ច្បាប់កម្ពុជាតម្រូវឱ្យព្រះរាជអាជ្ញាជាអ្នកមានបន្ទុកក្នុងការបង្ហាញភស្តុតាងរឹងមាំ ឬភស្តុតាងហួសពីវិមតិសង្ស័យ នៅពេលចោទប្រកាន់ជនណាម្នាក់ពីបទល្មើសអ្វីមួយ ។ ចំណែកជនជាប់ចោទវិញ ជាទូទៅមិនមានបន្ទុកបង្ហាញភស្តុតាងពីភាពបរិសុទ្ធរបស់ខ្លួននោះទេ។
តើភស្តុតាងហួសពីវិមតិសង្ស័យមានន័យដូចម្ដេច និងមានសារសំខាន់បែបណា?
ក្រោមច្បាប់កម្ពុជា ព្រះរាជអាជ្ញា ដែលតំណាងឱ្យស្ថាប័នអយ្យការ មានតួនាទីប្ដឹងចោទប្រកាន់ជនទាំងឡាយណា ដែលជាប់សង្ស័យថា បានរំលោភច្បាប់ព្រហ្មទណ្ឌ។ ប៉ុន្តែព្រះរាជអាជ្ញាត្រូវបង្ហាញដល់ចៅក្រមនូវភស្តុតាងរឹងមាំ។ ចំណែកជនជាប់ចោទវិញ ច្បាប់មិនតម្រូវឱ្យបង្ហាញភស្តុតាងដាក់បន្ទុកមកលើខ្លួនឯងនោះទេ។
និយាយឱ្យងាយស្ដាប់ទៅ គឺអ្នកណាចោទប្រកាន់គេ អ្នកនោះឯងជាអ្នកមានបន្ទុកក្នុងការរក និងបង្ហាញភស្តុតាងឱ្យលើសពីវិមតិសង្ស័យ។ ភស្តុតាងលើស ឬហួសពីវិមតិសង្ស័យ គឺជាភស្តុតាងច្បាស់លាស់ អត់មានការសង្ស័យ សម្រាប់ដាក់បន្ទុកលើជនជាប់ចោទ។
លោក គង់ សំអុន ដែលជាមេធាវី និងជាសាស្ត្រាច្បាប់ផងនោះ ពន្យល់ថា ចៅក្រមដែលឯករាជនឹងមិនទទួលយកភស្តុតាងទាំងឡាយណា ដែលមានមន្ទិលសង្ស័យ មកធ្វើជាមូលដ្ឋានចោទប្រកាន់ជនជាប់ចោទឡើយ៖ « នៅក្នុងតុលាការដែលគោរពច្បាប់ត្រឹមត្រូវ បើកាលណាសំណុំរឿងមួយ ព្រះរាជអាជ្ញាគាត់បង្ហាញភស្តុតាងមិនបានលើសពីវិមតិសង្ស័យទេ ចៅក្រមហ្នឹងមិនចាំបាច់ឱ្យមេធាវី មិនចាំបាច់ឱ្យភាគីខាងជនជាប់ចោទហ្នឹងឡើងបកស្រាយ ឡើងការពារអីទេ គឺគេ ( ចៅក្រម ) ទាត់ចោលភ្លាម ពីព្រោះការបង្ហាញភស្តុតាងរបស់ព្រះរាជអាជ្ញាវាអត់លើសពីវិមតិសង្ស័យផង អត់លើសពីកម្រិតដែលច្បាប់ត្រូវការផង។ អ៊ីចឹងគេត្រូវដោះលែងហើយ គេត្រូវលើកលែងការចោទប្រកាន់ហើយ នេះបើតាមច្បាប់ » ។
នៅបើតាមច្បាប់ ប៉ុន្តែនៅកម្ពុជា គេសង្កេតឃើញថា ច្បាប់និយាយផ្សេងឯការអនុវត្តធ្វើផ្សេង។
