សង្គមស៊ីវិលជំរុញឱ្យអាជ្ញាធររបបក្រុងភ្នំពេញ បើកការស៊ើបអង្កេតដោយឯករាជ្យជុំវិញ ករណីអាជ្ញាធរខេត្តព្រះសីហនុ បាញ់បង្ក្រាបពលរដ្ឋ ពេលចុះអនុវត្តសាលដីកាតុលាកំពូលលើដីវិវាទមួយកន្លែង និងអ្នកជំនួយមានអំណាចម្នាក់ នៅស្រុកព្រៃនប់ ខេត្តព្រះសីហនុ។ ការបាញ់បង្ក្រាបនោះ បណ្ដាលឱ្យពលរដ្ឋម្នាក់ត្រូវគ្រាប់កាំភ្លើងរងរបួសធ្ងន់ ប៉ុន្តែសមត្ថកិច្ចមិនទាន់បាននាំខ្លួន ជនសង្ស័យមកផ្ដន្ទាទោសនៅឡើយទេ។
អង្គការសង្គមស៊ីវិលលើកឡើងថា អាជ្ញាធរត្រូវតែបំពេញកាតព្វកិច្ចស៊ើបអង្កេតស្វែងរកការពិត ករណីអាជ្ញាធរ បាញ់បង្ក្រាបដោយកាំភ្លើងពិតលើពលរដ្ឋមានវិវាទធ្លីនៅនៅទីតាំងក្បែរវត្តអូរត្រេះ ភូមិគគីរ ឃុំបិតត្រាំង ស្រុកព្រៃនប់ បណ្ដាលឱ្យពលរដ្ឋម្នាក់ត្រូវគ្រាប់កាំភ្លើងរងរបួសជិតស្លាប់។
ប្រធានគ្រប់គ្រងការិយាល័យឃ្លាំមើលសិទ្ធិមនុស្សនៃអង្គការលីកាដូ (Licadho) លោក អំ សំអាត យល់ថា ប្រសិនបើអាជ្ញាធរ មិនស៊ើបអង្កេតរកការពិតដើម្បីផ្ដល់យុត្តិធម៌ដល់ពលរដ្ឋរងគ្រោះនោះទេ នឹងនាំឱ្យហេតុការណ៍ដដែលៗនេះកើតឡើងម្ដងហើយម្ដងទៀត។ លោកបន្តថា ចំពោះហេតុការណ៍អាជ្ញាធរ ប្រើកាំភ្លើងពិតបាញ់បង្ក្រាបបណ្ដាលឱ្យពលរដ្ឋម្នាក់រងរបួសធ្ងន់ធ្ងរ និងកំពុងដេកសម្រាកព្យាបាល នៅមន្ទីរពេទ្យលោកសង្ឃ គឺនគរបាលយុត្តិធម៌ និងព្រះរាជអាជ្ញាដែលតំណាងឱ្យរដ្ឋ មិនត្រូវបណ្ដែតបណ្ដោយនោះទេ ពោលគឺត្រូវតែដំណើរការស្វែងរកការពិត ដើម្បីផ្ដល់យុត្តិធម៌ដល់ជនរងគ្រោះ និងមានវិធានការច្បាប់ចំពោះជនដៃដល់៖ «ព្រោះយើងមិនអាចទុកបណ្ដោយឱ្យព្រឹត្តិការណ៍នេះ ចេះតែកើតឡើងបន្តនោះទេ ព្រោះយើងឃើញហើយពីមួយកន្លែងទៅមួយកន្លែងទៅ ហើយជនរងគ្រោះចេះតែរងគ្រោះដោយសារបាញ់ប្រហារអ៊ីចឹងទៅ ហើយអ្នកដែលប្រព្រឹត្តមិនត្រូវបានទទួលទោស។ កាលពីឆ្នាំទៅនៅស្រុកស្នួលខេត្តក្រចេះ ក៏មានការបាញ់អ៊ីចឹងដែរ ហើយឥឡូវការអនុវត្តនៅខេត្តព្រះសីហនុ ក៏ឱ្យមានមនុស្សរងរបួសដែរ។ បើយុត្តិធម៌មិនរកទេ គឺវប្បធម៌នៃការប្រើប្រាស់ហិង្សានេះ ចេះតែបន្តទៅទៀត»។
កាលពីថ្ងៃទី២៤ ខែមករា សមត្ថកិច្ចចម្រុះខេត្តព្រះសីហនុ បានចុះបាញ់បង្ក្រាប និងចាប់ខ្លួនពលរដ្ឋចំនួន ៦នាក់ ដែលតវ៉ាដុតកងឡានប្រឆាំងនឹងការចុះអនុវត្តសាលដីកាតុលាការកំពូល។ ក្នុងហេតុការណ៍នោះ បណ្ដាលឱ្យពលរដ្ឋម្នាក់ រងរបួសធ្ងន់ធ្ងរ។ ចំណែក ពលរដ្ឋដែលត្រូវបានចាប់ខ្លួនបញ្ជូនទៅស្នងការខេត្ត ប៉ុន្តែត្រូវបានដោះលែងវិញអស់ហើយ កាលពីយប់ថ្ងៃកើតហេតុ ដោយមានកិច្ចសន្យាឈប់តវ៉ា។
