ការធ្វើវិសោធនកម្មរដ្ឋធម្មនុញ្ញក្នុងរយៈពេលជាង ២៦ឆ្នាំកន្លងមក ប៉ះពាល់ដល់គោលការណ៍នីតិរដ្ឋ
2019.10.25
រដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជា ដែលជាច្បាប់កំពូលរបស់ជាតិ បានឆ្លងកាត់ការធ្វើវិសោធនកម្ម ឬការកែប្រែខ្លឹមសារដើមជាច្រើនដងរួចមកហើយក្នុងរយៈពេលជាង ២០ឆ្នាំកន្លងទៅនេះ។ ការធ្វើវិសោធនកម្មជាបន្តបន្ទាប់មកនេះ ត្រូវបានអ្នកច្បាប់លើកឡើងថា ធ្វើឲ្យរដ្ឋធម្មនុញ្ញចុះទន់ខ្សោយ និងប៉ះពាល់ប្រព័ន្ធប្រជាធិបតេយ្យ និងសិទ្ធិមនុស្សធ្ងន់ធ្ងរ។
គិតតាំងពីឆ្នាំ១៩៩៤ មក រដ្ឋធម្មនុញ្ញឆ្នាំ១៩៩៣ ត្រូវបានធ្វើវិសោធនកម្ម ឬកែប្រែចំនួន ៩លើកហើយ។ តើវិសោធនកម្មទាំងនោះមានអ្វីខ្លះ និងប៉ះពាល់បែបណាខ្លះ?
រដ្ឋធម្មនុញ្ញត្រូវបានអនុម័តដោយសភាធម្មនុញ្ញ និងបានប្រកាសឲ្យប្រើនៅថ្ងៃទី២៤ កញ្ញា ឆ្នាំ១៩៩៣។ រដ្ឋធម្មនុញ្ញជាច្បាប់កំពូល ដែលមានន័យថា រាល់ច្បាប់ ឬលិខិតបទដ្ឋានដទៃទៀត ទាំងក្នុងពេលអនុម័ត និងអនុវត្តត្រូវតែស្របតាមតាមរដ្ឋធម្មនុញ្ញ។
ការផ្ដួចផ្ដើមគំនិតក្នុងការកែប្រែ ឬធ្វើវិសោធនកម្មរដ្ឋធម្មនុញ្ញ គឺជាបុព្វសិទ្ធិរបស់ព្រះមហាក្សត្រ នាយករដ្ឋមន្ត្រី ប្រធានសភា តាមសំណើសុំពីសមាជិកសភា ដែលមានសំឡេង ១ ភាគ ៤ នៃសមាជិកសភាទាំងមូល។ ការធ្វើវិសោធនកម្ម ឬកែប្រែរដ្ឋធម្មនុញ្ញ មិនអាចធ្វើឡើងបានទេ ប្រសិនបើវាធ្វើឲ្យប៉ះពាល់ដល់ប្រព័ន្ធប្រជាធិបតេយ្យសេរីពហុបក្ស និងប៉ះពាល់ដល់របបរាជានិយមអាស្រ័យធម្មនុញ្ញ ។
១. អាណត្តិទី១
រដ្ឋធម្មនុញ្ញឆ្នាំ១៩៩៣ ចែងពីការលើកស្ទួយសិទ្ធិមនុស្ស ប្រជាធិបតេយ្យ និងឯករាជ្យរបស់ស្ថាប័នកំពូលរបស់ជាតិទាំងបី គឺស្ថាប័ននីតិប្រតិបត្តិ នីតិប្បញ្ញត្តិ និងតុលាការ។ ប៉ុន្តែក្នុងរយៈពេល ២៦ឆ្នំាកន្លងទៅនេះ គេសង្កេតឃើញថា អ្នកនយោបាយបានយករដ្ឋធម្មនុញ្ញមកប្រើប្រាស់ជាឧបករណ៍នយោបាយដ៏សំខាន់មួយ ដើម្បីបម្រើប្រយោជន៍ឲ្យបក្សខ្លួន តាមរយៈការធ្វើកែប្រែតាមទៅតាមការវិវឌ្ឍន៍ស្ថានការណ៍នយោបាយទៅវិញ។
