តាមការគ្រោងទុក តុលាការក្រុងភ្នំពេញនឹងប្រកាសសាលក្រមសំណុំរឿង «ក្បត់ជាតិ» របស់អតីតប្រធានគណបក្សសង្រ្គោះជាតិ លោក កឹម សុខា នៅថ្ងៃសុក្រស្អែកនេះ។
លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន កាលពីឆ្នាំ២០១៧ បានបញ្ជាឱ្យចាប់ខ្លួនលោក កឹម សុខា ទាំងកណ្ដាលយប់ដោយចោទមេបក្សប្រឆាំងរូបនេះថា ត្រូវរ៉ូវគ្នាជាមួយរដ្ឋាភិបាលបរទេស ប៉ុនប៉ងផ្ដួលរំលំរដ្ឋាភិបាលរបស់លោក។ ប៉ុន្តែក្នុងដំណើរនីតិវិធីជម្រះក្ដី ៥ឆ្នាំកន្លងមកនេះ តុលាការ និងរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា មិនដែលកោះហៅតំណាងរដ្ឋាភិបាលណាមួយមកសាកសួរឡើយ។
មេធាវីរបស់លោក កឹម សុខា និងអ្នកសង្កេតការណ៍ថា គ្មានភស្តុតាងណាមួយបង្ហាញថា លោក កឹម សុខា បានប្រព្រឹត្តដូចការចោទប្រកាន់នោះឡើយ។ ពួកគេទាមទារឱ្យតុលាការផ្ដល់ភាពស្អាតស្អំដល់លោក កឹម សុខា វិញ។
ប្រសិនបើគ្មានការប្រែប្រួលទេនោះ លោក កឹម សុខា ប្រធានគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ នឹងដឹងពីជោគវាសនាអនាគតរបស់លោក តាមរយៈសេចក្ដីប្រកាសសាលក្រមតុលាការក្រុងភ្នំពេញ នៅថ្ងៃសុក្រ ទី៣ ខែមីនា ឆ្នាំ២០២៣ នេះ ក្រោយពីលោកទន្ទឹងរង់ចាំរយៈពេលជាង ៥ឆ្នាំមក។
ពិបាកទស្សន៍ទាយ
ទោះជាយ៉ាងណា គេពិបាកប៉ាន់ស្មានថា តើសាលក្រមនោះនឹងចេញបែបណា។ នោះក៏ដោយសារតែសំណុំរឿងដ៏រសើបមួយនេះ រងការជ្រៀតជ្រែកពីសម្ពាធនយោបាយ។ សូម្បីតែក្រុមមេធាវីរបស់លោក កឹម សុខា ក៏មិនអាចប៉ាន់ស្មានថា តើលទ្ធផលសាលក្រមនឹងចេញបែបណានោះទេ។
ទោះបែបនេះក្ដី សហមេធាវីការពារក្ដីឱ្យលោក កឹម សុខា អ្នកស្រី ម៉េង សុភារី ប្រាប់វិទ្យុអាស៊ីសេរីនៅថ្ងៃទី១ មីនាថា ផ្អែកតាមអង្គហេតុ និងអង្គច្បាប់ កូនក្ដីរបស់អ្នកស្រីមិនមានទោសកំហុសដូចការចោទប្រកាន់នោះឡើយ។
អ្នកស្រី ម៉េង សុភារី៖«នាងខ្ញុំអត់អាចធ្វើការសន្និដ្ឋានបានទេថា សេចក្ដីសម្រេចរបស់តុលាការមានលទ្ធផលវិជ្ជមាន ឬអវិជ្ជមាន ចំពោះកូនក្ដីរបស់នាងខ្ញុំ ប៉ុន្តែអ្វីដែលយើងចង់និយាយ និងចង់បង្ហាញ គឺបានបង្ហាញអស់ហើយ នៅក្នុងសវនាការកន្លងទៅចាស។ យើងបានលើកទឡ្ហីករណ៍ជាច្រើន ដែលបង្ហាញឱ្យឃើញថា ការចោទប្រកាន់មកលើកូនក្ដីយើងខ្ញុំ គឺអត់មានភស្តុតាងគ្រប់គ្រាន់ក្នុងការចោទប្រកាន់ ឬដាក់បន្ទុកមកលើកូនក្ដីយើងខ្ញុំទេ»។
ជាប់ពន្ធនាគារលើកទី២