ជាក់ស្ដែង មនុស្សរាប់សិបនាក់ហើយ រួមមាន អ្នកនយោបាយបក្សប្រឆាំង អ្នករិះគន់រដ្ឋាភិបាល និងអ្នកសំដែងមតិ ត្រូវព្រះរាជអាជ្ញាចោទប្រកាន់ដោយគ្មានភស្តុតាងហួសពីវិមតិសង្ស័យ។ ភាគច្រើននៃបទចោទទៅលើពួកគេគឺ បទ «ញុះញង់ឱ្យប្រព្រឹត្តអំពើបង្កឱ្យមានភាពវឹកវរធ្ងន់ធ្ងរដល់សន្តិសុខសង្គម»។
ជារឿយៗ មេធាវីការពារជនជាប់ចោទ អ្នកឃ្លាំមើលសិទ្ធិមនុស្ស និងមន្ត្រីទូតបរទេស ដែលបានចូលរួមសង្កេតសវនាការនៃសកម្មជនបក្សប្រឆាំងក្ដី សកម្មជនបរិស្ថានក្ដី ពួកគេតែងសង្កេតឃើញថា បើទោះជាព្រះរាជអាជ្ញាមិនបានបង្ហាញភស្តុតាងដាក់បន្ទុកឱ្យហួសពីវិមតិសង្ស័យក៏ដោយ ក៏ចៅក្រមមិនខ្វល់ និងមិនសួរនាំព្រះរាជអាជ្ញា ប៉ុន្តែសម្រេចឱ្យជនជាប់ចោទមានទោសតែម្ដង។
ការសម្រេចក្ដីរបស់ចៅក្រមបែបនេះ តែងរងការថ្កោលទោសពីអ្នកការពារសិទ្ធិមនុស្ស និងក្រុមគ្រួសាររបស់អ្នកជាប់ឃុំ។ សម្រាប់ក្រុមអង្គការសង្គមស៊ីវិល ពួកគេតែងចេញសេចក្ដីថ្លែងការណ៍រួម សំដែងការមិនពេញចិត្ត ចំពោះការផ្ដន្ទាទោសបែបនោះ។ សម្រាប់ក្រុមគ្រួសារអ្នកជាប់ឃុំវិញ ពួកគេតែងចេញតវ៉ាតាមផ្លូវថ្នល់ដោយសន្តិវិធី ទាមទារឱ្យដោះលែងសាច់ញាតិរបស់ខ្លួន។ ប៉ុន្តែការតវ៉ាដោយសន្តិវិធីទាំងអស់នេះ ត្រូវក្រុមអ្នកនាំពាក្យស្ថាប័នរដ្ឋចោទថា ជាអំពើខុសច្បាប់។ ក្រុមអ្នកនាំពាក្យ រាប់ចាប់ពីអ្នកនាំពាក្យក្រសួងយុត្តិធម៌ រហូតដល់អ្នកនាំពាក្យគណៈកម្មាធិការសិទ្ធិមនុស្សរដ្ឋាភិបាល ចោទថា ការតវ៉ាទាំងអស់នោះ ជាការដាក់សម្ពាធលើតុលាការ។ លើសពីនេះ ដោយមិនខ្វល់ពីការចោទប្រកាន់ខ្វះភស្តុតាងរបស់ព្រះរាជអាជ្ញា ក្រុមអ្នកនាំពាក្យតែងបង្ហោះសារថា បើអ្នកណាចង់ឱ្យជនជាប់ចោទរួចពីការជាប់ឃុំ ត្រូវខំរកភស្តុតាងរឹងមាំមកបង្ហាញតុលាការ ដើម្បីបញ្ជាក់ពីភាពបរិសុទ្ធរបស់ពួកគេ៖ « កាលពីថ្ងៃទី១៨ សីហា ប្រតិកម្មទៅនឹងការរិះគន់ពីមជ្ឈដ្ឋានជាតិ និងអន្តរជាតិទៅលើតុលាការដែលបានកាត់ទោសមេសហជីព លោក រ៉ុង