ពិធីពូនភ្នំខ្សាច់ ឬភ្នំអង្ករបច្ចុប្បន្ន ត្រូវបានប្រជាពលរដ្ឋនិយមប្រារព្ធធ្វើស្ទើរគ្រប់ពិធីបុណ្យ ដែលជាប្រពៃណីទំនៀមទម្លាប់ជាតិ ជាពិសេសនៅពេលបុណ្យចូលឆ្នាំខ្មែរ។
ក្នុងពិធីនោះ ពុទ្ធបរិស័ទយកអង្ករទៅប្រគេនព្រះសង្ឃ រួចគណៈកម្មការវត្តបានយកអង្ករទៅចាក់គរដូចជាភ្នំ ហើយក៏មានការហៅតគ្នាថា ពូនភ្នំអង្ករ។
តើការពូនភ្នំខ្សាច់ និងពូនភ្នំអង្ករនោះ ក្នុងបំណងអ្វីនៅក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា? ហើយហេតុអ្វីបានជាពូនភ្នំខ្សាច់ផង ពូនភ្នំអង្ករផង ក្នុងពេលជាមួយគ្នានោះ?
ការវិវឌ្ឍន៍ថ្មីៗនៃពិធីពូនភ្នំខ្សាច់ បច្ចុប្បន្ន បានប្រែក្លាយពីការពូនភ្នំខ្សាច់ ទៅជាការពូនភ្នំអង្ករ ហើយប្រារព្ធធ្វើនៅក្នុងបុណ្យសាសនាធំ២ គឺចូលឆ្នាំថ្មី និងភ្ជុំបិណ្ឌ។
«ភ្លេងពិណពាទ្យ»
ក្រុមអ្នកសិក្សាស៊ីជម្រៅពីជំនឿ និងពុទ្ធសាសនាពន្យល់ថា ពិធីពូនភ្នំខ្សាច់ ឬពូនភ្នំអង្ករ ភាគច្រើនគឺគេនិយមធ្វើតែនៅក្នុងពេលបុណ្យចូលឆ្នាំថ្មីទេ។ ការពូនភ្នំខ្សាច់នេះ ធ្វើក្រោយពីពុទ្ធបរិស័ទយកខ្សាច់ទៅចាក់នៅកន្លែងទំនាបជាគំនរ ៣ថ្ងៃជាប់គ្នា។ នៅថ្ងៃឆ្លងឆ្នាំចាស់ ចូលឆ្នាំថ្មីទើបភ្នំខ្សាច់ ត្រូវព្រះសង្ឃ និងពុទ្ធបរិស័ទនាំគ្នាបំបួសខ្សាច់នោះទៅតាមគម្ពីរមហាសំការសូត្រ។
«ភ្លេងពិណពាទ្យ»
ពន្យល់ពីអត្ថន័យពូនភ្នំខ្សាច់ និងពូនភ្នំអង្ករ មានន័យយ៉ាងណាចំពោះព្រះពុទ្ធសាសនានោះ គឺព្រះភិក្ខុនាម ប៊ីន ណូរ៉ា គង់នៅវត្តសន្សំកុសល មានថេរដីកាថា ពូនភ្នំខ្សាច់ បានកើតពីចុល្លធនុគ្គហបណ្ឌិតមួយរូបក្នុងសម័យពុទ្ធកាល បានប្រារព្ធពិធីពូនភ្នំខ្សាច់ដែលហៅថា វាលកៈចេតិយ សម្រាប់ឧទ្ទិសបូជាចំពោះព្រះចុល្លមុនីចេតិយ ដែលពពួកទេវតាបានកសាងសម្រាប់តម្កល់ព្រះកេសធាតុ ឬផ្នួងសក់ និងព្រះទិដ្ឋធាតុចង្កូមកែវ ឬឆ្អឹងដងកាំបិតរបស់ព្រះពុទ្ធទៅប្រតិស្ឋានទុកនៅក្នុងឋានត្រៃត្រិង្ស ក្នុងព្រះចុល្លមុនីចេតិយ ដើម្បីគោរពនឹករលឹក។ ប៉ុន្តែសម័យក្រោយមកការពូនភ្នំខ្សាច់បច្ចុប្បន្ន មានពូនភ្នំខ្សាច់ផង និងពូនភ្នំអង្ករផង។ ទាំង២បែបនេះ គឺមានប្រយោជន៍សម្រាប់ព្រះពុទ្ធសាសនា ដោយអង្ករសម្រាប់ត្រៀមអាហារចំពោះព្រះសង្ឃ និងអ្នកស្នាក់នៅក្នុងវត្ត ឯខ្សាច់សម្រាប់កសាងវត្ត។