កាលពីយប់ថ្ងៃទី៣ កញ្ញា ឆ្នាំ២០១៧ មន្ត្រីនគរបាលប្រមាណ ១០០នាក់ ប្រដាប់ដោយអាវុធបានសម្រុកចូលផ្ទះលោក កឹម សុខា ហើយចាប់លោកបញ្ជូនទៅឃុំនៅគុកត្រពាំងផ្លុង ខេត្តត្បូងឃ្មុំ។ បន្ទាប់មក តុលាការក្រុងភ្នំពេញចោទលោក កឹម សុខា ថា បានឃុបឃិតជាមួយសហរដ្ឋអាមេរិក ប៉ុនប៉ងផ្ដួលរំលំរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា ជាបទចោទធ្ងន់ធ្ងរមួយ ដែលលោក កឹម សុខា តែងតែបដិសេធ និងដែលសហគមន៍អន្តរជាតិអស់សំណើច។
ព្រះរាជអាជ្ញាបានលើកយកសេចក្ដីថ្លែងការណ៍មួយ នៅប្រទេសអូស្ត្រាលីរបស់លោក កឹម សុខា កាលពីឆ្នាំ២០១៣ នៅពេលលោកសំណេះសំណាលជាមួយអ្នកគាំទ្រខ្លួន មកធ្វើជាមូលដ្ឋានចោទប្រកាន់ពីទោសក្បត់ជាតិ។
ក្រោយពីជាប់ឃុំនៅពន្ធនាគារត្រពាំងផ្លុង ក្បែរព្រំដែនវៀតណាមអស់រយៈពេលជាង ១ឆ្នាំមក លោក កឹម សុខា ត្រូវបានផ្ទេរមកឃុំខ្លួនក្នុងផ្ទះរបស់លោកនៅទីក្រុងភ្នំពេញ នៅថ្ងៃទី១០ ខែតុលា ឆ្នាំ២០១៨។ ជាងមួយឆ្នាំបន្ទាប់មក គឺថ្ងៃទី១០ វិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០១៩ តុលាការបានអនុញ្ញាតឱ្យលោក កឹម សុខា អាចចេញដើរហើរបាននៅក្នុងប្រទេស តែហាមធ្វើនយោបាយ។
អ្នកសង្កេតការណ៍ច្បាប់៖ អយុត្តិធម៌
អតីតនាយកប្រតិបត្តិទទួលបន្ទុកកិច្ចការតំបន់អាស៊ីនៃអង្គការសិទ្ធិមនុស្ស យូមែន រ៉ៃស៍ វ៉ច្ឆ (Human Rights Watch) លោក ប៊្រែដ អាដាមស៍ (Brad Adams) ប្រាប់វិទ្យុអាស៊ីសេរីថា វាជារឿងដ៏អយុត្តិធម៌សម្រាប់លោក កឹម សុខា ដែលលោកបាត់បង់សេរីភាពអស់រយៈពេលជាង ៥ឆ្នាំ ហើយមកទល់ពេលនេះ ហើយគណបក្សរបស់គាត់ ក៏ត្រូវបានរម្លាយ ចំណែកប្រជាពលរដ្ឋក៏បាត់បង់ឱកាសបោះឆ្នោតឱ្យគណបក្ស ដែលគាត់ដឹកនាំនោះដែរ។
លោក ប៊្រែដ អាដាមស៍៖«ការបាត់បង់ទាំងអស់នេះ គឺដោយសារតែសំណុំរឿងចោទប្រកាន់បែបក្លែងក្លាយទៅលើគាត់។ រដ្ឋាភិបាលលោក ហ៊ុន សែន មិនអាចរកភស្តុតាងនៃបទឧក្រិដ្ឋមកចោទប្រកាន់លោក កឹម សុខា បានទេ ពួកគេក៏បានទៅរើសយកឃ្លិបវីដេអូចាស់មួយ ដែលលោក កឹម សុខា ថ្លែង អំពាវនាវរកការគាំទ្រឱ្យមានប្រជាធិបតេយ្យនៅកម្ពុជា មកចោទប្រកាន់គាត់ទៅវិញថា នោះឧក្រិដ្ឋកម្ម»។
ចំណែកអ្នកតាមដានការអនុវត្តន៍ច្បាប់នៅក្នុងស្រុកវិញ វាយតម្លៃថា ការជំនុំជម្រះលោក កឹម សុខា កន្លងមក មិនបានគោរពតាមនីតិវិធីត្រឹមត្រូវឡើយ។
អ្នកវិភាគចាស់វស្សាបណ្ឌិត ឡៅ ម៉ុងហៃ យល់ឃើញថា លោក កឹម សុខា មិនទទួលបានការជំនុំជម្រះមួយ ដែលយុត្តិធម៌ឡើយ។