ជនរងគ្រោះឈ្មោះ ពៅ សារ៉ន អាយុ២៨ ភេទប្រុស។ គ្រូពេទ្យបានវះកាត់យកគ្រាប់កាំភ្លើងចេញ កាលពីរសៀលថ្ងៃទី២៥ ខែមករា និងកំពុងបន្តតាមដានសុខភាពរបស់គាត់បន្តទៀត ប៉ុន្តែគេបារម្ភថា ជនរងគ្រោះអាចពិការ។
មេការសំណង់ និងជាអ្នកមើលថែជនរងគ្រោះម្នាក់ សុំមិនបញ្ចេញឈ្មោះឱ្យដឹងថា ជនរងគ្រោះ គឺជា កម្មករសំណង់របស់គាត់ហើយមិនមានវិវាទដីធ្លី និងចូលរួមតវ៉ានោះទេ គឺគាត់គ្រាន់តែជិះម៉ូតូទៅ ទិញម្ហូបឆ្លងកាត់កន្លែងតវ៉ានោះ ស្រាប់តែជនរងគ្រោះត្រូវគ្រាប់កាំភ្លើងមួយគ្រាប់ ដេកដួលតែម្ដង៖ «ខ្ញុំក៏មិនដឹងហេតុការណ៍នេះដែរ ប៉ុន្តែគេនៅទីនោះប្រាប់ថា ប៉ុន្តែនៅម៉ោងប្រហែល១២ថ្ងៃត្រង់ គឺវាជិះទៅទិញម្ហូបបាយសម្ល តែទៅដល់ឃើញ មនុស្សច្រើនកំពុងតែរត់ ហើយក៏បកម៉ូតូមកវិញ ស្រាប់តែត្រូវគ្រាប់ដួល ហើយក៏មានគេអូសវា ៤ទៅ៥ម៉ែត្រពីម៉ូតូនោះ ដើម្បីជួយ ប៉ុន្តែជួយអត់ទាន់ ក៏គេរត់ចេញអស់ទៅ»។
ស្ត្រីមេការសំណង់បន្តថា ជនរងគ្រោះមានស្រុកកំណើតនៅខេត្តបាត់ដំបង់ ហើយមានជីវភាពក្រីក្រ ខ្លាំង។ ក្រុមគ្រួសារ និងជនរងគ្រោះ កំពុងព្រួយបារម្ភគ្មានលុយបង់ថ្លៃពេទ្យនោះទេ ព្រោះមកដល់ ពេលនេះ មិនមានអាជ្ញាធរ និងភាគីណាមួយចេញមុខទទួលខុសត្រូវនោះទេ។ លោកស្រីបន្តថា មានតែខាងកម្មករសំណង់ សប្បុរសជនមួយចំនួន និងខាងអង្គការលីកាដូ បានជួយឧបត្ថម្ភលុយ កាក់ និងបាយទឹកខ្លះៗ៖ «អត់ឃើញមានអាជ្ញាធរមកទាក់ទងអីផង ហើយឥលូវអត់មានថវិកាទៀត។ ពេទ្យឱ្យទៅបង់លុយថ្លៃបន្ទប់ហើយអត់លុយផង»។
អាស៊ីសេរី បានព្យាយាមទូរស័ព្ទសុំការបំភ្លឺបន្ថែមពីអ្នកនាំពាក្យសាលាខេត្តព្រះសីហនុ លោក ឱ សារឿន និងស្នងការខេត្ត ព្រះសីហនុ លោក ជួន ណារិន្ទ ជាច្រើនដង ប៉ុន្តែមិនលើកទូរស័ព្ទ។ រីឯអភិបាលខេត្តព្រះសីហនុ លោក យន្ត មីន ក៏មិនទទួលទូរស័ព្ទដែរ។
លោក អំ សំអាត លើកឡើងថា អ្នកដឹកនាំការបង្ក្រាបពលរដ្ឋនោះ ត្រូវតែទទួលខុសត្រូវចំពោះមុខច្បាប់ករណីរបួសស្នាមនេះ៖ «អាជ្ញាធរត្រូវតែទទួលខុសត្រូវក្នុងការស៊ើបអង្កេត និងស្វែងរកអ្នកដៃដល់ដើម្បីយកទៅអនុវត្តតាមផ្លូវច្បាប់។ នេះចេះរបួស ហើយចុះបើប៉ះពាល់ដល់អាយុជីវិតគឺប៉ះពាល់កាន់តែធ្ងន់ធ្ងរ។ មនុស្សមិនអាចចេះតែបាញ់តាមអំពើ ចិត្តនោះទេ។ អ្នកប្រព្រឹត្តត្រូវតែទទួលខុសត្រូវ ជាពិសេសការដឹកនាំឱ្យអនុវត្តសាលដីកា ហើយបង្កឱ្យមានអំពើហិង្សានោះ ត្រូវតែមានការទទួលខុសត្រូវ»។