ជាឧទាហរណ៍ ការធ្វើវិសោធនកម្មជាលើកដំបូង នៅថ្ងៃទី១៤ ខែកក្កដា ឆ្នាំ១៩៩៤ នាសម័យប្រជុំរដ្ឋសភាវិសាមញ្ញនីតិកាលទី១ កែប្រែមាត្រា២៨។ ការកែប្រែនេះ ដើម្បីផ្ដល់សិទ្ធិដល់ប្រមុខរដ្ឋស្ដីទី ចុះហត្ថលេខាលើព្រះរាជក្រម ឬព្រះរាជក្រឹត្យ នៅពេលព្រះមហាក្សត្រអវត្តមាន ដោយព្រះរាជសារប្រគល់សិទ្ធិឲ្យប្រធានព្រឹទ្ធសភាជាប្រមុខរដ្ឋស្ដីទី (វិសោធនកម្មមាត្រា ២៨ថ្មី ព្រះមហាក្សត្រ ឡាយព្រះហស្តលេខាលើព្រះរាជក្រម ប្រកាសឲ្យប្រើច្បាប់ ដែលសភា និងព្រឹទ្ធសភាអនុម័តរួច តាមការស្នើរបស់គណៈរដ្ឋមន្ត្រី។ ក្នុងពេលព្រះមហាក្សត្រប្រឈួន ទៅព្យាបាលនៅក្រៅប្រទេស គឺព្រះអង្គមានសិទ្ធិផ្ទេរអំណាចឡាយព្រះហស្តលេខាលើព្រះរាជក្រម ទៅឲ្យប្រធានព្រឹទ្ធសភាជាប្រមុខរដ្ឋស្ដីទី)។
២. អាណត្តិទី២
វិសោធនកម្មលើកទី២ គឺវិសោធនកម្មមាត្រាទាំងឡាយនៃជំពូកទី៨ ដល់ជំពូកទី១៤ នៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញ នៅថ្ងៃទី៤ ខែមីនា ឆ្នាំ១៩៩៩ នាសម័យប្រជុំសភាជាវិសាមញ្ញ នីតិកាលទី២ ដែលវិសោធនកម្មនេះ ដើម្បីបង្កើតឲ្យមានស្ថាប័នព្រឹទ្ធសភា។ ការធ្វើវិសោធនកម្មបង្កើតស្ថាប័នព្រឹទ្ធសភានេះ ជាការបែងចែកអំណាចរវាងគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា និងគណបក្សហ៊្វុនស៊ិនប៉ិច ក្រោយពីគណបក្ស ហ៊្វុនស៊ិនប៉ិច បាត់បង់អាសនៈដ៏សន្ធឹកសន្ធាប់នៃការបោះឆ្នោតអាណត្តិទី២ ឆ្នាំ១៩៩៨ ក្រោយពីភាគីលោក ហ៊ុន សែន ដែលជាដៃគូបង្កើតរដ្ឋាភិបាលចម្រុះ ធ្វើរដ្ឋប្រហារទម្លាក់សម្ដេចក្រុមព្រះ នរោត្តម រណឫទ្ធិ ចេញពីនាយករដ្ឋមន្ត្រីទី១ នៅឆ្នាំ១៩៩៧។
ក្រោយមកភាគីទាំងពីរ ចរចាគ្នាឡើងវិញ បានរៀបចំការបោះឆ្នោតអាណត្តិទី២ ឆ្នាំ១៩៩៨។ ក្រោយការបោះឆ្នោតភាគីទាំងពីរបានធ្វើវិសោធនកម្មរដ្ឋធម្មនុញ្ញបង្កើតស្ថាប័នព្រឹទ្ធសភា ដើម្បីឲ្យលោក ជា ស៊ីម ធ្វើជាប្រធានព្រឹទ្ធសភា រីឯសម្ដេចក្រុមព្រះ ធ្វើជាប្រធានរដ្ឋសភា។
វិសោធនកម្មលើកទី៣ គឺការធ្វើវិសោធនកម្មមាត្រា១៩ និង ២៩ ដែលសភាអនុម័តនៅថ្ងៃទី២ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០០១ ដែលចែងអំពីព្រះមហាក្សត្រទ្រង់បង្កើត និងប្រទានគ្រឿងឥស្សរិយយសជាតិ។ វិសោធនកម្មនេះ គឺសំដៅលើព្រះមហាក្សត្រទទួលស្គាល់នាយករដ្ឋមន្ត្រី និងគណៈរដ្ឋមន្ត្រី ក្រោយពីសភាជ្រើសតាំង។ ហើយការប្រទានឋានន្តរសក្ដិ ទៅចំពោះមន្ត្រីណា ដែលមានស្នាដៃបម្រើជាតិ មានដូចជា យោធា និងមន្ត្រីរាជការស៊ីវិលទៅតាមច្បាប់កំណត់។
៣. អាណត្តិទី៣