បណ្ឌិត ឡៅ ម៉ុងហៃ៖«រឿងពន្យឺតពន្យារនីតិវិធីជំនុំជម្រះក្ដីហ្នឹង មួយអាទិត្យម្ដង មួយអាទិត្យម្ដង ចេះតែបណ្ដែតៗ ទៅហ្នឹង គឺវាអយុត្តិធម៌ណាស់។ ចាប់តាំងពីការចាប់ទៅឃុំឃាំង ការដោះលែងឱ្យនៅក្រៅឃុំ មកដាក់ក្នុងឃុំវិញនៅក្នុងផ្ទះ មានលក្ខខណ្ឌអីហ្នឹងដូចជាប់ពន្ធនាគារអ៊ីចឹង វាអយុត្តិធម៌»។
លោកបន្ថែមថា ចំណុចមិនប្រក្រតីនៃទិដ្ឋភាពច្បាប់មួយទៀត គឺការដែលតុលាការមិនដែលកោះហៅបរទេសណាមកបំភ្លឺ ខណៈតុលាការចោទលោក កឹម សុខា ឃុបឃិត ឬត្រូវរ៉ូវគ្នាជាមួយរដ្ឋាភិបាលបរទេសប៉ុនប៉ងផ្ដួលរំលំរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជានោះ។
បណ្ឌិត ឡៅ ម៉ុងហៃ៖«បទចោទប្រកាន់ហ្នឹងវាមានពាក់ព័ន្ធនឹងជនបរទេស តើមានជនបរទេសណាត្រូវបានកោះហៅទេ ដើម្បីយកមកធ្វើសាក្សី ឬចោទប្រកាន់ជាសហចារី គឺអត់មានកោះហៅ តាមខ្ញុំដឹង»។
បណ្ឌិត ឡៅ ម៉ុងហៃ មានប្រសាសន៍បន្តថា សំណុំរឿងលោក កឹម សុខា នេះ ក៏រងឥទ្ធិពលនយោបាយ ជាពិសេស ពីលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន ប៉ះពាល់ដល់រដ្ឋធម្មនុញ្ញ ដែលជាច្បាប់កំពូលរបស់របស់ជាតិ។
បណ្ឌិត ឡៅ ម៉ុងហៃ៖«តាមប្រសាសន៍របស់លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី សំណុំរឿងនេះនឹងកាត់ក្ដីនៅឆ្នាំ២០២៣ ឬឆ្នាំ២០២៤។ អ៊ីចឹងវា បង្ហាញពីតុលាការថា អាហ្នឹងជាក់ច្បាស់ជារឿងនយោបាយ អ្នកនយោបាយជ្រៀតជ្រែក»។
ប្រវត្តិនយោបាយសង្ខេប និងការជាប់ពន្ធនាគារលើកទី១
លោក កឹម សុខា ដែលពេលនេះមានវ័យ ៧០ឆ្នាំ ធ្លាប់ជាប់ឆ្នោតធ្វើជាតំណាងរាស្ត្រគណបក្សប្រជាធិបតេយ្យ សេរីនិយមព្រះពុទ្ធសាសនារបស់លោក តា សឺនសាន នៅឆ្នាំ១៩៩៣។ បន្ទាប់ពីថ្នាក់ដឹកនាំគណបក្សនេះបែកបាក់គ្នារហូតឈានដល់ការរំលាយចោលនៅឆ្នាំ១៩៩៧ លោក កឹម សុខា ក៏បានទៅចូលរួមជាមួយគណបក្សរាជានិយមហ៊្វុនស៊ិនប៉ិច ធ្វើសមាជិកព្រឹទ្ធសភា នៅឆ្នាំ១៩៩៩។ នៅឆ្នាំ២០០១ លោកបានលាលែងពីហ៊្វុនស៊ិនប៉ិច។ នៅឆ្នាំ២០០២ លោកបានចាកចេញពីជីវភាពនយោបាយ ទៅបង្កើតអង្គការក្រៅរដ្ឋាភិបាលមួយឈ្មោះ មជ្ឈមណ្ឌលសិទ្ធិមនុស្សកម្ពុជា។
