖ «ភ្លាមៗ ក្នុងរយៈពេល ១ខែ ដំបូង គឺយើងដឹងថា ក្រុមហ៊ុនខ្លះគេនៅតែនាំចេញ ព្រោះកែអត់ទាន់រួច ឬត្រូវ order រួច។ ប៉ុន្តែ ក្រោយមកមានក្រុមហ៊ុនជាច្រើនទៀត បញ្ចៀស ហើយគេប្រឹងផលិតម៉ូដថ្មី ដែលមានតម្លៃបន្ថែមខ្ពស់។ នេះ ជាអ្វីដែលគេចង់ធ្វើ។ រឿងទីពីរ យើងឃើញ មានការកើនឡើងនៃការផលិតប្រភេទមុខទំនិញផ្សេង ក៏ដូចជា កាបូបយួរដៃគ្រប់ប្រភេទទៅសហរដ្ឋអាមេរិក តាមរយៈ GSP ដែលបានឋានៈអនុគ្រោះពន្ធ GSP ដោយមិនមានការយកពន្ធដែរ ពោលគឺ ប្រភេទកាបូបយួរដៃ លើកលែងតែសំលៀកបំពាក់ ហើយនឹងស្បែកជើង យើងប្រើប្រព័ន្ធ MFN ដដែល។ យើងមើលឃើញបញ្ហាហ្នឹង។ អ៊ីចឹង ជារួម វាមានការថយនៃការនាំចេញមួយចំនួន ហើយចំពេលដែលមានបញ្ហាកូវីដ វាធំពេក ដល់អ៊ីចឹងវាពិបាកក្នុងការសន្និដ្ឋានភាគរយនៃផលប៉ះពាល់ប៉ុន្មាន»។
លោក អាត់ ធន់ ពន្យល់ថា លោកពុំមានតួលេខជាក់លាក់អំពីនិន្នាការនៃការព្យាយាមកែច្នៃផលិតផលនាំចេញដោយក្រុមហ៊ុនផលិត ដើម្បីកុំឲ្យជាប់ពន្ធរបស់សហភាពអឺរ៉ុបនោះទេ។ ក៏ប៉ុន្តែ លោកថា ការធ្វើដូច្នេះ នឹងនៅតែជួបនូវផលវិបាកដដែលប្រសិនបើផលិតផលទាំងនោះ លក់មិនដាច់៖ «ជាទូទៅគេគេចពី ២០ % ហ្នឹង ប៉ុន្តែមិនដឹងថា គេចបានប៉ុណ្ណា ហើយគេប្រុងផលិតម៉ូដថ្មីទៀត ហើយនឹងប្រភេទទំនិញដែលមានតម្លៃបន្ថែមខ្ពស់។ ក៏ប៉ុន្តែ បញ្ហាតែមួយគត់ គឺ Buyers អ្នកបញ្ជាទិញនោះ។ តើអ្នកបញ្ជាទិញ គេលក់នៅអឺរ៉ុបប្រភេទទំនិញអស់ហ្នឹង វាដាច់ ឬអត់ ? បើសិនប្រភេទទំនិញផ្សេង ក្រៅពីទំនិញដែលជាប់ពន្ធនោះដាច់ នោះវាមិនអីទេ។ ប៉ុន្តែបើប្រភេទទំនិញផ្សេង វាមិនដាច់ ដាច់តែប្រភេទជាប់ពន្ធ បានន័យថា គេពិបាកគេចហើយ។ ដល់ពិបាកគេច បានន័យថា ក្រុមហ៊ុនអ្នកផលិតនោះ កែអត់រួចទេ បានន័យថា ត្រូវតែផលិតហើយ ដូច្នេះ វានឹងប៉ះហើយ»។
អាស៊ីសេរី បានព្យាយាមទាក់ទងអគ្គលេខាធិការនៃសមាគមរោងចក្រកាត់ដេរនៅកម្ពុជា ហៅកាត់ថា GMAC លោក ខេន លូ ដើម្បីសុំឲ្យលោកពន្យល់បន្ថែមពីបញ្ហានេះនៅថ្ងៃទី១២ មករា ក៏ប៉ុន្តែ លោកថា លោកកំពុងនៅក្រៅប្រទេស។ រីឯ អគ្គលេខាធិការរងរបស់លោក គឺលោក កាំង ម៉ូនីកា ក៏ពុំលើកទូរស័ព្ទដែរនៅថ្ងៃដដែលនេះ។
ដោយឡែក អ្នកនាំពាក្យក្រសួងពាណិជ្ជកម្ម លោក សៀង ថៃ ប្រាប់ អាស៊ីសេរី យ៉ាងខ្លីតាមប្រព័ន្ធបណ្ដាញសង្គមតេឡេក្រាមថា លោកមិនទាន់អាចឆ្លើយបានទេ ដោយសារត្រូវការរកតួលេខជាមុនសិន ពាក់ព័ន្ធនឹងទំហំនៃការនាំចេញ និងចំនួនទឹកប្រាក់សរុបដែលកម្ពុជាត្រូវបង់ពន្ធទៅឲ្យសហភាពអឺរ៉ុប ក្នុងរយៈពេល ៥ខែចុងក្រោយ ចាប់តាំងពីមានការដកប្រព័ន្ធអនុគ្រោះពន្ធ EBA ២០% មក។