ចំពោះវិសោធនកម្មរដ្ឋធម្មនុញ្ញលើកទី៤ វិញ គឺជាវិសោធនកម្ម ដ៏ចម្រូងចម្រាស បង្កើតច្បាប់ធម្មនុញ្ញបន្ថែមឆ្នាំ២០០៤ ដើម្បីអនុញ្ញាតឱ្យរដ្ឋសភាបោះឆ្នោតជ្រើសតាំងក្បាលម៉ាស៊ីនដឹកនាំរដ្ឋសភា និងរដ្ឋាភិបាលក្នុងពេលតែមួយ ឬហៅថា បោះឆ្នោតជាកញ្ចប់។ ទាំងអ្នកច្បាប់ និងវិភាគយល់ថា ការបង្កើតផ្លូវកាត់ផ្ទុយពីរដ្ឋធម្មនុញ្ញនេះ ប៉ះពាល់ធ្ងន់ធ្ងរដល់គន្លងប្រជាធិបតេយ្យ ដែលតាមវិធីស្របច្បាប់ គឺសមាជិករដ្ឋសភាទាំងមូលត្រូវបោះឆ្នោតជ្រើសរើសក្បាលដឹកនាំរដ្ឋសភាជាមុនសិន ទើបបោះឆ្នោតជ្រើសរើសនាយករដ្ឋមន្ត្រីពីគណបក្សជាប់ឆ្នោតឱ្យដឹកនាំគណៈរដ្ឋមន្ត្រីជាក្រោយ។ អ្នកច្បាប់យល់ថា ច្បាប់ធម្មនុញ្ញបន្ថែមនេះ ជាការធ្វើរដ្ឋប្រហាររដ្ឋធម្មនុញ្ញ ពីព្រោះច្បាប់នេះ កាន់តែបន្សាបអំណាចរដ្ឋសភា ហើយពង្រឹងអំណាចរបស់រដ្ឋាភិបាល បន្ទាប់ពីកម្ពុជាមានវិបត្តិនយោបាយជាប់គាំងក្នុងការបង្កើតរដ្ឋាភិបាលថ្មីមិនបាន ក្រោយការបោះឆ្នោតជ្រើសតាំងតំណាងរាស្ត្រឆ្នាំ២០០៣។
ការប្រកាសមិនទទួលស្គាល់លទ្ធផលនៃការបោះឆ្នោតនៅឆ្នាំ២០០៣របស់គណបក្សហ្វ៊ុនប៉ិច និងគណបក្ស សម រង្ស៊ី ធ្វើឲ្យជាប់គាំងនយោបាយ។ ពេលនោះគណបក្សហ៊្វុនស៊ិនប៉ិច និងគណបក្ស សម រង្ស៊ី បានបង្កើតសម្ព័ន្ធមួយរួមគ្នា គឺសម្ពន្ធភាពអ្នកប្រជាធិបតេយ្យ ដែលធ្វើឲ្យគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាមានសំឡេងមិនគ្រប់ ២ ភាគ ៣ ដែលអាចបង្កើតរដ្ឋាភិបាលថ្មី ដោយខ្លួនឯងបាន។ សម្ពន្ធភាពនេះ ធ្វើឲ្យគណបក្សឈ្នះឆ្នោតរបស់លោក ហ៊ុន សែន ឈឺក្បាល ដោយសារតែមិនមានកូរ៉ុមគ្រប់ក្នុងការបង្កើតរដ្ឋាភិបាល។
ទោះជាយ៉ាងនេះក្ដី នៅចុងបញ្ចប់ គឺនៅពាក់កណ្ដាលឆ្នាំ២០០៤ សម្ដេចក្រុមព្រះ នរោត្តម រណឫទ្ធិ ក៏បោះបង់សម្ពន្ធភាពអ្នកប្រជាធិបតេយ្យជាមួយ លោក សម រង្ស៊ី ចោល ហើយងាកទៅចាប់ដៃជាមួយលោក ហ៊ុន សែន ដើម្បីបង្កើតរដ្ឋាភិបាលចម្រុះជាមួយគ្នាបន្តទៀត។
នៅពេលនោះ ទោះជាគណបក្ស ហ៊្វុនស៊ិនប៉ិច បានយល់ព្រមចូលរួមបង្កើតរដ្ឋាភិបាលចម្រុះជាមួយលោក ហ៊ុន សែន ក្ដី ក៏លោក ហ៊ុន សែន នៅតែព្រួយបារម្ភ និងសង្ស័យថា បេក្ខភាពនាយករដ្ឋមន្ត្រីរបស់លោកអាចមិនត្រូវបានរដ្ឋសភាបោះឆ្នោតផ្តល់សេចក្ដីទុកចិត្តឲ្យលោកបន្តធ្វើជានាយករដ្ឋមន្ត្រីទៅមុខទៀត ។ ដោយកើតចេញពីភាពមិនទុកចិត្តលើសមាជិករដ្ឋសភារបស់គណបក្សខ្លួនឯងផង និងសមាជិករដ្ឋសភាមកពីគណបក្ស ហ៊្វុនស៊ិនប៉ិច ផង លោក ហ៊ុន សែន ក៏ផ្ដួចផ្ដើមឲ្យធ្វើវិសោធនកម្មរដ្ឋធម្មនុញ្ញ គឺច្បាប់ធម្មនុញ្ញបន្ថែមនេះ ដើម្បីបោះឆ្នោតជាកញ្ចប់តែម្ដង។