អ្នកនាំពាក្យក្រសួងយុត្តិធម៌ លោក ជិន ម៉ាលីន លើកឡើងថា ចំពោះការកំណត់ថា អ្នកណា ទទួលខុសត្រូវនោះ គឺទាល់តែមានការស៊ើបអង្កេតស្វែងរកការពិតជាមុនសិន។ លោកទទួលស្គាល់ ថា នៅពេលមានការប៉ះទង្គិចគ្នាកើតឡើង គឺអាជ្ញាធរសាធារណៈ ត្រូវតែធ្វើការស៊ើបអង្កេត និង បង្ហាញជាសាធារណៈអំពីមូលហេតុ និងថាតើមានការបំពានសិទ្ធិប្រជាពលរដ្ឋឬអត់? មានប្រើកម្លាំងលើសលប់ដែលរំលោភច្បាប់ដែរឬទេ? ហើយតើអ្នកណា ជាអ្នកទទួលខុសត្រូវ៖ «ស្វែងរកការពិតសិនថា អ្នករងរបួសនោះ គាត់មានការចូលរួមធ្វើសកម្មភាពដែលជាការបំពានច្បាប់ដែរឬអត់ ? ហើយការប្រើកម្លាំងនោះ ជាការប្រើកម្លាំងលើសលប់ ឬក៏ដើម្បីថែរក្សានូវស្ថិរភាព និងសណ្ដាប់ធ្នាប់និងទប់ស្កាត់សកម្មភាពដែលជាបទល្មើស។ អ៊ីចឹងគ្រាន់តែការវាយតម្លៃពីរូបភាពខាងក្រៅ ឃើញមានអ្នករបួស ឃើញមានការប្រើកម្លាំងរបស់សមត្ថកិច្ច ហើយទាមទារឱ្យអ្នកណាទទួលខុសត្រូវ គឺយើងមិនអាចសន្និដ្ឋានបានទេ ក្នុងនាមជាអ្នកច្បាប់។ លុះត្រាតែមានការស៊ើបអង្កេតនិងមានភស្តុតាងមូលដ្ឋានជាក់លាក់និងច្បាស់លាស់ ទើបអាចកំណត់បាន ថាតើធាតុផ្សំបទល្មើសពិតប្រាកដដែរឬអត់ ហើយអ្នកជាអ្នកបង្ក និងការទទួលខុសត្រូវនោះប៉ុណ្ណា»។
លោក ជិន ម៉ាលីន ក៏មិនទាន់ដឹងថា តើអាជ្ញាធរសាធារណៈ បានបើកការស៊ើបអង្កេតហើយឬនៅ នោះទេ។ ម្យ៉ាងទៀត លោកបញ្ជាក់ថា ក្រសួងយុត្តិធម៌ ក៏គ្មានភារកិច្ចជំរុញឱ្យអាជ្ញាធរស៊ើបអង្កេតដែរ។
ពលរដ្ឋឱ្យដឹងថា នៅទីតាំងដីកំពុងមានវិវាទវិញ កងកម្លាំងសមត្ថកិច្ចជាច្រើននាក់ប្រដាប់ដោយកាំភ្លើង នៅតែឈរជើងការពារដីទំនាស់នោះដដែល បន្ទាប់ពីគ្រឿងចក្រឈូសឆាយកម្ទេចផ្ទះ និងផលដំណាំរបស់ប្រជាពលរដ្ឋខ្ទេចខ្ទីអស់។ ចំណែក ពលរដ្ឋវិញ គឺមានប្រជាពលរដ្ឋខ្លះ បាននាំគ្នាជញ្ជូនឥវ៉ាន់ ចាកចេញពីដីមានទំនាស់នោះអស់មួយចំនួនដោយមិនដឹងទៅណា ប៉ុន្តែនៅសល់ប្រជាពលរដ្ឋជាច្រើនគ្រួសារទៀត បានបោះតង់រស់នៅ លើដីទំនាស់នោះដដែល ព្រោះពួកគាត់គ្មានផ្ទះ និងដីធ្លីសម្រាប់រស់នៅបន្តទៀត។