ភ្លាមៗក្រោយសហភាពអឺរ៉ុបសម្រេចដកហូតប្រព័ន្ធអនុគ្រោះពន្ធនេះ មានការប៉ាន់ស្មានថា ការតម្រូវឲ្យបង់ពន្ធលើមុខទំនិញនាំចេញទំហំ ២០% ដែលមានតម្លៃស្មើនឹងជាង ១ប៊ីលាន ឬជាង ១ពាន់លានដុល្លារ កម្ពុជាអាចនឹងត្រូវខាតបង់ទឹកប្រាក់រវាងពី ១២០ ទៅ ២០០លានដុល្លារក្នុងមួយឆ្នាំ។ អាស៊ីសេរី បានព្យាយាមសុំតួលេខជាក់លាក់ដែលកម្ពុជាបានបង់ពន្ធទៅឲ្យសហភាពអឺរ៉ុប ក្នុងរយៈពេល ៥ខែ គិតចាប់ពីពេលគិតពន្ធកាលពីថ្ងៃទី១២ ខែសីហា ឆ្នាំ២០២០ ក៏ប៉ុន្តែនៅពុំទាន់មានការឆ្លើយតបពីភាគីសហភាពអឺរ៉ុបនៅឡើយ គិតត្រឹមម៉ោងផ្សាយនេះ។
អ្នកជំនាញវិទ្យាសាស្ត្រនយោបាយ លោក ឯម សុវណ្ណារ៉ា មើលឃើញថា កម្ពុជានៅពុំទាន់បានកែប្រែស្ថានភាពនយោបាយ និងសិទ្ធិមនុស្សឲ្យដូចតាមការចង់ឃើញពីសហភាពអឺរ៉ុបនៅឡើយទេ។ តែផ្ទុយទៅវិញ លោកថា រដ្ឋាភិបាលហាក់បង្កើនការចាប់ខ្លួនសកម្មជនគណបក្សប្រឆាំង សកម្មជនសង្គម និងបរិស្ថានជាដើមដែលរឹតតែធ្វើឲ្យស្ថានភាពនយោបាយនៅកម្ពុជាកាន់តែតានតឹងខ្លាំងទៅវិញ៖ « ខ្ញុំគិតថា នៅក្នុងស្ថានភាពនេះ ទោះបីជាសហភាពអឺរ៉ុប កាត់ថែម ៣០ % ទៀត ក៏រដ្ឋាភិបាលមានក្តីបារម្ភហើយ។ ក៏ប៉ុន្តែ ខ្ញុំគិតថា នឹងមិនឆ្លើយតបទៅនឹងការលើកឡើង ឬក៏ការទាមទាររបស់សហគមន៍អឺរ៉ុប ឲ្យងាកមករកស្ថានភាពបរិយាកាសនយោបាយដូចមុនការបោះឆ្នោតឃុំសង្កាត់ឆ្នាំ២០១៧នោះទេ។ លុះត្រាតែ មានការរួមចំណែក ឬការរុញច្រាន ទាំងសហគមន៍អឺរ៉ុប ទាំងសហរដ្ឋអាមេរិក ទៅលើប្រព័ន្ធអនុគ្រោះពន្ធនេះ ទើបខ្ញុំគិតថា រដ្ឋាភិបាលអាចពិចារណា។ បើមិនដូច្នោះទេ ស្ថានភាពនេះ គឺគណបក្សកាន់អំណាច គេអាចមានសន្ទុះ ឬមានកម្លាំងសម្រាប់ធ្វើឲ្យគណបក្សប្រឆាំងខ្សោយ»។
អាស៊ីសេរី បានព្យាយាមទាក់ទងអ្នកនាំពាក្យក្រសួងការបរទេស លោក កុយ គួង ដើម្បីសុំការពន្យល់បន្ថែមពីដំណើរវិវឌ្ឍនៃកិច្ចពិគ្រោះយោបល់ជាមួយភាគីសហភាពអឺរ៉ុប ជុំវិញបញ្ហាសិទ្ធិមនុស្ស និងការធ្លាក់ចុះលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនៅកម្ពុជា។ ក៏ប៉ុន្តែ លោកពុំលើកទូរស័ព្ទកាលពីថ្ងៃទី១២ មករា ហើយលោកក៏ពុំឆ្លើយសំណួរតាមប្រព័ន្ធបណ្ដាញសង្គមតេឡេក្រាមនៅឡើយដែរ។
គណៈកម្មការអឺរ៉ុបធ្លាប់ក្រើនរំឮកថា ប្រសិនបើរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាបង្ហាញឲ្យឃើញពីការវិវត្តគួរឲ្យកត់សម្គាល់នៃការកែលម្អ ជាពិសេសពាក់ព័ន្ធនឹងសិទ្ធិពលរដ្ឋ និងសិទ្ធិនយោបាយ នោះខ្លួនអាចនឹងពិចារណាលើសេចក្តីសម្រេចនេះឡើងវិញ ដើម្បីប្រគល់នូវប្រព័ន្ធអនុគ្រោះពន្ធនេះ ទាំងស្រុងមកឲ្យកម្ពុជាវិញដូចដើមវិញបាន៕
កំណត់ចំណាំចំពោះអ្នកបញ្ចូលមតិនៅក្នុងអត្ថបទនេះ៖ ដើម្បីរក្សាសេចក្ដីថ្លៃថ្នូរ យើងខ្ញុំនឹងផ្សាយតែមតិណា ដែលមិនជេរប្រមាថដល់អ្នកដទៃប៉ុណ្ណោះ។