ច្បាប់ធម្មនុញ្ញបន្ថែមមាត្រា៣ និងមាត្រា៤ ដែលលោក ហ៊ុន សែន សម្រេចបានដូចបំណង ក្រោយពីឆ្លងកាត់ព្យុះភ្លៀងនយោបាយនោះ គឺតម្រូវឲ្យមានការបោះឆ្នោតជ្រើសតាំងប្រធាន អនុប្រធានរដ្ឋសភា ប្រធាន អនុប្រធានគណៈកម្មការជំនាញរដ្ឋសភា ព្រមទាំងការបោះឆ្នោតផ្ដល់សេចក្ដីទុកចិត្តដល់បេក្ខជននាយករដ្ឋមន្ត្រី ក្នុងពេលតែមួយ (ហៅថា បោះឆ្នោតជាកញ្ចប់)។ នៅពេលនោះគណបក្សប្រឆាំងរបស់លោក សម រង្ស៊ី មិនបានចូលរួមឡើយ។
បញ្ញត្តិដើមមាត្រា៨២ និងមាត្រា១១៩ នៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ដែលមិនទាន់បានកែប្រែនោះ គឺតម្រូវឱ្យមានការបោះឆ្នោតផ្ដល់សេចក្ដីទុកចិត្តបង្កើតថ្នាក់ដឹកនាំរដ្ឋសភា និងរដ្ឋាភិបាល ក្រោយការបោះឆ្នោត ដាច់ដោយឡែកពីគ្នា ពោលគឺត្រូវបោះឆ្នោតជ្រើសរើសក្បាលម៉ាស៊ីនដឹកនាំរដ្ឋសភាមុនសិន ទើបតំណាងរាស្ត្របោះឆ្នោតផ្ដល់សេចក្ដីទុកចិត្តដល់គណបក្ស ដែលទទួលបានសំឡេងគាំទ្រភាគច្រើន ឲ្យបង្កើតរាជរដ្ឋាភិបាលថ្មីតាមក្រោយ។
នៅក្នុងឆ្នាំ២០០៤ នោះ ទោះបីជាលោក ហ៊ុន សែន បានជោគជ័យលើការធ្វើច្បាប់ធម្មនុញ្ញបន្ថែមបោះឆ្នោតជាកញ្ចប់បែបនេះក្ដី ប៉ុន្តែដើម្បីឲ្យច្បាប់ថ្មីនេះចូលជាធរមានទៅបាននោះ លុះត្រាតែព្រះមហាក្សត្រចុះព្រះហស្តលេខាទទួលស្គាល់ និងប្រកាសឲ្យប្រើជាមុនសិន។
នៅពេលនោះ ព្រះបរមរតនកោដ្ឋ សម្ដេចព្រះ នរោត្តម សីហនុ មិនគាំទ្រច្បាប់ធម្មនុញ្ញបន្ថែមនេះទេ ព្រះអង្គក៏យាងចេញពីកម្ពុជាទៅប្រទេសកូរ៉េខាងជើង ដើម្បីគេចចេញពីការចុះព្រះហស្តលេខាលើច្បាប់ដ៏ចម្រូងចម្រាសនេះ។ ប៉ុន្តែមួយថ្ងៃមុនយាងចេញពីកម្ពុជា ព្រះអង្គបានសរសេរចុតហ្មាយមួយផ្ញើទៅជូនលោក ជា ស៊ីម ដែលជាប្រធានព្រឹទ្ធសភា និងជាប្រមុខរដ្ឋស្ដីទី ដោយព្រះអង្គមានព្រះបន្ទូលថា សេចក្ដីព្រាងច្បាប់ធម្មនុញ្ញបន្ថែមនោះ គឺជាបញ្ហានាំទៅរកភាពប្រេះស្រាំនៃការបែកបាក់ជាតិ។ ព្រះអង្គមានបន្ទូលថា ព្រះអង្គមិនអាចទទួលខុសត្រូវចំពោះកិច្ចការដ៏ធ្ងន់ធ្ងរនេះបានទេ។ ក្នុងលិខិតដែលបង្ហោះលើគេហទំព័ររបស់ព្រះអង្គ កាលណោះ គឺសម្ដេចព្រះ នរោត្តម សីហនុ មានបន្ទូលផ្ដែផ្ដាំទៅ លោក ជា ស៊ីម សូមឱ្យលោក ប្រើមនសិការរបស់លោកទៅចុះ ក្នុងការសម្រេចថា តើត្រូវចុះហត្ថលេខា ឬមិនចុះហត្ថលេខាលើ សេចក្ដីព្រាងច្បាប់ធម្មនុញ្ញបន្ថែមនេះ។