នៅថ្ងៃទី៣១ ខែធ្នូ ឆ្នាំ២០០៥ លោក កឹម សុខា ត្រូវបានអាជ្ញាធរចាប់ខ្លួនដាក់គុកព្រៃសពីបទបរិហារកេរ្តិ៍រដ្ឋាភិបាលលោក ហ៊ុន សែន។ ការចាប់ឃុំខ្លួនលោក កឹម សុខា ធ្វើឡើងបន្ទាប់ពីមជ្ឈមណ្ឌលសិទ្ធិមនុស្សកម្ពុជារបស់លោក ប្រារព្ធពិធីអបអរសាទរទិវាសិទ្ធិមនុស្ស ១០ធ្នូ នៅពហុកីឡាដ្ឋានអូឡាំពិក ដែលនៅក្នុងទិវានោះមានអ្នកលបសរសេរខំមិននៅលើផ្ទាំងបដាអប់រំសិទ្ធិមនុស្សថា៖ «របបក្បត់ជាតិ លក់ទឹកដីឱ្យវៀតណាម»។
ប្រមាណជាង ២សប្ដាហ៍ក្រោយការចាប់ខ្លួន រដ្ឋាភិបាលលោក ហ៊ុន សែន បានដោះលែងលោក កឹម សុខា ពីពន្ធនាគារព្រៃសវិញជាកាដូជូនដល់អនុរដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងការបរទេសអាមេរិក លោក គ្រិស្តូហ្វើ ហ៊ិល (Christopher Hill) ដែលមកធ្វើអធិបតីក្នុងពិធីបើកសម្ពោធស្ថានទូតអាមេរិក ដែលទើបសាងសង់ថ្មី នៅទីក្រុងភ្នំពេញ។
បក្សសិទ្ធិមនុស្ស+បក្សសម រង្សី = បក្សសង្រ្គោះជាតិ
លោកកឹម សុខា បានលាចេញពីមជ្ឈមណ្ឌលសិទ្ធិមនុស្សកម្ពុជា នៅឆ្នាំ២០០៧ ទៅបង្កើតគណបក្សសិទ្ធិមនុស្ស ហើយបន្ទាប់មកនៅឆ្នាំ២០១២ បក្សរបស់លោកបានបញ្ចូលគ្នាជាមួយគណបក្សសមរង្សី របស់លោក សម រង្សី បង្កើតបានជាគណបក្សថ្មីសន្លាងមួយ ឈ្មោះថា គណបក្សសង្រ្គោះជាតិ។ លទ្ធផលបោះឆ្នោតឆ្នាំ២០១៣ គណបក្សសង្រ្គោះជាតិ បានឈ្នះឆ្នោតប្រដំប្រសងគ្នាជាមួយគណបក្សកាន់អំណាច គឺបក្សសង្រ្គោះជាតិបានទទួលអាសនៈសភា ៥៥អាសនៈ បក្សប្រជាជនកម្ពុជាបានទទួល ៦៨អាសនៈ។ លទ្ធផលនេះ បង្កការភ័យខ្លាចដល់ថ្នាក់ដឹកនាំគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា។ នៅថ្ងៃទី១៦ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០១៧ តុលាការកំពូលដែលមានប្រធាន និងថ្នាក់ដឹកនាំមួយចំនួនទៀតជាសមាជិកជាន់ខ្ពស់របស់គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជានោះ បានចេញសាលក្រមរម្លាយគណបក្សសង្រ្គោះជាតិ ដែលទើបមានអាយុបានប្រមាណ ៥ឆ្នាំ។ ការរម្លាយនេះ គឺធ្វើឡើងក្រោយការចាប់លោក កឹម សុខា បានជាង ២ខែ។
សហមេធាវីរបស់លោក កឹម សុខា អ្នកស្រី ម៉េង សុភារី បញ្ជាក់ប្រាប់អាស៊ីសេរីថា លោក កឹម សុខា នឹងទៅចូលរួមស្ដាប់ការប្រកាសសាលក្រមរបស់លោកនៅថ្ងៃសុក្រ ទី៣ ខែមីនា នេះ។
លទ្ធផលសាលក្រមចេញច្រកណា
លោកប៊្រេដ អាដាមស៍ មិនរំពឹងថា តុលាការក្រុងភ្នំពេញនឹងឱ្យលោក កឹម សុខា រួចទោសទាំងស្រុងទេ។ បើគិតពីសេណារីយ៉ូបែបល្អ លោកព្យាការណ៍ថា តុលាការនឹងចេញសាលក្រមប្រកាសថា លោក កឹម សុខា មានទោសក្នុងកម្រិតណាមួយ ហើយឱ្យគាត់រស់នៅក្រៅឃុំ។