ឈុន ឱ្យជាប់ពន្ធនាគារ ២ឆ្នាំ ពីបទញុះញង់បញ្ហាព្រំដែនជាមួយវៀតណាមនោះ អ្នកនាំពាក្យក្រសួងយុត្តិធម៌ លោក ជិន ម៉ាលីន បានប្រាប់អ្នកសារព័ត៌មានថា ភាគីណាក៏ដោយដែលចង់ជួយដល់ជនជាប់ចោទ គឺគួរចូលរួមក្នុងនីតិវិធីតុលាការ ហើយបង្ហាញភស្តុតាងដោះបន្ទុកជនជាប់ចោទ » ។
ក្នុងន័យនេះ គឺសឱ្យឃើញថា អ្នកនាំពាក្យក្រសួងយុត្តិធម៌ មិនខ្វល់ពីការដែលព្រះរាជអាជ្ញាខ្វះភស្តុតាងលើសពីវិមតិសង្ស័យសម្រាប់ចោទប្រកាន់ ប៉ុន្តែបែរជាលោកដាក់សម្ពាធលើសាច់ញាតិ និងអ្នកគាំទ្រលោក រ៉ុង ឈុន ដែលតវ៉ាស្របច្បាប់ ឱ្យខំរកភស្តុតាងបញ្ជាក់ពីភាពបរិសុទ្ធរបស់លោក រ៉ុង ឈុន ទៅវិញ។
លោក សំ សុគង់ ដែលជាមេធាវីពូកែតែមិនដែលឈ្នះក្ដីក្នុងសំណុំរឿងនយោបាយនោះ មានប្រសាសន៍ក្រោយសវនាការប្រកាសសាលក្រម ថ្ងៃទី១៨ សីហាថា ក្នុងអង្គជំនុំជម្រះកន្លងទៅ ព្រះរាជអាជ្ញាមិនមានភស្តុតាងរឹងមាំ ហួសពីវិមតិសង្ស័យយកមកបង្ហាញតុលាការទេ ប៉ុន្តែទោះបែបនោះក្ដី ចៅក្រមជំនុំជម្រះតុលាការក្រុងភ្នំពេញ លោក លិ សុខា នៅតែប្រកាសសាលក្រម ឱ្យកូនក្ដីរបស់លោក គឺលោក រ៉ុង ឈុន និងសកម្មជនសង្គមពីរនាក់ផ្សេងទៀតមានទោសកំហុសទៅវិញ៖ « សាលក្រមកាលពីព្រឹកមិញនេះ ខ្ញុំជាមេធាវីមានការខកចិត្ត ដោយសារមេធាវីយល់ឃើញថា ទាក់ទងទៅនឹងអង្គហេតុ និងអង្គច្បាប់ គឺកូនក្តីគួរតែបានរួចផុតពីបទចោទប្រកាន់។ ប៉ុន្តែសាលក្រមដែលប្រកាសព្រឹកមិញនេះ គឺផ្ដន្ទាទោសមានលក្ខណៈធ្ងន់ធ្ងរ រហូតដល់ជាអតិបរមាដែលមេធាវីពុំដែលបានជួបប្រទះ ហើយនិងមានការសម្រេចឱ្យសងសំណងខូចខាតទៅដល់ដើមបណ្ដឹងរដ្ឋប្បវេណីក៏មានលក្ខណៈធ្ងន់ធ្ងរដែលមិនស៊ីជាមួយនឹងការខូចខាត ឬក៏ព្យសនកម្មនៅក្នុងអង្គហេតុនេះទេ»។
ចំណែកលោកមេធាវី គង់ សំអុន ដែលមានបទពិសោធន៍តតាំងក្ដីទាំងក្នុងសវនាការតុលាការជាតិ ទាំងក្នុងតុលាការខ្មែរក្រហម ឱ្យដឹងថា លោកក៏តែងជួបប្រទះកំហុសផ្លូវច្បាប់របស់ព្រះរាជអាជ្ញាដែរ។ លោកបញ្ជាក់ថា មានករណីជាច្រើន ដែលព្រះរាជអាជ្ញាគ្មានភស្តុតាងរឹងមាំសម្រាប់គាំទ្រការចោទប្រកាន់របស់ពួកគេ ប៉ុន្តែចៅក្រមបែរជាទទួលយកការចោទបែបនេះ ហើយសម្រេចឱ្យជនជាប់ចោទមានទោស។