លោក ជា ស៊ីម ជាប្រធានគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាផងនោះ ក្នុងនាមជាប្រមុខរដ្ឋស្ដីទី ក៏មិនព្រមចុះហត្ថលេខាលើសេចក្ដីច្បាប់ធម្មនុញ្ញបន្ថែមនោះដែរ។ ទង្វើនេះបានធ្វើឲ្យលោក ហ៊ុន សែន ខឹងសម្បារយ៉ាងខ្លាំង ហើយក៏បានបញ្ជាឲ្យលោក ហុក ឡង់ឌី អគ្គស្នងការនគរបាលជាតិ ដឹកនាំកម្លាំងមួយក្រុម មានទាំងឆ្កែកាចផងទៅហ៊ុមព័ទ្ធផ្ទះ និង បង្ខំឲ្យលោក ជា ស៊ីម ចាកចេញទៅស្នាក់នៅប្រទេសថៃមួយរយៈ ដើម្បីបើកផ្លូវឲ្យលោក ញឹក ប៊ុនឆៃ ពេលនោះ ជាអនុប្រធានទី២ ព្រឹទ្ធសភា និងជាអគ្គលេខាធិការគណបក្ស ហ៊្វុនស៊ិនប៉ិច ឡើងជាប្រមុខរដ្ឋស្ដីទី ពីព្រោះអនុប្រធានទី១ អវត្តមាននៅក្នុងប្រទេស ដើម្បីចុះហត្ថលេខាទទួលស្គាល់ច្បាប់ធម្មនុញ្ញបន្ថែមនេះ នៅថ្ងៃទី១៣ កក្ដដា ឆ្នាំ២០០៤។
ក្រោយពីលោក ញឹក ប៊ុនឆៃ ប្រមុខរដ្ឋស្ដីទី ចុះហត្ថលេខាលើវិសោធនកម្មបង្កើតច្បាប់ធម្មនុញ្ញបន្ថែមនោះ បណ្ឌិត សុខ ទូច សាស្ត្រាចារ្យវិទ្យាសាស្ត្រនយោបាយ និងមន្ត្រីបក្សប្រឆាំងផ្សេងទៀត បានហៅវិសោធនកម្មនោះថា ជារដ្ឋប្រហាររដ្ឋធម្មនុញ្ញ។
ទោះជាយ៉ាងណា លោក ញឹក ប៊ុនឆៃ ដែលជាម្ចាស់ហត្ថលេខាលើច្បាប់ធម្មនុញ្ញបន្ថែមនេះ ថ្មីៗ នេះ ប្រាប់អាស៊ីសេរីថា លោកមិនយល់ថា វាជារដ្ឋប្រហារធម្មនុញ្ញនោះទេ។ លោកថា ហត្ថលេខារបស់លោកនៅពេលនោះ បានជួយស្រោចស្រង់វិបត្តិនយោបាយកម្ពុជាឱ្យមានស្ថិរភាពឡើងវិញ៖ «មិនខ្ញុំមិនយល់ថា ជាការធ្វើរដ្ឋប្រហាររដ្ឋធម្មនុញ្ញអ្វីទេ ព្រោះច្បាប់នេះ ប្រើដល់សព្វថ្ងៃទៀត មកដល់ពេលនេះ បក្សតែមួយនៅតែប្រើប្រាស់ធម្មនុញ្ញបន្ថែមនេះដែរ ហើយកាលឯកឧត្ដម កឹម សុខា ត្រូវសភាបោះឆ្នោតឲ្យធ្វើជាអនុប្រធានសភានោះ ក៏បោះឆ្នោតជាកញ្ចប់ដែរ គឺប្រើច្បាប់នេះដែរ»។
មួយឆ្នាំក្រោយមក រដ្ឋធម្មនុញ្ញក៏ត្រូវសភាធ្វើការកែប្រែទៅលើមាត្រាមួយចំនួនបន្តបន្ទាប់ថែមទៀត ការធ្វើវិសោធនកម្មលើកទី៥ និង វិសោធនកម្មលើកទី៦ នេះ គឺជាការកែប្រែពីចំនួនកូរ៉ុមនៃចំនួនសមាជិកសភា និងព្រឹទ្ធសភា ដើម្បីអនុម័តច្បាប់មួយចំនួន ពី ២ ភាគ ៣ ទៅ ៥០ បូក ១ វិញ។
ក្រោយការកែប្រែរដ្ឋធម្មនុញ្ញពីចំនួនសមាជិកសភាពី ២ ភាគ ៣ ទៅជា ៥០ បូក ១ វិញ ក្នុងការអនុម័តសេចក្ដីព្រាងច្បាប់ផ្សេងៗ នោះ គឺធ្វើឲ្យគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាមានអំណាចកាន់តែខ្លាំង ទៅលើការធ្វើច្បាប់ផ្សេងៗ ដូចជាច្បាប់ស្ដីពីអង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាល ច្បាប់ស្ដីពីច្បាប់សហជីព ច្បាប់ស្ដីពីសមាគម និងអង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាល វិសោធនកម្មច្បាប់គណបក្សនយោបាយ ច្បាប់ប្រមាថព្រះមហាក្សត្រ និងច្បាប់ដទៃមួយចំនួនទៀត។
អ្នកវិភាគនយោបាយ បណ្ឌិត ឡៅ ម៉ុងហៃ កត់សម្គាល់ថា រដ្ឋធម្មនុញ្ញឆ្នាំ ១៩៩៣ ជារដ្ឋធម្មនុញ្ញដ៏ល្អ កើតឡើងក្រោយសន្ធិសញ្ញាសន្តិភាពក្រុងប៉ារីសឆ្នាំ១៩៩១។ លោកថា ច្បាប់កំពូលរបស់ជាតិមួយនេះ បានកំណត់យ៉ាងច្បាស់អំពីតួនាទី និងភារកិច្ចរបស់ស្ថាប័នកំពូលៗ របស់ជាតិ ព្រមទាំងមានការបែងចែកអំណាចដាច់ពីគ្នារវាងស្ថាប័នកំពូលទាំង ៣ របស់ជាតិ គឺរដ្ឋសភា រដ្ឋាភិបាល និងតុលាការ ដើម្បីចៀសវាងនូវការរំលោភអំណាចណាមួយកើតឡើង។ លោកថា រដ្ឋធម្មនុញ្ញឆ្នាំ១៩៩៣ ក៏បានធានាយ៉ាងច្បាស់អំពីការគោរពសិទ្ធិមនុស្ស និងការធានានូវសិទ្ធិសេរីភាពគ្រប់បែបយ៉ាងរបស់ប្រជាពលរដ្ឋ។
ទោះជាយ៉ាងណា លោកថា រដ្ឋធម្មនុញ្ញនេះមិនត្រូវបានរដ្ឋអំណាចគោរព និងអនុវត្តតាមឱ្យបានត្រឹមត្រូវទេ ផ្ទុយទៅវិញបែរជាមានការកែប្រែជាច្រើនលើកច្រើនសារ សម្រាប់ផលប្រយោជន៍នយោបាយរបស់ក្រុមអ្នកកាន់អំណាចទៅវិញ ៖ «ការកែប្រែផង និងការអនុវត្តជាក់ស្ដែងផង មិនគោរពគោលការណ៍ ស្មារតី និងពាក្យពេចន៍ដែលចែងក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញហ្នឹង នេះគឺបើកច្រកឱ្យមានការរំលោភអំណាចកាន់តែច្រើនទៅ ហើយនិងកាត់បន្ថយនូវសិទ្ធិសេរីភាពរបស់ប្រជាពលរដ្ឋ គណបក្សនយោបាយ និងអង្គការសង្គមស៊ីវិល ជាអាទិ៍»។
៤. អាណត្តិទី៤
វិសោធនកម្មលើកទី៧ ធ្វើនៅថ្ងៃទី១៥ ខែមករាឆ្នាំ២០០៨ នាសម័យប្រជុំសភាលើកទី៧ នីតិកាលទី៣ បន្ថែមជំពូកទី១៣ ថ្មី អំពី ការគ្រប់គ្រងរដ្ឋបាល ដែលបែងចែក រាជធានី ក្រុង ស្រុក ខណ្ឌ ឃុំ សង្កាត់ ត្រូវគ្រប់គ្រងតាមលក្ខខ័ណ្ឌ ដែលមានចែងក្នុងច្បាប់អង្គការ។
៥. អាណត្តិទី៥
រីឯវិសោធនកម្មលើកទី៨ វិញ ថ្ងៃទី១ ខែតុលា ឆ្នាំ២០១៤ វិសោធនកម្មមាត្រា ៧៦ រដ្ឋសភាមានសមាជិកយ៉ាងតិច ១២០រូបនោះ ទៅចំនួន ១២៣រូបវិញ ដែលត្រូវជ្រើសតាំងដោយការបោះឆ្នោតជាសកល ដោយសេរី ដោយស្មើភាព ដោយចំពោះមុខច្បាប់ និងតាមវិធីបោះឆ្នោតជាសម្ងាត់។