លោក ប្រ៊ែដ អាដាមស៍៖«ក៏ប៉ុន្តែនឹងហាមគាត់មិនឱ្យគាត់ធ្វើនយោបាយ ពីព្រោះលោក ហ៊ុន សែន ភ័យខ្លាចណាស់នូវការបោះឆ្នោតមួយដែលសេរី និងយុត្តិធម៌។ លោក ហ៊ុន សែន ភ័យខ្លាចអ្នកនយោបាយជើងចាស់ ដូចជា លោក កឹម សុខា លោក សម រង្សី និងលោក សុន ឆ័យ ជាដើម ព្រមទាំងមន្រ្តីនៃបក្សប្រឆាំងដទៃទៀត ដែលមានប្រជាប្រិយច្រើនជាងគាត់។ ខ្ញុំគិតថា លោក ហ៊ុន សែន នឹងមិនអនុញ្ញាតឱ្យលោក កឹម សុខា ដឹកនាំបក្សប្រឆាំងទៀតទេ។
បើគិតពីសេណារីយ៉ូបែបអាក្រក់វិញ លោកថា លោក ហ៊ុន សែន នឹងដាក់លោក កឹម សុខា ក្នុងគុកវិញ ពីព្រោះតាមការបង្ហាញកន្លងមក លោក ហ៊ុន សែន មិនខ្លាចរអាក្នុងការប្រើប្រាស់បទចោទប្រកាន់ក្លែងក្លាយ ដើម្បីចាប់ក្រុមប្រឆាំងដាក់គុកច្រវាក់នោះ ហើយបន្ទាប់ពីការបោះឆ្នោតរួច លោក ហ៊ុន សែន ប្រហែលជាគិតគូរផ្ដល់ការលើកលែងទោសឱ្យលោក កឹម សុខា ប៉ុន្តែដល់ពេលនោះ គឺលោក ហ៊ុន សែ នឹងកាន់អំណាច ៥ឆ្នាំទៅមុខទៀតហើយ»។
ចំពោះការប្រកាសសាលក្រមរបស់តុលាការ ថ្ងៃសុក្រ ទី៣ ខែមិនា ឆ្នាំ២០២៣ នេះ លោក ប៊្រេដ អាដាមស៍ ថា កឹម សុខា គួរតែត្រូវបានរកឃើញថា គ្មានទោសពៃរ៍អ្វីឡើយ ពីព្រោះគាត់មិនបានប្រព្រឹត្តបទល្មើសស្អីទេ។
លោក ប្រ៊ែដ អាដាមស៍៖ « លោក កឹម សុខា គួរតែទទួលបានរង្វាន់លើកទឹកចិត្តពីសេចក្ដីក្លាហានរបស់គាត់នៅក្នុងការប្រកាន់ខ្ជាប់នូវអំពើអហិង្សា ដើម្បីប្រជាធិបតេយ្យ និងសិទ្ធិមនុស្សនៅកម្ពុជា ក្នុងរយៈពេលជាច្រើនឆ្នាំកន្លងមកនេះ។ វាជាការពិត ដែលមានមន្ត្រី និងសកម្មជនបក្សប្រឆាំងជាច្រើនទៀត ដែលបានប្រកាន់ខ្ជាប់ការតស៊ូដោយសន្តិវិធី ដោយដាក់ជីវិត និងសេរីភាពរបស់ខ្លួនធ្វើជាដើមទុន ទោះប្រឈមនឹងគ្រោះថ្នាក់ ដើម្បីភាពល្អប្រសើរនៅកម្ពុជា។ ប៉ុន្តែពួកគេទាំងនោះបែរជាត្រូវទទួលរងការធ្វើទុក្ខបុកម្នេញឥតស្រាកស្រាន្ត និងការចាប់ដាក់គុកច្រវាក់ ប៉ះពាល់ខ្សែជីវិតរបស់ពួកគេ និងក្រុមគ្រួសារ។ ជនរងគ្រោះនយោបាយទាំងអស់នោះ ក៏គួរតែត្រូវតុលាការរកឃើញថា គ្មានទោសពៃរ៍អ្វីទេ ហើយលោក ហ៊ុន សែន ខ្លួនឯងគួរតែមានសេចក្ដីក្លាហាន ហ៊ានប្រឈមមុខជាមួយលោក កឹម សុខា នៅលើសង្វៀនប្រកួតគ្នាតាមរយៈការបោះឆ្នោត ហើយទុកឱ្យប្រជាពលរដ្ឋ ដែលជាម្ចាស់ឆ្នោត ជាអ្នកសម្រេចទៅ»៕
កំណត់ចំណាំចំពោះអ្នកបញ្ចូលមតិនៅក្នុងអត្ថបទនេះ៖ ដើម្បីរក្សាសេចក្ដីថ្លៃថ្នូរ យើងខ្ញុំនឹងផ្សាយតែមតិណា ដែលមិនជេរប្រមាថដល់អ្នកដទៃប៉ុណ្ណោះ។