លោកមេធាវី គង់ សំអុន បន្ថែមថា យុត្តិធម៌សំខាន់ណាស់សម្រាប់ជនជាប់ចោទ សម្រាប់គ្រួសាររបស់ពួកគេ និងសម្រាប់មនុស្សគ្រប់រូបក្នុងសង្គមជាតិទាំងមូល។ ហេតុដូចនេះ លោកថា ព្រះរាជអាជ្ញាមិនអាចគ្រាន់តែអានអង្គហេតុមួយម៉ាត់ពីរម៉ាត់ រួចចោទថា ជនជាប់ចោទពិតជាបានប្រព្រឹត្តខុសច្បាប់ ហើយចៅក្រមធ្វើតាមសម្ដីរបស់ព្រះរាជអាជ្ញានោះទេ៖ « បើយើងផ្ដោតថា ឱ្យតែចោទ ដឹងថាជាប់ ដឹងថាមានទោស អានេះជាការយល់ច្រឡំ ជាកំហុសមួយ ហើយក្នុងការអនុវត្តតួនាទីសមត្ថកិច្ចរបស់អយ្យការ។ ពីព្រោះជាទូទៅ ខ្ញុំឃើញក្នុងការអនុវត្តជាក់ស្ដែងវាមានអ៊ីចឹងដែរ គឺថា អយ្យការគាត់អត់ព្រមដកការចោទប្រកាន់ សម្ដីរបស់គាត់ៗ ថា សុំរក្សាការចោទប្រកាន់ តែប៉ុណ្ណឹង ហើយអត់បាច់បង្ហាញភស្តុតាងអីច្រើន នៅក្នុងពេលជំនុំជម្រះខ្ញុំជួបតែញឹក។ អានេះជាបញ្ហាដែលធ្វើឱ្យប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌របស់យើងហ្នឹងវាមានការខ្វះខាត » ។
ចំណែកចៅក្រម ជាអាជ្ញាកណ្ដាលមានតួនាទីត្រួតពិនិត្យមើលថា តើព្រះរាជអាជ្ញាមានភស្តុតាងឬទេ ហើយបើមាន តើភស្តុតាងទាំងនោះជាភស្តុតាងត្រឹមត្រូវ ហួសពីវិមតិសង្ស័យឬទេ។ លោកមេធាវី គង់ សំអុន ពន្យល់បន្ថែមថា ភស្តុតាងហួសពីវិមតិសង្ស័យ ជាភស្តុតាងរឹងមាំ ជាក់ច្បាស់សម្រាប់គាំទ្រដល់ការចោទប្រកាន់។ លោកថា ចៅក្រមត្រូវសម្រេចលើកលែងការចោទប្រកាន់ជនជាប់ចោទ បើកាលណាព្រះរាជអាជ្ញាមិនមានភស្តុតាងហួសពីវិមតិសង្ស័យទេនោះ៖ « ពាក្យថា លើសពីវិមតិសង្ស័យហ្នឹង បានន័យថា ជាភស្តុតាងច្បាស់ក្រឡែត នេះបើតាមច្បាប់។ ភស្តុតាងច្បាស់ ជាភស្តុតាងដែលអស់ការសង្ស័យ កាលណាអស់សង្ស័យវាច្បាស់ហើយ។ អ៊ីចឹងបើបុគ្គលម្នាក់សម្លាប់គេ វាត្រូវមានភស្តុតាងបញ្ជាក់ពីការសម្លាប់ហ្នឹង។ ឧទាហរណ៍៖ មានសាក្សីឃើញបុគ្គលហ្នឹងឯងធ្វើសកម្មភាពសម្លាប់អ៊ីចឹង។ បើថា ប្រើកាំបិតសម្លាប់ វាត្រូវមានកាំបិត ហើយបើប្រើកាំភ្លើង វាត្រូវមានកាំភ្លើងយកមកធ្វើជាភស្តុតាងទៀត។ ហើយវាមានកាលៈទេសៈ ហេតុអីត្រូវសម្លាប់ ឧទាហរណ៍ ហើយវាមានមូលហេតុដែលនាំឱ្យស្លាប់ហ្នឹង។ អ៊ីចឹងកម្រិតនៃការបង្ហាញភស្តុតាងហ្នឹងមិនអាចបែបព្រាលៗ ទេ មិនអាចស្មានៗ គ្រាន់តែថា អូអាហ្នឹងវាធ្លាប់ឈ្លោះគ្នាពីមុនមក អ៊ីចឹងសង្ស័យថា អាមួយហ្នឹងជាអ្នកសម្លាប់ហើយ ឧទាហរណ៍អ៊ីចឹង អាហ្នឹងអត់បានទេ អត់យកទេ » ។
គោលការណ៍បង្ហាញភស្តុតាងឱ្យហួសពីវិមតិសង្ស័យ គឺជាគោលការណ៍សាកល ដែលមានបំណងទប់ស្កាត់ការបង្ហាញអង្គហេតុខុស និងភស្តុតាងមិនត្រឹមត្រូវ ដែលអាចនាំឱ្យមានការផ្ដន្ទាទោសខុស ឬចាប់មនុស្សគ្មានកំហុសដាក់គុកតាមអំពើចិត្ត។
អំពើអយុត្តិធម៌កើតមានឡើងកាលណាមានការកាត់ទោសខុស ព្រោះជនជាប់ឃុំក្លាយជាជនរងគ្រោះពីការអនុវត្តច្បាប់ខ្ជីខ្ជារបស់តុលាការ។ លើសពីនេះ ជនជាប់ឃុំមិនត្រឹមតែខូចខាតនូវកិត្តិយសកេរ្តិ៍ឈ្មោះប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែថែមទាំងបាត់បង់សិទ្ធិសេរីភាព ព្រាត់ប្រាស់គ្រួសារ និងខាតបង់ទ្រព្យសម្បត្តិ ព្រមទាំងប៉ះពាល់សុខភាពរហូតដល់អាយុជីវិតទទេៗ ទៀតផង។ ហេតុដូចនេះហើយ ទើបបានជារដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជាមាត្រា៣៨ ចែងថា «វិមតិសង្ស័យត្រូវបានជាប្រយោជន៍ដល់ជនជាប់ចោទ»។ នេះមានន័យថា បើភស្តុតាងចោទប្រកាន់របស់ព្រះរាជអាជ្ញាមិនច្បាស់ នៅមានការសង្ស័យ ចៅក្រមត្រូវលើកលែងការចោទប្រកាន់លើជនជាប់ចោទ និងផ្ដល់សេរីភាពដល់ពួកគេវិញ៕
កំណត់ចំណាំចំពោះអ្នកបញ្ចូលមតិនៅក្នុងអត្ថបទនេះ៖ ដើម្បីរក្សាសេចក្ដីថ្លៃថ្នូរ យើងខ្ញុំនឹងផ្សាយតែមតិណា ដែលមិនជេរប្រមាថដល់អ្នកដទៃប៉ុណ្ណោះ។