វិសោធនកម្មរដ្ឋធម្មនុញ្ញចុងក្រោយ គឺលើកទី៩ ឆ្នាំ២០១៧ គឺជាវិសោធនកម្មមួយ ដែលអ្នកច្បាប់ចាត់ទុកថា ជាវិសោធនកម្មដ៏អាក្រក់មួយ ក្នុងទិសដៅកែប្រែ ច្បាប់ស្ដីពីគណបក្សនយោបាយ និងច្បាប់ស្ដីពីការរៀបចំគណៈកម្មាធិការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោត សម្រាប់បិទសិទ្ធិមន្ត្រីបក្សប្រឆាំង មិនឲ្យធ្វើនយោបាយ និងរំលាយគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ។
មាត្រា៤២ កែថ្មីនៃច្បាប់គណបក្សនយោបាយចែងថា គណបក្សនយោបាយ ត្រូវតែតម្កល់ផលប្រយោជន៍ជាតិជាធំ ហើយមិនត្រូវធ្វើសកម្មភាពណាមួយ ទោះជាដោយផ្ទាល់ក្តី ឬដោយប្រយោលក្ដី ដែលនាំឲ្យប៉ះពាល់ដល់ផលប្រយោជន៍របស់ប្រទេស និងប្រជាពលរដ្ឋកម្ពុជាឡើយ។
រីឯមាត្រា ៣៨ថ្មី កថាខណ្ឌទី២ ចែងថា គណបក្សនយោបាយណា ដែលប្រព្រឹត្តិខុសទៅនឹងរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ច្បាប់ស្ដីពីវិសោធនកម្មស្ដីពីគណបក្សនយោបាយ និងច្បាប់ជាធរមានដទៃទៀត ក្រសួងមហាផ្ទៃអាចចាត់វិធានការ សម្រេចផ្អាកសកម្មភាពរបស់គណបក្សនយោបាយនោះជាបណ្ដោះអាសន្ន ក្នុងរយៈពេលមួយជាកំណត់។ ប្ដឹងទៅតុលាការកំពូល ដើម្បីរំលាយគណបក្សនោះ ក្នុងករណីកំហុសមានលក្ខណៈធ្ងន់ធ្ងរ។ រីឯមាត្រា ៤៤ថ្មី (ពីរ) ចែងថា តុលាការអាចសម្រេចផ្អាកសកម្មភាពគណបក្សនយោបាយមិនលើសពី ៥ឆ្នាំ និងអាចរំលាយគណបក្សនយោបាយមួយបាន ប្រសិនបើគណបក្សនយោបាយនោះប្រើប្រាស់ជាសារសំឡេង រូបភាព ឯកសារជាលាយលក្ខណ៍អក្សរ ឬសកម្មភាពរបស់ទណ្ឌិត និងយល់ព្រមដោយចំហ ឬតុណ្ហីភាព ឬឃុបឃិតជាមួយទណ្ឌិតឲ្យធ្វើសកម្មភាពណាមួយ ដើម្បីផលប្រយោជន៍នយោបាយសម្រាប់គណបក្សនយោបាយនោះ។
ការកែច្បាប់ស្ដីពីគណបក្សនយោបាយ ដោយតំណាងរាស្ត្រគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា នៅថ្ងៃទី២០ កុម្ភៈ ឆ្នាំ២០១៧នោះ ត្រូវគេមើលឃើញថា ជាសកម្មភាពរៀបចំ ដើម្បីឆ្ពោះទៅចាប់ខ្លួនមេបក្សសង្គ្រោះជាតិ និងរំលាយបក្សប្រឆាំងមួយនេះ។
មន្ត្រីជាន់ខ្ពស់អង្គការ ខុមហ្រ្វែល លោក គល់ បញ្ញា មានប្រសាសន៍ថា ការវិសោធនកម្មច្បាប់ស្ដីពីគណបក្សនយោបាយបន្តបន្ទាប់ចុងក្រោយនេះ គឺជាទម្រង់នៃការអនុវត្តរបបដឹកនាំប្រទេសបែបផ្ដាច់ការ ឬកុម្មុយនិស្ត។ លោកបញ្ជាក់ថា របបលោក ហ៊ុន សែន បានបំផ្លាញឆន្ទៈពលរដ្ឋជិតកន្លះប្រទេស តាមរយៈការរំលាយគណបក្សប្រឆាំងចោលនោះ៖ «អំណាចប្រមូលផ្ដុំទៅគណបក្សមួយ អ៊ីចឹងហើយបានជាគណបក្សដឹកនាំរដ្ឋតែមួយហ្នឹង ក្លាយទៅជារបបផ្ដាច់ការ ជារបបកុម្មុយនិស្ត ប្រព័ន្ធកុម្មុយនិស្តឲ្យគណបក្សតូចៗ ចូលរួមមែន តែការដឹកនាំរដ្ឋ មានគណបក្សតែមួយ»។
រដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជាឆ្នាំ១៩៩៣ គឺជារដ្ឋធម្មនុញ្ញលើកទី៦ ដែល ប្រកាន់យករបបសេរីពហុបក្ស របបរាជានិយមអាស្រ័យធម្មនុញ្ញនេះ គឺល្អជាងគេក្នុងចំណោមរដ្ឋធម្មនុញ្ញចំនួន ៥ នៃរបបមុនៗ។ ល្អត្រង់ថា រដ្ឋធម្មនុញ្ញលើកទី៦ នេះ តម្រូវឲ្យអ្នកគ្រប់គ្រងរដ្ឋ មិនថាមកពីគណបក្សណាទេ គឺត្រូវធានាការពារសិទ្ធិមនុស្ស សេរីភាព និងសេចក្ដីថ្លៃថ្នូររបស់ពលរដ្ឋខ្លួន ស្មើគ្នាចំពោះមុខច្បាប់។ ការពិតទៅ អ្នកតាក់តែងរដ្ឋធម្មនុញ្ញឆ្នាំ១៩៩៣ បានព្យាករទុកមុនរួចហើយថា ប្រទេសកម្ពុជានៅថ្ងៃខាងមុខ អាចនឹងមានជនផ្ដាច់ការឡើងកាន់អំណាចម្ដងទៀត។ ដូច្នេះហើយ ដើម្បីចៀសវាង មិនឱ្យពលរដ្ឋខ្មែររស់នៅក្រោមរបបផ្ដាច់ការ អ្នកតាក់តែងរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ដែលតំណាងឱ្យគណបក្សនយោបាយចំនួនបួននៅពេលនោះ បានមូលមាត់គ្នាសរសេរចែងខ្លឹមសារក្នុងមាត្រា ១៥៣ នៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញថា៖ «ការសើរើ ឬធ្វើវិសោធនកម្មរដ្ឋធម្មនុញ្ញ មិនអាចធ្វើបានឡើយ កាលបើប៉ះពាល់ដល់ប្រព័ន្ធប្រជាធិបតេយ្យ សេរីពហុបក្ស និងរបបរាជានិយមអាស្រ័យដោយរដ្ឋធម្មនុញ្ញ»។
ក៏ប៉ុន្តែមេដឹកនាំរបបក្រុងភ្នំពេញ លោក ហ៊ុន សែន ពុំបានយកចិត្តទុកដាក់ខ្លឹមសារដើមនេះទេ។ លោកបានបញ្ជាឱ្យកែប្រែរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ច្បាប់កំពូលនេះជាញឹកញាប់ធ្វើឱ្យឯកសារផែនទីបំភ្លឺផ្លូវមួយនេះ ធ្លាក់ចុះទន់ខ្សោយមហិទ្ធិឫទ្ធិរបស់ខ្លួនជាបន្តបន្ទាប់ រហូតដល់កម្ពុជានាពេលបច្ចុប្បន្ន ក្លាយជារបបឯកបក្ស ឬរបបដឹកនាំដោយគណបក្សនយោបាយតែមួយ ដែលអ្នកសង្កេតការណ៍ថា លោកថា ហ៊ុន សែន កំពុងដឹកនាំកម្ពុជាឆ្ពោះទៅរបបផ្ដាច់ការវិញ។ នេះគឺជាអ្វី ដែលអ្នកតាក់តែងរដ្ឋធម្មនុញ្ញឆ្នាំ១៩៩៣ ព្យាយាមចៀសវាង៕
កំណត់ចំណាំចំពោះអ្នកបញ្ចូលមតិនៅក្នុងអត្ថបទនេះ៖ ដើម្បីរក្សាសេចក្ដីថ្លៃថ្នូរ យើងខ្ញុំនឹងផ្សាយតែមតិណា ដែលមិនជេរប្រមាថដល់អ្នកដទៃប៉ុណ្ណោះ។