ព្រះសង្ឃ ប៊ីន ណូរ៉ា៖ «អ៊ីចឹងចាស់បុរាណ គាត់នាំធ្វើពិធីពូនភ្នំខ្សាច់បែបនេះ គឺដើម្បីជាបុណ្យកុសលឲ្យកូនចៅទាំងអស់នឹករលឹកឃើញអំពីព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់ ត្បិតថា ព្រះអង្គបរិនិព្វានទៅក៏ពិតមែន។ នៅពេលសព្វថ្ងៃនេះ យើងឃើញថា តាមទីវត្តអារាមមួយចំនួន លោកអាចារ្យគាត់តែងតែពន្យល់ប្រាប់ពុទ្ធបរិស័ទឲ្យពូនភ្នំខ្សាច់ មានការបូជាបច្ច័យ មានការរើសខ្សាច់ពីកន្លែងខាងក្រៅមកដាក់ខាងក្នុង ហើយគាត់ប្រាប់ថា ជាការរំដោះកម្ម រំដោះពៀរ អំពីឆ្នាំចាស់ ពីព្រោះបើនិយាយទៅតាមព្រះពុទ្ធសាសនា កម្មអ្នកណាធ្វើ គឺអ្នកនោះទទួល យើងមិនអាចយកខ្សាច់ទៅរំដោះជាមួយអំពើអាក្រក់របស់យើងធ្វើបានទេ»។
ពាក់ព័ន្ធប្រវត្តិពូនភ្នំខ្សាច់នេះដែរ សាស្ត្រាចារ្យពុទ្ធិកសាកលវិទ្យាល័យ ព្រះសីហមុនីរាជា លោក ហ៊ុត សុផល ឲ្យដឹងថា មានប្រភពចំនួន៣ គឺប្រភពទី១ ដកស្រង់ពីគម្ពីរមហាសំការសូត្រ ត្រង់ព្រះរាជាព្រះនាមព្រះបាទ បសេនទិកោសលបានពូនភ្នំខ្សាច់នៅក្បែរមាត់ទឹក បឹង ទន្លេ សម្រាប់គោរពដល់ព្រះពុទ្ធជារៀងរាល់ពេល ផ្លាស់ឆ្នាំចាស់ចូលឆ្នាំថ្មី។ ប្រភពទី២ គឺមានព្រានព្រៃ ឈ្មោះ អន្នំលោកំសនីទេវបុត្រ ជាអ្នកបរបាញ់សត្វ។ នៅពេលរៀបចំបាញ់សត្វ ស្រាប់តែមានព្រះពុទ្ធមួយអង្គនិមន្តបិណ្ឌបាតនៅទីនោះ បានធ្វើឲ្យផ្អើលសត្វព្រានព្រៃមិនអាចបាញ់សត្វបាន ក៏ប្រគេនបាយមួយដុំដើម្បីឲ្យព្រះពុទ្ធនិមន្តហួសគាត់នឹងបាញ់សត្វទៀត។ នៅពេលព្រាននោះស្លាប់ យមបាលកាត់ទោសព្រានដោយបោះគាត់ចូលខ្ទះខ្លាញ់ ប៉ុន្តែគាត់ចេះតែអណ្ដែតឡើងមកវិញ យមបាលឲ្យព្រានព្រៃនៅរស់ប៉ុន្មានថ្ងៃ តាមកុសលបុណ្យនៃដុំបាយដែលគាត់បានប្រគេនព្រះពុទ្ធនោះ។
នៅពេលព្រានព្រៃរស់ឡើងវិញ ភរិយាព្រានព្រៃឈ្មោះ នាង សុវណ្ណឱរ៉ៃ បានសង់ភ្នំខ្សាច់ មានកំពូល៥ ដូច ចុល្លមុនីចេតិយ។ ដល់ថ្ងៃកំណត់ហួសនិស្ស័យបុណ្យ ដែលព្រានព្រៃត្រូវស្លាប់ យមបាលក៏មកយកជីវិតព្រានព្រៃ តែនាង សុវណ្ណរ៉ៃ បានសុំឲ្យយមបាល រាប់គ្រាប់ខ្សាច់ឲ្យអស់ទើបអាចយកជីវិតព្រានព្រៃជាប្ដីបាន។ យមបាលមិនអាចរាប់គ្រាប់ខ្សាច់អស់ ក៏ចាញ់ព្រានព្រៃ ព្រានព្រៃក៏អាចនៅរស់ តទៅទៀត។ ប្រភពទី៣ រឿងកុមារឈ្មោះ កម្ជិលខ្សាច់ បានឡើងគ្រងរាជ្យសម្បត្តិ។