មន្ត្រីសម្របសម្រួលអង្គការការពារសិទ្ធិមនុស្សលីកាដូប្រចាំខេត្តព្រះសីហនុ លោក វ៉ាន់ លី មានប្រសាសន៍ថា ប្រជាពលរដ្ឋដែលបន្តបោះតង់រស់នៅលើដីទំនាស់នោះ គឺកំពុងជួបការលំបាកខ្លាំង ព្រោះ ពួកគាត់មានកូនក្មេង និងមនុស្សចាស់រស់នៅជាមួយ។ លោកសោកស្ដាយដែលពលរដ្ឋធ្លាប់តែមានផ្ទះ តែអាជ្ញាធរកម្ទេចចោលឱ្យពួកគាត់ធ្លាក់ខ្លួនមករស់នៅក្នុងតង់ទៅវិញ។ លោកបន្តថា អាជ្ញាធរ គួរតែរកដំណោះស្រាយសមរម្យជូនប្រជាពលរដ្ឋ ព្រោះករណីដែលបណ្ដេញពួកគាត់ទាំងបង្ខំនេះ គឺជារំលោភសិទ្ធិមនុស្សធ្ងន់ធ្ងរ៖ «តាមដែលយើងឯកសារនៅដៃពលរដ្ឋមួយចំនួននោះ គឺគាត់ទិញតគ្នា ហើយមានការទទួលស្គាល់ពីភូមិ - មេឃុំ អ៊ីចឹងទាក់ទងការចុះទៅអនុវត្តសាលដីការបស់តុលាការកំពូល គឺយើងត្រូវមានការយោគយល់លើប្រជាពលរដ្ឋក្រីក្រ ដែលគាត់មិនបានយល់ដឹងពីច្បាប់និងដឹងពីទំនាស់ ដោយសារគាត់ដឹងថា ពេលមានការចុះហត្ថលេខាពីអាជ្ញាធរភូមិ ឃុំគឺការទិញដីនោះស្របច្បាប់ ទើបពួកគាត់ហ៊ានទិញ។ អាជ្ញាធរក៏គួរតែសិក្សាគោលនយោបាយដោះដូរដីកន្លែងណាមួយសមស្របដល់ពលរដ្ឋដែរ»។
ពលរដ្ឋមានជម្លោះដីធ្លី ប្រាប់ថា មិនបានដឹងច្បាស់ថា មានពលរដ្ឋប៉ុន្មានគ្រួសារកំពុងរស់នៅទេ តែដីមានទំនាស់មានទំហំ ៧១ហិកតារ។ នៅឆ្នាំ២០០២ រដ្ឋសម្រេចដាក់ដីនេះ ជាដីគម្របព្រៃឈើរបស់រដ្ឋ ហើយមានពលរដ្ឋខ្លះ បានកាប់រានទន្ទ្រានរស់នៅ និងមានខ្លះទិញតគ្នា ដោយគ្មានអាជ្ញាធរណា រារាំងឡើយ។ លុះប៉ុន្មានឆ្នាំចុងក្រោយនេះ ស្រាប់តែលេចឮថា ដីនោះជារបស់ឈ្មួញដែលឈ្មោះ ឧកញ៉ា ស៊ីវ គង់ទ្រីវ និងប្រពន្ធឈ្មោះ ហុង សួន ទៅវិញ។
ពលរដ្ឋ និងសង្គមស៊ីវិល រិះគន់ចំណាត់ការរបស់អាជ្ញាធរខេត្តព្រះសីហនុនេះ ថា រំលោភច្បាប់ និង សិទ្ធិមនុស្សធ្ងន់ធ្ងរ ហើយមិនសមជាអ្នកបម្រើពលរដ្ឋនោះទេ។ ពួកគេទាមទារឱ្យរបបក្រុងភ្នំពេញ ជួយដោះស្រាយវិវាទដីធ្លីនេះ ដូចជាផ្ដល់សំណងសមរម្យ និងផ្ដល់ដីធ្លីសម្រាប់ពួកគាត់រស់នៅ ព្រោះ ពេលនេះ ពួកគាត់កំពុងវេទនា គ្មានជម្រើសផ្សេងនោះទេ។ ចំណែកអ្នករងរបួសវិញ គឺអាជ្ញាធរ និង ឧកញ៉ា ស៊ីវ គង់ទ្រីវ ត្រូវតែចេញមុខទទួលខុសត្រូវចំពោះមុខច្បាប់៕
កំណត់ចំណាំចំពោះអ្នកបញ្ចូលមតិនៅក្នុងអត្ថបទនេះ៖ ដើម្បីរក្សាសេចក្ដីថ្លៃថ្នូរ យើងខ្ញុំនឹងផ្សាយតែមតិណា ដែលមិនជេរប្រមាថដល់អ្នកដទៃប៉ុណ្ណោះ។