លោក ហ៊ុត សុផល៖ «ព្រះឥន្ទបានបើកទិព្វចក្ខុមើលទៅឃើញក្មេងហ្នឹង។ ដល់អ៊ីចឹងឲ្យទេពធីតាមួយអង្គមកដើម្បីធ្វើជាភរិយារបស់ក្មេងកម្ជិលខ្សាច់។ ពេលនោះក្មេងកម្ជិលខ្សាច់ហ្នឹង អត់ព្រមទទួលទេ ដោះសារថា ខ្លួននៅក្មេង ហើយអត់ចេះរកស៊ីអីចិញ្ចឹមគេទេ។ ទេពធីតាហ្នឹងក៏ទៅនិយាយជាមួយម្ដាយ ក្មេងកម្ជិលខ្សាច់ប្រាប់ដំណើររឿងថា នាងជាទេពធីតាព្រះឥន្ទបញ្ជូនមកអ៊ីចឹងទៅ ក៏ឪពុកម្ដាយហ្នឹង ទៅលួងលោមដើម្បីឲ្យទទួល។ ដល់ព្រមទទួលហើយ ក្មេងហ្នឹងក៏លែងលេងខ្សាច់ហើយ។ អ៊ីចឹងរូបសម្បុរអីក៏ឆោមលោមក៏ល្អល្អះដូចគេដូចឯង វាស្របជាមួយនឹងភរិយារបស់ខ្លួនជាទេពធីតាស្អាតអ៊ីចឹង។ ដល់ល្បីខ្លាំងទៅឭដល់មន្ត្រីគ្រប់គ្រងនគរក្រោមព្រះរាជា ក៏បានឲ្យរាជអាមាត្យមកមើលឃើញសមរម្យមែន។ ដល់ចំណេរចីរកាលខាងក្រោយមក ព្រះរាជាទ្រង់សោយទិវង្គតទៅ ក៏មន្ត្រីសេនាបតីដែលនៅក្រោមព្រះរាជាហ្នឹងក៏បានទៅអញ្ជើញបុរសកម្ជិលខ្សាច់ យកមកដើម្បីសោយរាជ្យ»។
ក្នុងន័យអប់រំពុទ្ធបរិស័ទពីផលបុណ្យនៃការយកខ្សាច់និងអង្ក ទៅពូនក្នុងវត្តនោះ ព្រះភិក្ខុ គល់ ចរិយា គង់នៅវត្តសន្សំកុសល មានថេរដីកាថា ភ្នំខ្សាច់ក្រោយពីពូនរួច ត្រូវយកគ្រឿងបូជា ដូចជាទៀន ធូបផ្កា ទង់ព្រលឹង ថវិកា ទៅបូជានៅទីនោះ តែនៅពេលត្រូវឆ្លងឆ្នាំចាស់រៀបចូលឆ្នាំថ្មីទេ៖ «ដូចយើងមើលនៅក្នុងផ្ទៃរឿងហ្នឹងអ៊ីចឹង សម័យនោះគឺគេធ្វើនៅមាត់ឆ្នេរស្ទឹងឯណោះ ដល់សម័យយើងក្រោយមកទៀត វត្តអារាមចេះតែកើតច្រើន អ្នកប្រាជ្ញចេះដឹង ដឹកនាំយើងធ្វើតាមទីវត្តអារាម។ ម្យ៉ាងមានព្រះសង្ឃផង វត្តអារាមមានសីមា មានព្រះវិហារ ពុទ្ធបរិស័ទ ជួបជុំគ្នា ហើយយើងបូជាទៀន បូជាធូប អ្នកខ្លះក៏ដាក់ជាបច្ច័យ នេះជាកិច្ចមួយរបស់គាត់ដើម្បីយកបច្ច័យទៅកសាង។ ឥឡូវដូរពីបច្ច័យមក ចាប់ផ្ដើមដល់អង្ករទៀត ទុកសម្រាប់ប្រគេនលោកឆាន់។ បើទិសដៅនិយាយឲ្យចំទៅក្នុងពិធីបុណ្យចូលឆ្នាំហ្នឹង គឺយើងធ្វើហ្នឹងជាបុណ្យកុសលគ្រប់ផ្នែកតែម្ដង។ អ៊ីចឹងក្នុងឱកាសចូលឆ្នាំហ្នឹងហើយ ដែលអាចារ្យគាត់មកនាំធ្វើ»។
លោក ហ៊ុត សុផល សាស្ត្រាចារ្យពុទ្ធិកសាកលវិទ្យាល័យព្រះសីហមុនីរាជា ឲ្យដឹងថា ការពូនភ្នំអង្ករ និងពូនភ្នំខ្សាច់បច្ចុប្បន្ន បានប្ដូរពេលវេលាមិនប្រារព្ធតែនៅក្នុងពេលចូលឆ្នាំនោះទេ សូម្បីតែភ្ជុំបិណ្ឌក៏មានដែរ ព្រោះគណៈកម្មការវត្តនីមួយៗ ចង់ចំណេញខ្សាច់ប្រើប្រាស់លើសំណង់នៅវត្តអារាម និងអង្ករជាចង្ហាន់សម្រាប់ព្រះសង្ឃ និងជាការនាំមនុស្សឲ្យចេះបរិច្ចាគសទ្ធានៅក្នុងពុទ្ធសាសនា៕
កំណត់ចំណាំចំពោះអ្នកបញ្ចូលមតិនៅក្នុងអត្ថបទនេះ៖
ដើម្បីរក្សាសេចក្ដីថ្លៃថ្នូរ យើងខ្ញុំនឹងផ្សាយតែមតិណា ដែលមិនជេរប្រមាថដល់អ្នកដទៃប៉ុណ្ណោះ។